سيد مرتضى علم الهدى
ابو القاسم، على بن حسين بن موسى، مشهور به سيد مرتضى علم الهدى، كه علامه حلى او را معلم شيعه اماميه خوانده است، در سال 355 هجرى به دنيا آمد.
نامش على بن حسين طاهر، فرزند موسى، فرزند محمد، فرزند موسى، فرزند ابراهيم، فرزند امام موسى بن جعفر عليه السلام است. كنيهاش علم الهدى و لقبش ذو الثمانين و ذو المجدين و شريف مرتضى مىباشد.
او در يكى از خانوادههاى محترم سادات بغداد به دنيا آمد كه از جانب پدر و مادر نسبى بس شريف داشت.
لقب الهى
در باره لقب علم الهدى نگاشتهاند كه ابو سعيد، محمد بن حسين، وزير القادر بالله در سال 420 بيمار شد. شبى در خواب ديد كه امير مؤمنان على عليه السلام به او مى فرمايد:« به عَلَم الهدى بگو براى تو دعا كند تا از بيمارى بهبود يابى.»
وزير عرض كرد:« يا امير المؤمنين، علَم الهدى كيست؟»
فرمود:« على بن حسين موسوى( سيد مرتضى) است.»
آغاز تحصيلات
برخى از رؤياها در صداقت و راستى بىشباهت به الهام و نوعى آگاهىهاى غيبى نيستند. يكى از آن رؤياها، خوابى بود كه شيخ مفيد ديد كه:
حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها امام حسن و امام حسين عليهما السلام را پيش او آورده و فرمود:« اى شيخ به اين دو فرزند من فقه بياموز».
شيخ پس از بيدارى به حيرت و تفكر فرو رفت. صبح همان شب، فاطمه، مادر سيد مرتضى و سيد رضى، با خدمتگزاران خود كه دور او بودند دو پسر خود، سيد مرتضى و سيد رضى را كه در آن موقع از نظر سن خردسال بودند، پيش شيخ آورده و گفت:« اى شيخ به اين دو فرزند من فقه بياموز.»
شيخ تحت تاثير قرار گرفت و خواب خود را براى آن بانوى جليل القدر بازگو نمود و براى تعليم و تربيت آن دو برادر والا گهر اهتمام تمام به كار برد تا به مقام عالى علم و اجتهاد نايل آمدند و هر دو از ذخيرههاى ارزشمند اسلام و از نوادر و نوابغ روزگار گرديدند.
مقام و منزلت
سيد مرتضى مردى جامع بود، عالمى كه اديب، متكلم و فقيه هم بود.
آراى فقهى او مورد توجه فقها است. كتابهاى معروف او در فقه، يكى« الانتصار» و ديگر« جمل العلم و العمل» مىباشد.
وى نقيب طالبيان در عصر خويش بود. او از نظر منزلت علمى و اعتبار فقهى در مرتبت بسيار والايى قرار داشت كه كمتر كسى در آن عصر به پايه آن نايل آمده است.
او پس از شيخ مفيد پيشواى فقهى، متكلم و مرجع اماميه در عصر خويش قلمداد مىشد.
سيد مرتضى يكى از بزرگان فقهاى اماميه و جامع علوم معقول و منقول در عصر خويش بود و در ادبيات و فنون كلام و تفسير سرآمد اقران بود و آن قدر در علوم اسلامى تبحر داشت كه او را مروج مذهب در رأس سده پنجم ناميدهاند.
او مدت سى سال امير حاج و حرمين و نقيب الاشراف و قاضى القضات و مرجع تظلمات و شكايات مردم بوده است.
سخن بزرگان
علامه حلى در كتاب« خلاصه» درباره او مىگويد:
« علم الهدى ركن اماميه و معلم ايشان بوده و مصنفات او تا زمان حاضر كه 693 هجرى است، مورد و محل استفاده فرقه حقه مىباشند.»
ابن خلكان، يكى از مورخين اهل سنت مىگويد:
« فضايل سيد مرتضى بسيار است و تاليفات او در دين و احكام مسلمين، شاهدى صادق هستند بر اينكه شاخه آن شجره بوده و از اهل آن خانواده جليل مىباشد…»
نقل شده است سيد مرتضى دهكدهاى از املاك خود را وقف مصرف كاغذ فقها كرده بود كه عوايد آن صرف تاليفات مجتهدان مىگرديد.
همچنين نقل شده در كتابخانه سيد مرتضى هشتاد هزار جلد كتاب بوده است.
اساتيد
سيد مرتضى و برادرش سيد رضى( جامع نهج البلاغه)، نزد شيخ مفيد به كسب علم و دانش پرداختند.
شيخ مفيد به عنوان مهمترين و اولين استاد آنان مطرح است كه عظمت علمى او بر كسى پوشيده نيست.
خطيب اديب، ابن نباته و شيخ حسن بابويه نيز از جمله اساتيد او مىباشند.
شاگردان
از جمله بارزترين شاگردان وى مىتوان به:
1- شيخ طوسى
2- قاضى ابن براج
3- ابو صلاح حلبى
4- ابو الفتح كراجكى
5- سلار بن عبد العزيز ديلمى
اشاره نمود.
تاليفات
مهمترين تأليفات سيد مرتضى عبارتند از:
1- تنزيه الأنبياء
2- الانتصار في ما انفردت به الإمامية من المسائل الفقهية
3- الذريعة في أصول الشريعة( در اصول فقه)
4- المحكم و المتشابه
5- المختصر
6- المصباح
7- الناصريات
8- الأمالي
9- درر الفوائد
وفات
او در سال 436 در بغداد درگذشت. نجاشى در« رجال» خود مىنويسد:
« او در سال مزبور وفات يافت. فرزندش بر او نماز گزارد و در خانهاش دفن شد. من و ابو يعلى جعفرى( داماد شيخ مفيد) و سلار بن عبد العزيز او را غسل داديم.
رضوان الله تعالی علیه
