گمراهی

گمراه کردن خداوند چگونه است؟ در برخی آیات آمده است که خداوند هرکسی را بخواهد گمراه می‌کند؟ مگر می‌شود که خداوند کسی را هم گمراه کند؟ آیا این خارج از عدالت خداوند نیست؟

بله، در آیات بسیاری تأکید و تصریح شده که او هر که را بخواهد هدایت می‌کند و هر که را بخواهد گمراه می‌کند، مانند:

«أَفَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَن یَشَاءُ وَیَهْدِی مَن یَشَاءُ فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِمَا یَصْنَعُونَ» (فاطر، ۸)

ترجمه: آیا آن کس که زشتى کردارش براى او آراسته شده و آن را زیبا مى‏بیند [مانند مؤمن نیکوکار است] خداست که هر که را بخواهد بى‏راه مى‏گذارد و هر که را بخواهد هدایت مى‏کند پس مبادا به سبب حسرت‌ها[ى گوناگون] بر آنان جانت [از کف] برود قطعاً خدا به آنچه مى‏کنند داناست.

الف – اخیراً باب شده که آخر هر سؤالی می‌پرسند: «آیا این با عدل خدا منافات یا مغایرت ندارد؟»؛ خب باید دقت شود که این سؤال یعنی چه؟ آیا مخلوق، کار منافی با عدلی پیدا کرده که خدا از آن خبر نداشته است؟ یا می‌خواهد بگوید: خدا هم مثل این خدایان روی زمین (العیاذ بالله) ظلم می‌کند؟! [چرا که نقطه مقابل عدل، همان ظلم است].

پس ابتدا باید دقت شود که هیچ امر خداوند متعال (قول و فعل او)، با عدلش منافات ندارد و اساساً هیچ یک از صفات الهی با یک دیگر منافات یا تضاد یا تناقض ندارد، چرا که مرکب نیست، و همه صفات عین ذات هستند و او منزه (سبحان) از هر گونه نقص و کاستی و نیستی و فنا و … می‌باشد.

عدل یعنی قرار دادن علیمانه و حکیمانه هر چیزی در جای خودش؛ پس اگر در نظام آفرینش و ربوبیت آن، عدل نباشد و ظلمی رخ دهد، کلّ عالم هستی فاسد (تباه) و نابود می‌گردد. از این رو، وقتی قوانین حاکم بر «هدایت» و قوانین حاکم بر «ضلالت» از سوی او وضع شده است، و ربوبیت (صاحب اختیاری و تربیت عالم) را به دیگران واگذار نکرده است، هر چیزی در جای خودش قرار دارد و از ناحیه‌ی او ظلمی نمی‌شود.

« إِنَّ اللّهَ لاَ یَظْلِمُ النَّاسَ شَیْئًا وَلَکِنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ » (یونس، ۴۴)

ترجمه: خدا به هیچ وجه به مردم ستم نمى‏کند لیکن مردم خود بر خویشتن ستم مى‏کنند

ب – «هدایت» یعنی رشد به سوی کمال، که کمال نیز حق تعالی می‌باشد. «ضلالت» نیز یعنی گمراهی، یا همان خروج از مسیر هدایت و دور شدن از رشد و کمال و حق تعالی.

خب، حال دقت کنیم که چه کسی عالم هستی و انسان را با تمام ویژگی‌هایشان آفریده است؟ خدا – چه کسی قوانین حاکم بر اجزای این عالم را وضع کرده است؟ خدا – چه کسی عالم را ربوبیت می‌کند؟ خدا – چه کسی به انسان عقل، شعور، فطرت، پیامبر، امام و کتاب داده است و به او نیز اختیار داده است؟ خدا – بازگشت به سوی کیست؟ – خدا …. – پس آیا جز او کسی می‌تواند هدایت یا گمراه کند؟ یعنی هدایت تحت ربوبیت و قوانین اوست، گمراهی نیز تحت ربوبیت و قوانین اوست.

ج – پس برای هدایتش، قوانینی وضع کرد، سبیل‌ها و صراطی قرار داد، دستورالعمل‌هایی صادر نمود، اسباب و وسایل و امکانات لازم [مثل عقل، وحی و امامت و نیز اختیار در انتخاب] را عطا نمود؛ و بالتبع اسباب، امکان و اختیار گمراهی را نیز او خلق و مقرر نمود، پس هدایت و گمراهی در چارچوب مشیت و حکومت اوست.

د – اما، راه هدایت و راه گمراهی را در هاله‌ای از ابهام قرار نداد که مثلاً بگوید: من هر کس را خواستم هدایت می‌کنم و هر کس را خواستم گمراه می‌کنم و شما نیز نمی‌دانید که چه باید بکنید و چگونه هدایت یا گمراه می‌شوید؟ بلکه کاملاً تبینن نموده که چه کسانی مشمول هدایت قرار می‌گیرند و اگر انسان چنین و چنان کند، مشمول هدایت نخواهد شد، پس گمراه می‌شود. مثل این که معلمی بگوید: من درس می‌دهم، من شما را امتحان می‌کنم، نمره می‌دهم، من قبول می‌کنم و من رد می‌کنم. پس اگر درس خواندید قبول‌تان می‌کنم و اگر نخواندید، ردّتان می‌کنم.

مثال قرآنی آن که خداوند متعال نیز تبیین و تعیین نمود و فرمود: خدا ظالمین را هدایت نمی‌کند: «والله لا یهدی القوم الظالمین».

پس اگر کسی ظلم کرد، خدا هدایتش نمی‌کند و همین که هدایتش ننمود، گمراه می‌شود – همین که انسان کاری کرد که مشمول رحمت الهی واقع نشد و از دایره رحمت او خارج شد، مورد لعنت (دوری از رحمت) واقع می‌شود – همین که خدا را فراموش کرد، خودش را فراموش می‌کند – همین که دلش قسی شد، ظلم می‌کتد – همین که اهل معصیت شد، دعایش بالا نمی‌رود …، و همین که خداوند منّان، آنی نظر لطف، کرم، رحمت و هدایتش را از کسی برگرداند، او گمراه می‌شود. به این می‌گویند: « یُضِلُّ مَن یَشَاءُ »، یعنی هر کس را بخواهد، گمراه می‌کند؛ و این عین عدل است که البته همیشه رحمتش به خلق را مسبوق می‌دارد.