به نام خدا
مقدمه
نماز در اصطلاح ازنظر فقهی عملی است که دارای ارکان وشرایط خاص است که روزی پنج باربرشخص مکلف واجب است ، رسول خدا فرمودند : « نماز از احکام دین خدا وراه ورسم پیامبراناست که رضایت و خشنودی حضرت حق درآن نهفته است . » نمازمیراث تمامی انبیاء است هرپیامبری که مبعوث به رسالت شد.انسانهارابه نمازدعوت کردوبه آن سفارش نمود.نماز کشتی نجاتاست که همه افراد بخصوص کودکان و نوجوانان ها و جوان ها را از طوفانها و خیزابها عبورمی دهدو به ساحل آرامش و رستگاری می رساند .
اگرچه نماز دارای اهمیت فراوان است، اما برگزار کردن نماز به جماعت اهمیت بیشتر دارد، زیرانمازجماعت نمادی با ارزش از جامعه مطلوب اسلامی است که عناصری مانند رهبری، اتحاد و نظمرا دربر می گیرد. بنابراین، مطالعه نماز جماعت و حکمتهای فراوانی که در آن نهفته، حایز اهمیتاست. در دین ما نماز به عنوان ستون دین تلقی شده و ملاک ارزش آدمی و قبولی کلیه ی اعمال وفرائض دیگر اوست و اگر درست اقامه گردد، به عنوان معراج مؤمن و رأس دین شمرده میشود،که نیاز به مداومت ومحافظت دارد .
بدون تردید همه ی جوانان و نوجوانان، بالفطره استعداد پذیرش و انجام تکالیف مذهبی را دارند اماآنچه مهم است ، چگونگی روش ها و ارائۀ شیوه های جذب آنها به سوی تکالیف مذهبی است .
توضیح کلی مسأله
توجه به این که نماز آرامش دهنده ی دلها ، اصلاح کنندۀ فرد و اجتماع و پرچم اسلام است و عاملیاست که موجب رهایی افراد از تنبلی ، گناه ، تباهی و دیگر رفتارهای زشت می شود ، و یکی ازراههای تربیت دینی کودکان و نوجوانان ، یاد دادن نماز و شرکت دادن آنها در نماز جماعت می باشد، برآن شدم تا در مدرسه نماز جماعت برگزار نمایم . مطلوب این بود که اکثر دانش آموزان در نمازشرکت نمایند. امّا این تصور من صحیح نبود و تعداد کمی از دانش آموزان راغب به شرکت در نمازجماعت مدرسه بودند؛ وعده ای از آن ها نیز حین برگزاری نماز جماعت شلوغ می کردند. اینمهمترین مسئله ای بود که توجه مرا به خود جلب کرد. البته این بی انگیزگی و بی رغبتی در بیشترمدارس شهری و روستایی در شهرستان مطرح می باشد.
چگونگی تشخیص مسأله
بیشتر دانش آموزان با بی میلی و بی رغبتی در نماز جماعت شرکت می کردند وبه طور مکرردرحین برگزاری نماز جماعت سکوت را رعایت نمی کردند و مقررات و قوانین مربوط به نماز را نادیدهمی گرفتند ، مثلاً با صدای بلندبایکدیگر صحبت می کردند، می خندیدند ، حتی دربعضی موارد باهمشوخی یا دعوا نیز می کردند با توجه به این که قبل ازشروع نماز دقایقی را جهت آموزش نماز ومقررات مربوطه اختصاص می دادم وهمچنین در خصوص فضایل نماز صحبت می کردم بازهمبیشتر بچه ها نسبت به نماز بی توجه بوده و با بی میلی درنماز شرکت کرده ونظم نماز را برهممی زدند ؛ از این رو تصمیم گرفتم به طور علمی به رفع این مشکل بپردازم .
انگیزه
با توجه به این که نماز در دین ما به عنوان ستون دین تلقی شده و ملاک ارزش آدمی و قبولی کلیهی اعمال و فرائض دیگر اوست و اگر درست اقامه گردد، به عنوان معراج مؤمن و رأس دین شمردهمی شود،که نیاز به مداومت ومحافظت دارد. بدون تردید همه ی جوانان و نوجوانان، بالفطرهاستعداد پذیرش و انجام تکالیف مذهبی را دارند ، به همین دلیل آموزش ویادگیری نماز امری واجبوضروری است چراکه زندگی فردی و اجتماعی وآخرت انسان را تحت تأثیر قرارداده وسرنوشت او رارقم می زند . به همین خاطر به عنوان یک مدیر و احساس مسؤولیتی که در برابر خداوند متعالدارم و تعهدی که درقبال دانش آموزان وجامعه و رشد وشکوفایی فرهنگ اسلامی دارم جهت رفعاین مشکل نهایت تلاش خود را خواهم نمود .
بیان مسأله
این مدرسه تعداد ۹۰ دانش آموز دارد ، بیشتر این دانش آموزان با انگیزه و علاقه در نماز جماعتمدرسه شرکت نمی کنند ، برخی دیگر بدون وضو درنماز حاضر می شوند
اهمیت وضرورت
امام علی (ع): نماز رحمت الهی؛ « اگر نماز گزار بداند که چقدر از رحمت(خداوند تعالی ) او را گرفتهاست، سرش را از سجده برندارد . » انسان حریص و کم طاقت آفریده شده است؛ هنگامی که بدیبه او رسد، بی‌تابی کند و هنگامی که خوبی به او رسد، مانع دیگران میشود مگر نمازگزاران، آنهاکه نمازها را مرتباً به جای می آورند.
باتوجه به اهمیت نماز اگر من به این مسأله به طور علمی بپردازم باعث می شود که علاقه یدانش آموزان به نماز بیشتر شود ، با میل ورغبت و انگیزه ی الهی در نماز جماعت مدرسه شرکتکنند و نظم وآداب نماز را در حین اجرای نماز رعایت کنند حتی باعث می شود دانش آموزان درآیندهافرادی نماز خوان بارآیند و تأثیر مثبتی روی اطرافیان خود نیز داشته باشند. ولی اگر به این مسألهبه طور علمی نپردازم و علاقه وانگیزه ی بچه ها را نسبت به نماز به خصوص نماز جماعت مدرسهافزایش ندهم ممکن است علاقه وانگیزه ای در دانش آموزان نسبت به نماز ایجاد نشود و بینظمی در نماز جماعت مدرسه بیشتر شده و از تعداد شرکت کنندگان درنماز کاسته شود . همچنینامکان دارد درآینده نیز نسبت به نماز کم اهمیت بوده وآن را سبک شمارند که آثارمخربی درزندگیفردی و اجتماعی آنان خواهد گذاشت .
بنابراین ، من با همکاری همکاران خود که وظیفه ی پیش نماز را برعهده دارد اطلاعاتی را از طریقپرسش نامه بدست آوردم که جهت اثبات این وضعیت آمده است .
همۀ آنها دوست دارند نماز بخوانند ، وضو گرفتن و مقدمات نمازرا تا حدودی بلد هستند.
درپاسخ به سؤالاتی از قبیل :
” آیا در خانه نماز می خوانند ؟”
« چه کسانی در خانۀ شما نماز می خوانند؟ »
« چه کسانی نماز خواندن را بلد هستند؟ »
آیا با ساعت برگزاری نماز جماعت در مدرسه مشکلی ندارید؟
آیا شرایط خواندن نمازجماعت را بلدند ؟”
آیا مکان نمازخانه برای برگزاری نمازجماعت مناسب است؟
مصاحبه با بعضی از خانواده های دانش آموزان و مصاحبه با همکاران خود که سابقه کاری آنهابیشتر از بنده بوده است .اکثر اولیای این دانش آموزان معتقد بودند که فرزندانشان در منزل نمازنمی خوانند ولی گاهی اوقات در نماز جماعت مسجد روستای خودکه درسال فقط در ماه هایرمضان ودهه ی اول محرم برگزار می شود شرکت می کنند.عده ای از آنها هم گفتند کهفرزندانشان گاهی اوقات نماز می خوانند و در نماز خواندن خود سهل انگاری زیادی دارند و بهدرستی نمازهای خود را نمی خوانند و هرچه آنها را نصیحت می کنند گوش نمی دهند .
بعضی از همکاران هم معتقد به این موضوع بودند که شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسهاز روی علاقه نیست
جمع آوری اطلاعات
مهمترین دلایل عدم شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مدرسه چیست ؟ )) و آنها نیز پاسخ هایزیر را دادند:
متنوع نبودن برنامه های نماز – محیط زندگی ( محیط روستا و محله ای که دانش آموزان در آنزندگی می کنند ) – نداشتن الگوی مناسب – واگذاری مسئولیت ها به افراد خاص و بر انگیختنحس حسادت بین دانش آموزان – عدم استفاده از تشویق – توسل به زور و اجبار – اهمیت ندادن بهنماز مدرسه، از طرف معلمان و کادر مدرسه و عدم شرکت آنان در نماز و واگذار کردن وقت اجراینماز به آخرین لحظات وقت مدرسه
بعد از لیست کردن دلایلی که از سمت همکاران و خانواده ها برای عدم استقبال دانش آموزان بهنماز جماعت عنوان شده بود از آنها راهکارهایی برای شرکت بیشتر دانش آموزان در نماز جماعتخواستم که آنها هم راهکارهای زیر را به بنده پیشنهاد دادند :
اهمیت خانواده ها به نماز و تشویق فرزندانشان به نماز خواندن .
اهمیت به نماز در مدرسه و شرکت معلمان در نماز جماعت مدرسه .
متنوع کردن برنامه های نماز جماعت .
تقسیم مسئولیت به صورت چرخشی، به طوری که تمام دانش آموزان در برگزاری نماز سهیمباشند. تبلیغات کافی و سازنده.
استفاده از تشویق ، اهداء جایزه و پخش شیرینی در مواقع لزوم .
برگزاری مسابقه ، خواندن شعر و قصه گویی بین بعضی از نمازها .
عدم توسل به زور و اجبار و اختیاری کردن شرکت در نماز جماعت .
۲- مطالعه کتب ، مقالات و مجلات مرتبط با این موضوع ؛
راههای درمان آسیب های اجتماعی نماز گریزی دانش آموزان را به شرح زیر معرفی می کند
۱- به کارگیری روش محبت
۲- استفاده از روش الگویی
۳- روش تذکر
۴- نقل یا نمایش قصه‌ها و خاطره‌های زیبا در ارتباط با اهمیت و عظمت نماز
۵- احداث و زیباسازی مساجد و نمازخانه‌ها
۶- ویژگی‌های شخصیتی و رفتاری امام جماعت مساجد و مدارس است. خلق و خوی نیکوی اماممسجد و مهارت اجتماعی او در برقراری ارتباط با نمازگذاران فوق‌العاده مؤثر است، اگر رفتارمناسب و حاکی از احترام مشاهده نمایند، به نماز علاقمند می‌شوند
۷- بیان رمز و راز نماز و آثار آن
۱- تبیین اثرات نماز ۲- تکریم وشخصیت دادن به دانش آموزان ۳- نشاط آفرینی فرهنگی و اعتقادیو خود باوری در دانش آموزان ۴- ایجاد رابطه قوی دینی بین معلم و دانش آموز ۵- داشتن نمازخانهجذاب و عالی و استفاده از رنگ های دلپذیر ۶- باز گو نمودن اهمیت و ضرورت نماز به اولیا دانشآموزان ۷- اجرای مسابقات مختلف در خصوص نماز و اهدا جوایز به دانش آموزان برتر ۸- داشتندوستان دینی در مدرسه ۹- شرکت معلمین ،مدیر،معاون، در کنار دانش آموزان در نماز جماعت ۱۰-برگزاری نمایشگاه در خصوص نماز از آثار دانش آموزان ۱۱- توزیع کتب دینی و اخلاقی ساده ۱۲-معرفی دانش آموزان نماز گزار و تشویق آنان در حضور دیگران ۱۳- دادن هدیه به هنگام نمازبه دانش آموزان ۱۴- استفاده از دانش آموزان خوش صدا برای اذان و …. ۱۵- پخش فیلم هایآموزنده در آموزشگاه در خصوص نماز ۱۶- ارتباط مستمر با مساجد و نماز جمعه ۱۷- بیان احادیثشیوا وبلیغ در خصوص نماز ۱۸- استفاده از روحانیون جوان و شاداب و تاثیر گذار ۱۹- داشتنسخنرانی کوتاه و مفید دربین نماز ها ۲۰- اقامه نماز در منزل توسط والدین ۲۱- برگزاری همایشنماز برای دانش آموزان ۲۲- برگزاری همایش نماز برای اولیا ۲۳- داشتن کفتگوی صمیمی با دانشآموزان در خصوص نماز ۲۴- داشتن میزگرد دانش آموزی در خصوص نماز با رهبری کادر مدرسه۲۵- فعال نمودن شورای مدرسه و انجمن اولیا وداشتن مصوبات اجرایی در خصوص نماز ۲۶- ارائهالگوی عملی مناسب به دانش آموزان ۲۷- معرفی چهر های برتر دینی و ذکر موفقیت های آنان۲۸- برگزاری اردو های زیارتی و سیا حتی ۲۹- انتخاب بهترین زمان آموزشگاه بعد از اوقات شرعیبرای نماز ۳۰- بیان داستا نها و قصه های در خصوص نماز ۳۱- استفاده از تمثیل و شعر و ادبیات درسخنرانی در خصوص نماز ۳۲- معرفی دانش آموزان نماز خوان و مومن به صورت منطقه ای بهکلیه مدارس ۳۳- چاپ عکس دانش آموزان نماز خوان در جراید محلی ۳۴- ارائه سی دی هایآموزشی به دانش آموزان در خصوص نماز ۳۵- اختصاص زمان کوتاهی در آغاز کلاس به بیان آثارنماز توسط همه دبیران در کلاس ۳۶- اختصاص دو روز در هفته در مراسم آغازین بهمباحث نماز ۳۷- ایجادرفتار دوستانه برای شرکت در نماز و نبود زور و اجبار ۳۸- ایجاد سرویس هایبهداشتی مجهز در مدارس ۳۹- رفتار و کردار عملی کادر مدرسه ۴۰- داشتن کتابخانه غنی باکتاب های سودمند در خصوص نماز
مهمترین علل عدم حضور دانش آموزان در نماز جماعت
۱- آگاه نبودن دانش آموزان از اهمیت و فضیلت نماز جماعت ۲- نداشتن امکانات خوب و مناسب وسرویس های بهداشتی ۳- عدم تشویق مکرر دبیران به نماز و اهمیت آن ۴- پایبنده نبون دوستانبرای هم دیگر به نماز و شناخت آن ۵- نداشتن سجاده و جاکفشی و جا مهری مناسب در نماز خانه۶- نداشتن ظاهر مناسب نماز خانه و بد بو شدن آن از طریق جوراب دانش آموزان
نظر دیگر :
تنبلی و سستی دانش آموزان – عدم دانستن فایده و اثرات نماز در زندگیشان – بلد نبودن نماز -چون می بینند بعضی نماز می خوانند امّا نماز در زندگی آنها تأثیری نداشته و رفتار خوبی ندارند -عدم توجه والدین به نماز.
نظر دیگر :
برنامه های مدارس به گونه ای نیستند که انسان به نماز تشویق شود.
مدرسۀ ما جایی برای نماز خواندن ندارد .
نمازخانه و موکت ها کثیف هستند.
وی ، حضور معلمان را به صورت عملی در انجام عبادات ، جهت تأثیر درالگوپذیری و تشویق
– استفاده از تشویق و تحسین .
– آمادگی عقیدتی، به این معنی که مربیان باید از کودکی و پیش از سن تکلیف ، دانش آموزان
– آسان گیری در نماز ، از مواردی است که ایشان به آن معتقد است و بیان می دارد : باید طوری باکودک برخورد کرد که احساس جبر و خستگی نکند و نماز برای او رنج آور و کسل کننده نباشد .حتی اگر کودک نماز را ترک کرد و حواسش پرت شد ، او را سرزنش نکنیم
انتخاب راه حل یا راه حل های ممکن
۱- جذاب کردن نمازخانه با استفاده از رنگ های شادوجذاب .
۲ – شرکت مدیر ، معاون و معلمین درکنار دانش آموزان در نماز جماعت .
۳ – اختصاص بهترین زمان برای برگزاری نماز جماعت .
۴ – داشتن رفتار وگفتگوی صمیمی با دانش آموزان درخصوص نماز .
۵ – اقامه ی نماز در منزل توسط والدین .
۶ – اجرای مسابقات مختلف درخصوص نماز و اهداء جوایز ارزنده به دانش آموزان برتر .
۷ – بیان ضرورت واهمیت نماز برای دانش آموزان و اولیای آن ها .
۸ – بیان داستان ها و قصه های مختلف ، جذاب و تأثیرگذار در خصوص نماز.
۹ – برگزاری اردوهای زیارتی و سیاحتی و آموزش غیرمستقیم نماز با استفاده از این اردوها .
۱۰ – استفاده از دانش آموزان برای اذان گفتن ، مکبر شدن و … به طور چرخشی .
۱۱ – دادن الگوی عملی به دانش آموزان .
۱۲ – بردن دانش آموزان به مسجد برای شرکت در نماز جماعت محله
۱۳ – استفاده از نظرات و سلیقه های دانش آموزان در تزئین نمازخانه ی مدرسه .
۱۴ – استفاده از تشویق مناسب ، مؤثر و به موقع جهت افزایش همکاری دانش آموزان دراجراینماز .
۱۵ – اختصاص زمان کوتاهی از کلاس ها جهت آموزش نماز به بچه ها.
۱۶ – استفاده از روش محبت به جای زور و اجبار برای شرکت دانش آموزان در نماز.
۱۷ – برگزار کردن جشن نماز در مدرسه و دعوت از اولیای دانش آموزان .
۱۸ – فرهنگ سازی وسیع درخصوص نماز در بین دانش آموزان مخصوصاٌ خانواده های آنان.
۱۹ – دعوت از روحانی محل جهت برگزاری نماز .
۲۰ –. پذیرایی از دانش آموزان با شیرینی وشکلات و … در اعیاد و مناسبت های مذهبی بین دونماز.
