خداوند متعال که همه چیز را میداند چرا انسان را امتحان می کند؟

به عبارت دیگر آزمایش کردن انسان براى فهمیدن است؛ ولى آزمایش کردن خدا براى فهمیدن نیست؛ بلکه براى آن است که از انسان عملى سر زند و پاداش و کیفر بر اساس آن عمل باشد یا سبب توبه بندگانش شود.
توضیح آن‏که، خدا می داند که فلان شخص در برابر حوادث تلخ و شیرین چه برخوردى خواهد کرد؛ امّا نباید بر اساس این دانش به آن شخص اجر و پاداش دهد. همان‏گونه که ما می دانیم فلان خیاط می تواند بدوزد و یا فلان بنّا می تواند بسازد؛ امّا هرگز بر اساس این علم به او مزد نمی دهیم، بلکه باید از او کارى سر زند تا استحقاق پاداش داشته باشد.ابزار امتحان الهى؛ نعمت‏ها، نقمت‏ها، حوادث وصحنه‏ هاى تلخ و شیرین در طول زندگى است.(۱)
خداوند در قرآن کریم در این رابطه آیات فراوانی را ذکر کرده است. در قرآن متجاوز از بیست مورد امتحان به خدا نسبت داده شده است، این یک قانون کلى و سنت دائمى پروردگار است که براى شکوفا کردن استعدادهاى نهفته (و از قوه به فعل رساندن آنها) و در نتیجه پرورش دادن بندگان آنان را مى ‏آزماید، یعنى همان گونه که فولاد را براى استحکام بیشتر در کوره مى‏ گدازند تا به اصطلاح آبدیده شود، آدمى را نیز در کوره حوادث سخت پرورش مى‏ دهد تا مقاوم گردد.
به طور نمونه می فرماید:
وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ (۱)
و قطعاً شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، زیان مالى و جانى و کمبود محصولات، آزمایش مى‏ کنیم و صابران (در این حوادث و بلاها را) بشارت بده.
یا می فرماید: و نبلوکم بالشرّ و الخیر(۲)
شما را با خوبی و بدی می آزماییم
در جای دیگر می فرماید:
أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُون؛(۳)
آیا مردم گمان مى ‏کنند بدون امتحان رها مى‏ شوند، نه هرگز بلکه همگى باید امتحان دهند.
در جاى دیگر آمده است:
فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَ أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُر؛(۴)
هنگامى که یکى از پیروان سلیمان تخت بلقیس را در کمتر از یک چشم به هم زدن از راه دور براى او حاضر کرد، سلیمان گفت این لطف خدا است براى اینکه مرا امتحان کند آیا شکرگزارى مى‏ کنم یا کفران؟
امیر مومنان حضرت على علیه السلام نیز در روایتی مى‏ فرماید: ان الله یبتلى عباده عند الاعمال السیئه بنقص الثمرات و حبس البرکات و اغلاق خزائن الخیرات لیتوب تائب و یتذکر متذکر(۵)
همانا خداوند، بندگان خود را به خاطر اعمال فاسدشان، به کمبود محصول و حبس برکت و بسته شدن منابع خیر، گرفتار مى‏ کند تا شاید متذکّر شوند و توبه نمایند.
یا در جای دیگر می فرماید: و ان کان سبحانه اعلم بهم من انفسهم و لکن لتظهر الافعال التی بها یستحق الثواب و العقاب:
گرچه خداوند به روحیات بندگانش از خودشان آگاه تر است ولى آنها را امتحان مى‏ کند تا کارهاى خوب و بد که معیار پاداش و کیفر است از آنها ظاهر گردد (۶)

پی نوشت:
۱٫سوره بقره، آیه ۱۵۵
۲٫ سوره انبیاء،آیه ۳۵
۳٫ سوره عنکبوت، آیه ۱
۴٫ سوره نمل،آیه ۴۰
۵٫نهج البلاغه، خطبه ۱۴۳
۶٫ نهج البلاغه کلمات قصار جمله ۹۳