شرح و تفسیر حکمت 69 نهج البلاغه

إِذَا لَمْ يَكُنْ مَا تُرِيدُ فَلاَ تُبَلْ مَا كُنْتَ.

امام(عليه السلام) فرمود: هنگامى كه آنچه را مى خواهى انجام نمى گيرد، هرگونه باشى اعتنا نكن (و نگران مباش).

شرح و تفسير

نگران مباش

امام(عليه السلام) در اين گفتار حكيمانه به افرادى كه در رسيدن به مقصودشان ناكام مى مانند دستورى مى دهد كه مايه آرامش است، مى فرمايد: «هنگامى كه آنچه را مى خواهى انجام نمى گيرد، هرگونه باشى اعتنا نكن»; (إِذَا لَمْ يَكُنْ مَا تُرِيدُ فَلاَ تُبَلْ مَا كُنْتَ). براى اين جمله تفسيرهاى متعددى از سوى شارحان نهج البلاغه ذكر شده است; اكثر شارحان بر اين عقيده اند كه اين سخن حكيمانه اشاره به همان چيزى است كه در قرآن مجيد آمده: (لِكَيْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَكُم) يعنى هنگامى كه به مقصد نرسيدى غمگين مباش، چرا كه اگر مقصود مادى است دنياى مادى بقايى ندارد و اگر مقصود معنوى است خداوند براى تلاشى كه كردى به تو اجر و پاداش مى دهد. بعضى ديگر مانند «محمد عبده» گفته اند كه منظور اين است كه اگر به مقصود نرسيدى دست از تلاش و كوشش بر ندار و به سخنان اين و آن اعتنا مكن. بعضى ديگر گفته اند: مقصود اين است كه اگر به مقصود نرسيدى به همان حال كه هستى راضى باش تا از مقام و مرتبه تو نزد خداوند كاسته نشود. تفسير چهارمى براى اين سخن به نظر مى رسد كه از بعضى جهات مناسب تر است و آن اين كه اگر به مقصود نرسيدى به هر صورت باشى تفاوتى نمى كند مثل اين كه كسى هدفش اين بوده كه در فلان شهر زندگى كند و موفقيت خود را تنها در آنجا مى بيند. اگر اين مقصود براى او حاصل نشود چه تفاوتى مى كند كه در هر شهر ديگرى باشد، زيرا همه شهرها نسبت به خواسته او يكسان است و نبايد در اين باره سخت گيرى كند. اين شبيه چيزى است كه مرحوم «علامه شوشترى» در شرح نهج البلاغه خود آورده كه زنى تنها يك پسر داشت و از دنيا رفت. آن مادر گفت: من مى خواستم اين فرزند من زنده بماند حال كه از دنيا رفت هر كس ديگرى مى خواهد بعد از او زنده بماند يا نماند. بارها گفته ايم كه اراده چند معناى مختلف از عبارت واحد مانعى از نظر ادبى ندارد و در نثر و نظم كلام عرب و ساير لغات، نمونه هاى فراوانى از آن هست، بنابراين ممكن است تمام معانى فوق در محتواى كلام امام(عليه السلام)جمع باشد.