پدیده سرمایه داری در کلام امام رضاعلیه السلام

پدیده سرمایه داری

امام رضا «علیه‏السلام»:

… جعل الاموال دوله بین الاغنیاء…: [۱] .

… (آن خلیفه) اموال را میان اغنیا به گردش گذاشت…

… رغبه الناس فی الربح..

گرایش مردم به سودخواری است…

… البخس… و الخیانه…

(از گناهان کبیره) کاستن (از کار و کالای مردم) است و خیانت به مردم…

… اهل الاستئثار…

کسانی که با خودکامگی اموال عمومی را ویژه‏ی خویش می‏سازند…

موضوع سرمایه‏داری در اجتماعات بشری از مشکلات ویرانگر در همه‏ی عصرها و نسلها بوده و هست. این بیماری بزرگ اجتماعی، امروز بسیار عمیق‏تر، گسترده‏تر، کوبنده‏تر و نابودکننده‏تر از گذشته عمل می‏کند، و به ابزار جدید، و قدرت ماشین، و محاسبات کامپیوتری، و کارخانجات تمام اتومات و مزارع مکانیزه مجهز است، و وسائل حمل و نقل هوایی و دریایی غول‏پیکر را در اختیار دارد، و در رابطه‏ها و کسب اطلاعات از تلفن و تلکس استفاده می‏کند.

از اینرو، مصیبت‏بارترین مشکل برای بشریت است. ره‏آورد شوم این پدیده، جنگها و ظلمها و نابسامانیهای گسترده و عالمگیری است که بشریت را در کام خود فروبرده است. و جهان را به جهان اول و دوم و سوم تقسیم کرده، و جامعه‏های طبقاتی تشکیل‏ یافته از طبقه‏ی ثروتمند شادخوار و فقیر محروم و گرسنه پدید آورده است.

سرمایه‏داری و پول ‏پرستی از دیدگاه امام رضا «علیه‏السلام» پدیده‏ی شوم و شیطانی است که با تعالیم پیامبران و ایمان به روز بازپسین سازگار نیست؛ با رشد و تکامل انسان و زندگی عادلانه‏ی او در این دنیا نیز سازگاری ندارد.

ره‏آوردهای شوم سرمایه‏داری

سرمایه‏داری در دو بعد از حیات آدمی آثاری ژرف و گسترده دارد:

۱روابط اقتصادی و بعد زندگی مادی    ۲٫روابط انسانی و بعد اخلاقی و معنوی.

>گردش ثروتهای عمومی در دست طبقه‏ی اشراف

>رباخواری

>ظلم، خیانت و استثمار

>انحصارطلبی در اموال (خصوصی کردن اموال عمومی) استئثار

گردش ثروتهای عمومی در دست طبقه‏ی اشراف

امام رضا «علیه‏السلام»:

… و البرائه ممن نفی الاخیار… و جعل الاموال دوله بین الأغنیاء…: .

(از ایمان است) بیزاری از کسانی که نیکان را از جامعه‏ی (اسلامی) تبعید کردند… و اموال (مسلمانان) را میان ثروتمندان به گردش گذاشتند…

رباخواری

امام رضا «علیه‏السلام»:

عله تحریم الربا، انما نهی الله عزوجل عنه، لما فیه من فساد الاموال، لان الانسان اذا اشتری الدرهم بالدرهمین، کان ثمن الدرهم درهما، و ثمن الآخر باطلا، فبیع الربا و شرائه وکس علی کل حال علی المشتری و علی البایع، فحرم الله تبارک و تعالی الربا لعله فساد الاموال کما حظر علی السفیه ان یدفع الیه ماله لما یتخوف علیه من افساده…

علت تحریم ربا: خداوند عزوجل از ربا نهی کرد چون مایه‏ی تباهی اموال است، زیرا انسان اگر یک درهم را به دو درهم بخرد، بهای درهم درهم است، و بهای درهم دیگر باطل (و بدون حق) است، پس خرید و فروش ربوی، در هر حال برای فروشنده و خریدار زیان و کمبود دارد؛ پس خداوند متعال ربا را ممنوع اعلام کرد، زیرا اموال تباه می‏گردد. چنان‏که منع کرد سفیهان اموال خود را در دست گیرند، چون بیم تباهی آن اموال می‏رود…

سرمایه‏دار با بکارگیری سرمایه بدون کار، و استفاده از بهره‏ی پول، ثروتها می‏اندوزد و گروه زیادی را تهیدست می‏سازد. دقیقا می‏توان محاسبه کرد که در ارتباط با یک سرمایه‏دار رباخوار، چند صد نفر پس از چند سال زمینگیر و ساقط می‏شوند و سرمایه و ثروت ایشان به تدریج به جیب یک نفر سرازیر می‏گردد.

در بخش دیگری از کلام امام در علل تحریم ربا، به ظلم نیز تکیه شده است. و این تعلیل و علت‏یابی که امام تبیین می‏کنند، آموزنده‏ی معیارهای کلی و قانونمندی است که در کل جریانهای اقتصادی راهگشا است. تکیه بر ظلم در تعلیل تحریم ربا، همان محور اصلی تعالیم الهی ادیان است، یعنی هر کار، رفتار، قانون، روش و برنامه‏ای که سرانجام در یک محاسبه دقیق به ظلم و ستم اجتماعی بینجامد، باطل و غیر اسلامی است. محور حق و مشروعیت، عدل و عدالت است، و به گفته‏ی آیهالله مرتضی مطهری: «عدالت در سلسله علل احکام است…نه این است که آنچه دین گفت، عدل است،

بلکه آنچه عدل است دین می‏گوید…»

ظلم، خیانت و استثمار

امام رضا «علیه‏السلام»:

… و اجتناب الکبائر و هی قتل النفس… و البخس فی المکیال و المیزان… و الخیانه… [۱] .

(از اسلام ناب و خالص است) دوری از گناهان کبیره و آدم‏کشی… و کاستن پیمانه و ترازو و… و خیانت (در مسائل مالی و…) است…

از شیوه‏های نظام سرمایه‏داری، کم بها دادن به کار و کالای مردم است. مواد خام و کالاهای مورد نیاز و دارای ارزش، با رنج و زحمت از معادن، مزارع، دریاها، کوهها و… استخراج و تهیه می‏شود، و به سرمایه‏داران و کارخانه‏ها عرضه می‏گردد. سرمایه‏داران با مکانیسم ویژه‏ای بها و ارزش حقیقی آنها را نمی‏پردازند و این خود غصب و تصاحب ثمره‏ی کار دیگران است.

و این استثمار و خیانت است. مثال روشن آن این روزها مسأله‏ی نفت است که سرمایه‏ داران غرب با کمک سیاستمداران و قدرتهای نظامی و جاسوسی خویش، بهای نفت جهان سوم را تا حدی پائین آورده‏اند که از نمونه‏ های آشکار «بخس» و کم بها دادن است.

پیامبر اکرم «صلی الله علیه و آله و سلم»:

و من ظلم اجیرا أجره احبط الله عمله و حرم علیه ریح الجنه؛ و ریحها یوجد من مسیره خمسمأه عام.

هر کس به کارگری ظلم کند، اعمال او را خداوند تباه می‏سازد، و نسیم بهشت را بر او تحریم می‏کند؛ و حال آنکه نسیم بهشت از مساحت پانصد سال راه به مشام می‏رسد.