إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْكَلاَمُ.
امام(عليه السلام) فرمود: هنگامى كه عقل كامل گردد سخن كم مى شود.
شرح و تفسير
نشانه كمال عقل
امام(عليه السلام) در اين كلام حكمت آميز به اهميت سكوت و كم گويى اشاره كرده مى فرمايد: «هنگامى كه عقل كامل گردد سخن كم مى شود»; (إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ الْكَلاَمُ). رابطه كمال و تمام عقل با كم سخن گفتن از اينجا روشن مى شود كه اولاً ريشه مفهوم عقل، منع و جلوگيرى است و زانوبند شتر را از اين جهت «عقال» مى گويند كه او را از حركت باز مى دارد و از آنجا كه سخنان سنجيده، كم است و سخنان نسنجيده، بسيار، عقل به انسان مى گويد: بيشتر بينديش و كمتر بگو. ثانياً مطالبى كه گفتن آن ضرورت دارد نسبت به فضول كلام و سخنان زيادى بسيار كمتر است، از اين رو افراد عاقل غالباً خاموش اند و به موقع سخن مى گويند. ثالثاً انسان عاقل مى داند كه بيشترين و مهم ترين گناهان با زبان انجام مى شود بدين سبب براى محفوظ ماندن از عواقب زيان بار گناه سعى مى كند كمتر سخن بگويد; ولى متاسفانه افرادى را مى بينيم كه دم از ايمان مى زنند و گويى سخنان خود را جزء اعمال خود به حساب نمى آورند; در مجالس از آغاز تا پايان از سخنان لغو و بيهوده يا سخنانى كه آميخته با غيبت، اهانت و تهمت باشد ابا ندارند. انسان عاقل هرگز خود را گرفتار عواقب سوء پرگويى نمى كند. رابعاً گفتار زياد، نيروها و انرژى هاى ذخيره انسان را بر باد مى دهد و وقت عزيز او را تلف مى كند و موجب دشمنى ها و عداوت ها مى شود، بنابراين عقل و شرع به ما فرمان مى دهد كه كم بگوئيد و گزيده بگوئيد. در حديثى از همان حضرت در غررالحكم مى خوانيم: «إيّاكَ وَفُضُولَ الْكَلامِ فَإنَّهُ يُظْهِرُ مِنْ عُيُوبِكَ ما بَطَنَ وَيُحَرِّكُ عَلَيْكَ مِنْ أعْدائِكَ ما سَكَنَ; از زياده گويى بپرهيز كه عيب هاى نهانى تو را ظاهر مى سازد و كينه هاى آرام گرفته دشمنانت را بر ضد تو تحريك مى كند». در حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «إنَّ الرَّجُلَ لَيَتَحَدَّثُ بِالْحَديثِ ما يُريدُ بِهِ سُوءًا إلاّ لِيُضْحِكَ بِهِ الْقَوْمُ يَهْوى بِهِ أبْعَدَ مِنَ السَّماءِ; انسان گاهى سخنى مى گويد كه قصد بدى ندارد جز اين كه مى خواهد مردم را بخنداند و به سبب آن (از مقام خود) سقوط مى كند بيش از فاصله زمين و آسمان». احاديث اسلامى درباره سكوت و كم سخن گفتن و پرهيز از خطرات زبان بسيار زياد است كه در اين مختصر نمى گنجد. اين سخن را با حديث ديگرى از پيغمبر اكرم پايان مى دهيم كه فرمود: «مِنْ حُسْنِ إِسْلاَمِ الْمَرْءِ تَرْكُهُ مَا لاَ يَعْنِيهِ; از نشانه هاى خوبى اسلام انسان سخن نگفتن درباره امورى است كه به او ارتباطى ندارد.
