با توجه به آیه ۱۴۵ سوره البقره، لطفا اصل داستان تغییر قبله و علت آن را بفرمایید و اینکه آیا یهود و مسیحیان نیز نماز می‌خوانند که نیاز به قبله و اختلاف بر سر آن داشته باشند؟
متن و ترجمه آیه به شرح ذیل می‌باشد:
«وَلَئِنْ أَتَیْتَ الَّذِینَ أُوْتُواْ الْکِتَابَ بِکُلِّ آیَهٍ مَّا تَبِعُواْ قِبْلَتَکَ وَمَا أَنتَ بِتَابِعٍ قِبْلَتَهُمْ وَمَا بَعْضُهُم بِتَابِعٍ قِبْلَهَ بَعْضٍ و َلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءهُم مِّن بَعْدِ مَا جَاءکَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّکَ إِذَاً لَّمِنَ الظَّالِمِینَ» (البقره، ۱۴۵)
ترجمه: و مسلماً اگر براى اهل کتاب هر نشانه و برهانى بیاورى آنها از قبله تو پیروى نخواهند کرد و تو نیز هرگز پیرو قبله آنها نخواهى بود، و نیز برخى از آنها پیرو قبله دیگرى نخواهد شد، و اگر از خواستههاى آنها پس از آن دانشى که به تو رسیده پیروى کنى بىتردید در آن صورت از ستمکاران خواهى بود.
الف – از وقتی که حضرت آدم علیه السلام خلق شد و به همراه خانواده در زمین سکنا یافت، امر به نماز شد تا آخرین نبی الهی که حضرت خاتم الانبیاء، محمد مصطفی صلوات الله علیه و آله می‌باشد. به این چند آیه توجه نمایید:
حضرت ابراهیم علیه‌السلام:
«رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاَهِ و َمِن ذُرِّیَّتِی رَبَّنَا و َتَقَبَّلْ دُعَاء» (ابراهیم –ع، ۴۰)
ترجمه: پروردگارا، مرا برپادارنده نماز قرار ده و از اولاد من (نیز نمازگزاران قرار ده)، و اى پروردگار، دعاى مرا اجابت نما.
حضرت اسماعیل علیه‌السلام:
«وَکَانَ یَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاهِ و َالزَّکَاهِ و َکَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیًّا» (مریم –ع، ۵۵)
ترجمه: و همواره خاندان خود را به نماز و زکات فرمان مى داد، و نزد پروردگارش پسندیده (مرضی) بود.
حضرت موسی علیه‌السلام:
«إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاهَ لِذِکْرِی» (طه، ۱۴)
ترجمه: به یقین این منم خداى یکتا که جز من معبودى نیست، پس مرا پرستش کن و نماز را به یاد من برپا دار
هارون علیه السلام و امّت موسی علیه‌السلام:
«و َأَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى و َأَخِیهِ أَن تَبَوَّءَا لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتًا و َاجْعَلُواْ بُیُوتَکُمْ قِبْلَهً و َأَقِیمُواْ الصَّلاَهَ و َبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ» (یونس، ۸۷)
ترجمه: و به موسى و برادرش (هارون) وحى کردیم که براى قومتان (به جاى صحرانشینى) در مصر (مرکز حکومت فرعون) خانه هایى فراهم کنید و خانه هاى خود را رو به روى یکدیگر و به سوى قبله قرار دهید و نماز را برپا دارید، و (اى موسى) مؤمنان را بشارت (پیروزى) ده.
حضرت عیسی علیه‌السلام:
«وَ جَعَلَنِی مُبَارَکًا أَیْنَ مَا کُنتُ و َأَوْصَانِی بِالصَّلَاهِ و َالزَّکَاهِ مَا دُمْتُ حَیًّا» (مریم، ۳۱)
ترجمه: و (خداوند) مرا هر کجا که باشم وجود پربرکتى ساخته، و تا زنده هستم به نماز و زکات سفارش کرده است.
پس، نماز برای همگان بوده است، هر چند که شکل آن متفاوت بوده است.
ب – در آیه فوق بیان شده که آنها هرگز به قبله یک دیگر و به قبله‌ی تو روی نخواهند آورد. چنان در سوره‌ی کافرون می‌فرماید: به آنها بگو نه من هرگز معبود شما را بندگی خواهم کرد و نه شما هرگز معبود مرا بندگی خواهید کرد.
اگر دقت شود، در آیه فوق، نه سخن از مکه و کعبه معظمه آورده است و نه سخن از سمت و سو و جهت بدن به هنگام عبادتی چون نماز – بلکه سخن از “قبله” آورده است، یعنی با تو هم هدف، همسو، هم جهت و همراه نخواهند شد. به همین جهت، بحث از “تبعیت” آنها می‌نماید و تصریح می‌نماید که آنها هیچ گاه از قبله‌ی تو، “تبعیت” نمی‌کنند، چنان چه از قبله یک دیگر نیز “تبعیت” نمی‌کنند.
ج – بدیهی است که این “تبعیت”، اختصاص به سمت و سوی فیزیکی بدن ندارد، بلکه کار عقل و دل است، یعنی به تو ایمان نمی‌آورند. لذا هر کس که از انبیای الهی “تبعیت” نکند، حتماً از “هوای نفس” خود تبعیت می‌کند، هر چند که نام مسلمان، مسیحی، یهودی و … را روی خود گذاشته باشد.
از این رو در نقطه‌ی مقابل نیز سخنی از کعبه یا بیت‌المقدس نیست، بلکه می‌فرماید: اگر تو از آنها تبعیت کنی، از هوای نفس آنان تبعیت کرده‌ای.
نکته:
از همین مضامین و مفاهیم معلوم می‌شود که “قبله” سنگ و دیوار نیست، بلکه یک “نشان” است برای بندگی. ظاهری دارد، برای ابدان و ظواهر عبادت – باطنی دارد برای روح ایمانی و اخلاص در عبادت.
و البته تردیدی نیست که ظاهر آیه، به ظاهر قبله (کعبه معظمه) نیز دلالت دارد و می‌فرماید: آنها رو به کعبه نخواهند کرد، یعنی مسلمان نخواهند شد، چون کعبه قبله‌ی مسلمانان قرار گرفته است. و جالب آن که با این بیان تصریح می‌نماید که رو کردن آنها به سوی بیت‌المقدس نیز به خاطر خدا و اخلاص در عبادت و پایبندی به دین‌شان نیست، بلکه به خاطر “تبعیت” هوای نفس‌شان است. وگر نه بعد از آمدن وحی و علم به آن، باید تابع می‌شدند.
اگر هوای نفس نبود، در باطن جهت و قبله خداست و ولایت الهی – اگر هوای نفس نبود، ظاهر قبله نیز هر کجاست که خدا تعیین کند و به وسیله‌ی رسولش ابلاغ نماید، لذا تغییر قبله از بیت‌المقدس به کعبه معظمه (که از ابتدا قبله نماز بود)، یک امتحان شد برای مسلمانان تابع و دیگران.
