شیخ موسی بازماندگان:
عَنْ أَوْسِ بْنِ أَوْسٍ الثَّقَفِیُّ رضی الله عنه سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم یَقُولُ:
«مَنْ غَسَّلَ یَوْمَ الْجُمُعَهِ وَاغْتَسَلَ، ثُمَّ بَکَّرَ وَابْتَکَرَ، وَ مَشَى وَلَمْ یَرْکَبْ، وَدَنَا مِنْ الْإِمَامِ، فَاسْتَمَعَ وَلَمْ یَلْغُ، کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَهٍ عَمَلُ سَنَهٍ أَجْرُ صِیَامِهَا وَقِیَامِهَا».
از اوس بن اوس ثقفی رضی الله عنه روایت است از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که می‌فرمود:
کسی که روز جمعه سرش را شسته و غسل بزند سپس زود به مسجد آمده و به اول خطبه برسد و پیاده رفته و از وسایل نقلیه استفاده نکند و به امام نزدیک شده و به خطبه گوش داده و کارهای بیهوده انجام ندهد. برای هر قدمی که برمی‌دارد ثواب یک سال روزه و نماز به او داده می‌شود.أبو داود فی السنن رقم ۳۴۵ قال النووی فی المجموع هذا الحدیث حسن و قال الهیثمی فی مجمع الزوائد رجاله رجال الصحیح، صحیح الترغیب و الترهیب رقم ۶۹۰
( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاهِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَهِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِکْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیْعَ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ) [ الجمعه – الأیه: ۹]
ای کسانی که ایمان آورده اید، هنگامی که برای نماز جماعت در روز جمعه ندا زده می‌شود، بسوی ذکر خدا بشتابید و هرگونه خرید و فروش را رها سازید. این برای شما بهتر است، اگر بدانید.
فضل روز جمعه:
عَنْ أَبِی مَالِکٍ الْأَشْعَرِیِّ رضی الله عنه قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم : «الْجُمُعَهُ کَفَّارَهٌ لمِا بَیْنَهَا وبَیْنَ الْجُمُعَهِ الَّتِی تَلِیهَا وَزِیَادَهِ ثَلَاثَهِ أَیَّامٍ وَذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ یَقُولُ مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَهِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا». (طبرانی فی الکبیر، صحیح الترغیب و الترهیب رقم ۶۸۵)
از ابو مالک اشعری رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: جمعه، کفاره گناهان همان جمعه تا جمعه بعدی به همراه سه روز دیگر است. زیراخداوند متعال می‌فرماید: کسی که یک نیکی انجام دهد ده برابر آن برای او به حساب می‌آورد.
ارزش نماز صبح
عن ابن عمر رضی الله عنه قال : قال رسول الله صلی الله علیه وسلم : «أفضل الصلوات عند الله صلاه الصبح یوم الجمعه فی جماعه». (شعب الایمان رقم ۲۷۸۳ تحقیق مختار احمد الندوی ، السلسله الصحیحه رقم ۱۵۶۶)
از ابن عمر رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: برترین نمازها نزد خداوند، نماز جماعت صبح روز جمعه است.
الف) متاسفانه بسیاری از مردم به بهانه‌ی اینکه جمعه تعطیل است تا دیر وقت بیدار می‌مانند و نماز صبح خوابشان می‌برد.
ب) شایسته داماد نیست که در اولین روز زندگی مشترک نماز صبح را ترک نماید و یا در نمازهای پنج وقت حاضر نشود.
قرائت سوره‌ی کهف در شب یا روز جمعه
عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ رضی الله عنه عَنْهُ أَنّ النَّبِیِّ صلی الله علیه وسلم قَالَ: «مَنْ قَرَأَ سُورَهَ الْکَهْفِ فِی یَوْمِ الْجُمُعَهِ أَضَاءَ لَهُ مِن النُّورِ مَا بَیْنَ الْجُمُعَتَیْنِ». ( مستدرک رقم ۳۳۴۹ ، معرفه السنن بیهقی رقم ۱۸۳۷ ، صحیح الترغیب و الترهیب رقم ۷۳۶ )
از ابو سعید خدری رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: کسی که در روز جمعه سوره کهف را بخواند بین دو جمعه برایش نوری روشن می‌شود.
توجه: چون روز شرعی از غروب آفتاب شروع می‌شود لذا می‌توان سوره‌ی کهف را شب یا روز جمعه تلاوت کرد.
کثرت صلوات بر پیامبر
عَن أبی أُمامهَ رضی الله عنه قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وسلم: «أَکثِرُوا عَلیََّ مِنَ الصَّلاهِ فِی کُلِ یَومِ الجُمُعَهِ فَإنَّ صَلاهَ أُمَّتی تُعرَضُ عَلیَّ فِی کُلِ یَومِ جُمُعَهِ فَمَن کَانَ أکثَرُهُم عَلیَّ صَلاهً کَانَ أقرَبُهُم مِنِّی مَنزِلَهً» (بیهقی باسناد حسن، صحیح الترغیب و الترهیب رقم ۱۶۷۳)
از ابو اُمامه رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: در روز جمعه صلوات بیشتری بر من بفرستید زیرا درودهای امت من، هر جمعه بر من عرضه می‌شود پس کسی که صلوات او بر من بیشتر باشد منزلت و جایگاه او به من در روز قیامت نزدیکتر خواهد بود.
اعمال مستحب روز جمعه:
الف) غسل، بوی خوش و مسواک و پوشیدن بهترین لباس
عن أبی هریره رضی الله عنه قال: قال رسول الله صلی الله علیه وسلم: «إذا کان یوم الجمعه فاغتسل الرجل وغسل رأسه ثم تطیب من أطیب طیبه ولبس من صالح ثیابه ثم خرج إلى الصلاه ولم یفرق بین اثنین ثم استمع الإمام غفر له من الجمعه إلى الجمعه وزیاده ثلاثه أیام». (ابن خزیمه فی صحیحه رقم ۱۷۰۱، صحیح الترغیب و الترهیب رقم ۷۰۵)
از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: اگر در روز جمعه فرد غسل زده و سرش را شسته سپس از بهترین عطرش استفاده کرده و لباس خوبی را پوشیده و برای نماز خارج شده و بین دو نفر جدایی نیفکند و به خطبه‌ی امام گوش فرا دهد گناهان بین این جمعه تا جمعه‌ی بعدی و سه روز اضافه بر آن بخشیده می‌شود.
تذکر: غسل جمعه می‌بایست بعد از طلوع فجر باشد . و وقت آن از طلوع فجر تا فرا رسیدن نماز جمعه است .
ب) زود آمدن به مسجد
عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ رضی الله عنه عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم أَنَّهُ قَالَ: «إِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَهِ قَعَدَتْ الْمَلَائِکَهُ عَلَى أَبْوَابِ الْمَسْجِدِ فَیَکْتُبُونَ النَّاسَ مَنْ جَاءَ مِنْ النَّاسِ عَلَى مَنَازِلِهِمْ فَرَجُلٌ قَدَّمَ جَزُورًا وَرَجُلٌ قَدَّمَ بَقَرَهً وَرَجُلٌ قَدَّمَ شَاهً وَرَجُلٌ قَدَّمَ دَجَاجَهً وَرَجُلٌ قَدَّمَ بَیْضَهً قَالَ فَإِذَا أَذَّنَ الْمُؤَذِّنُ وَجَلَسَ الْإِمَامُ عَلَى الْمِنْبَرِ طُوِیَتْ الصُّحُفُ وَدَخَلُوا الْمَسْجِدَ یَسْتَمِعُونَ الذِّکْرَ». (احمد بإسناد حسن ، صحیح الترغیب و الترهیب رقم ۷۱۱ )
از ابو سعید الخدری رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: فرشتگان در روز جمعه کنار درهای مساجد می‌نشینند و اسامی مردم را برحسب وارد شدنشان، یکی پس از دیگری می‌نویسند، و ثواب کسی که زود به مسجد می‌آید مانند کسی است که شتری را بخشیده، و سپس مانند کسی که گاوی را بخشیده، و سپس مانند کسی که قوچی را بخشیده، سپس مانند کسی که مرغی را بخشیده و سپس مانند کسی که تخم مرغی را بخشیده است. و هنگامی که مؤذن اذان گفت و امام بر منبر نشست دفترها در هم می‌پیچند و وارد مسجد شده تا به خطبه گوش دهند.
کسی که زود به مسجد آمد می‌تواند تا قبل از اذان خطبه هر مقدار خواست سنت بخواند ولی اگر در حال خطبه وارد مسجد شد تحیه مسجد را رها نکند.
ج) فضیلت و کیفیت گوش دادن به خطبه
بعد از شروع خطبه بهتر است رو به خطیب کرده، ساکت باشد و به خطبه گوش جان فرا دهد و خود را با هیچ چیزی مشغول نکند و اگر خوابش آمد جای خود را تغییر دهد.
د) سنت بعدیه جمعه
بعد از اتمام نماز جمعه اذکار وارد در سنت نبوی را بخواند و بعد دو یا چهار رکعت سنت بعدیه بجا بیاورد و لازم است بین نماز جمعه و سنتها را بوسیله اذکار یا جابجا شدن یا سخن گفتن فاصله بیاندازد و بهتر است سنتها را در منزل بجا آورد فاصله انداختن بین نماز فرض و سنت مخصوص نماز جمعه نیست بلکه برای همه نمازها است.
نتیجه‌ی ترک نماز جمعه بدون عذر:
عن محمد بن عبد الرحمن بن زراره رضی الله عنه قال سمعت عمر رضی الله عنه قال : قال رسول الله صلی الله علیه وسلم: «من سمع النداء یوم الجمعه فلم یأتها ثم سمعه فلم یأتها ثم سمعه ولم یأتها طبع الله على قلبه وجعل قلبه قلب منافق». (اخرجه البیهقی – صحیح الترغیب و الترهیب رقم ۷۳۵ )
از محمد بن عبد الرحمن بن زراره رضی الله عنه روایت است که از عمرس شنیدم که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: کسی که اذان روز جمعه را بشنود و به نماز نیاید و دوباره شنیده و نیاید و باز شنیده و نیاید خداوند بر قلب او مهر می‌زند و قلب او را به قلب منافق تبدیل می‌کند.
گردش و تفریح در روزجمعه
استراحت و استفاده از طبیعت جالب و زیباست ولی دلیلی برای ترک نماز جمعه نخواهد بود جوانان عزیزی که با هم به گردش می‌روند دقت کنند برای نماز به نزدیکترین مکان نماز جمعه جهت ادای این فریضه بروند و قدر جوانی و طاعت و بندگی خدا را بدانند
اهمیت عصر جمعه:
عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ رضی الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم ذَکَرَ یَوْمَ الْجُمُعَهِ فَقَالَ: «فِیهِ سَاعَهٌ لَا یُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ وَهُوَ قَائِمٌ یُصَلِّی یَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَى شَیْئًا إِلَّا أَعْطَاهُ إِیَّاهُ وَأَشَارَ بِیَدِهِ یُقَلِّلُهَا». (صحیح بخاری رقم ۹۳۵)
از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم از روز جمعه یاد کرد و فرمود: در روز جمعه ساعتی است که اگر بنده‌ی مسلمان به آن برخورد کند و که ایستاده و نماز می‌خواند از خداوند چیزی مسألت نماید خداوند حتما نیازش را برآورده می‌کند و با دستش اشاره نمود که وقت کوتاهی است.
عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ رضی الله عنه عَنْ النَّبِیِّ صلی الله علیه وسلم أَنَّهُ قَالَ: «الْتَمِسُوا السَّاعَهَ الَّتِی تُرْجَى فِی یَوْمِ الْجُمُعَهِ بَعْدَ الْعَصْرِ إِلَى غَیْبُوبَهِ الشَّمْسِ». (جامع ترمذی رقم ۴۸۹ – السلسله الصحیحه رقم ۲۵۸۳)
از انس بن مالک رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:در روز جمعه ساعتی است که امید اجابت دعا در آن می‌رود آن را بعد از نماز عصر تا غروب خورشید جستجو کنید.
تذکرها:
الف) اگر وارد مسجد شدیم و مؤذن اذان می‌گفت و یا خطیب خطبه می‌خواند چه باید کرد؟حتماً دو رکعت سنت کوتاه و مختصر بخوانیم سپس نشسته و به خطبه گوش دهیم و بدون دو رکعت تحیه مسجد ننشینیم زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم از آن نهی فرموده است.
ب) از چه زمانی خرید و فروش در روز جمعه حرام است؟
از زمانی که خطیب روی منبر رفت تا اتمام نماز جمعه خرید و فروش برای کسانی که نماز جمعه بر آنان واجب است حرام می‌باشد اگر چه هم خرید و فروش قلم یا خودکاری باشد.
ج) از چه زمانی ملائکه‌ای که ثواب زود آمدن به مسجد را می‌نویسند پرونده‌ها را بسته و دیگر اسامی را ثبت نمی‌کنند؟
از زمانی که خطیب روی منبر رفت.
د) از چه زمانی سخن گفتن ثواب جمعه را به نماز ظهر تبدیل می‌کند؟
از زمانی که خطیب خطبه را شروع نمود.
هـ) تا چه زمانی فرد می‌تواند نماز جمعه را دو رکعت بخواند؟ به شرطی که به رکوع رکعت دوم همراه امام برسد جمعه را دریافته و گر نه باید چهار رکعت نماز بخواند حتماً به رکوع رکعت دوم برسد و اگر به رکوع رکعت دوم نرسید گرچه نیت جمعه را می‌کند ولی لازم است چهار رکعت نماز ظهر بخواند.
اشتباهات:
نکاتی وجود دارد که سبب از دست دادن ثواب پر ارزش روز جمعه و نماز جمعه را در پی خواهد داشت. شاید علت آن سستی، عدم اطلاع، نداشتن معلومات دینی و دوری مردم از سنت های پیامبر صلی الله علیه وسلم باشد ،ان شاء الله این تذکرات بتواند افراد را متوجه حقیقت کرده و بر یافتن اجر جزیل روز جمعه و نماز جمعه موفق گرداند تا هرچه بیشتر به احکام روز جمعه اهمیت دهند .
۱) عدم حضور در نماز صبح روز جمعه.
۲) نخواندن سوره‌ی کهف. چه بسا افرادی هستند در طول هفته قرآن را باز نکرده و تلاوت نمی‌کنند و حتی روز جمعه هم از تلاوت سوره‌ی کهف باز می‌مانند.
۳) اهمیت ندادن به غسل جمعه و لباس و عطر و مسواک.
۴) تأخیر برای حضور در نماز جمعه.
نقل است که سلف اگر وارد مسجد می‌شدند و می‌دیدند چند نفر زودتر از آنها وارد مسجد شده بودند، خطاب به نفس خود می‌گفتند: می‌توانستی زودتر از اینها بیایی؟
چه بگوییم به کسانی که می‌آیند و امام روی منبر رفته است و ملائکه پرونده‌ها را بسته‌اند؟! چه بگوییم به کسانی که می‌آیند و خطبه در حال پایان یافتن است؟!
چه بگوییم به کسانی که دوان دوان و نفس زنان می‌آیند تا به نماز برسند؟!
۵) حرف زدن هنگام خطبه؛ هر نوع کلام در زمان خطبه ممنوع می‌باشد و ثواب جمعه را به نماز ظهر مبدل می‌کند. مثلاً:
الف) مشاهده می‌شود که بعضی وقتی وارد مسجد می‌شوند و امام خطبه می‌خواند، دست همدیگر را گرفته و احوال‌پرسی می‌کنند.
ب) به دیگران می‌گوید ساکت. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: هر گاه هنگام خطبه‌ی امام به دوستت گفتی ساکت شو سخن باطلی گفته‌ای.
ج) نکته‌ای از خطبه نمی‌فهمد و از بغل دستی سؤال می‌کند.
از جابر رضی الله عنه روایت است که گفت: ابن مسعود به مسجد وارد شد و پیامبر صلی الله علیه وسلم در حال خطبه خواندن بود پس کنار اُبی بن کعب نشسته و در مورد چیزی از او سؤال نمود و یا در مورد چیزی با او صحبت کرد اما اُبی هیچ جوابی به او نداد، و ابن مسعود رضی الله عنه گمان نمود که او عصبانی است، پس هنگامی که پیامبر از نمازش فارغ شد ابن مسعود رضی الله عنه گفت:
ای اُبی! چه چیزی مانع شد که جواب مرا بدهی؟ گفت: تو با ما در نماز جمعه حاضر نشدی. گفت: چرا؟ گفت: در حالی که پیامبر صلی الله علیه وسلم خطبه می‌خواند صحبت نمودی! ابن مسعود رضی الله عنه بلند شد و بر پیامبر صلی الله علیه وسلم وارد شده و این مسأله را با ایشان در میان گذاشتند، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: اُبی راست گفت، اُبی راست گفت، از اُبی اطاعت کن. (رواه ابویعلی باسناد جید و ابن حبان فی صحیحه – صحیح ترغیب و ترهیب رقم ۷۱۹)
د) سوره‌ی کهف می‌خواند یا تسبیح می‌چرخاند.
هـ) با لباسش یا فرش مسجد بازی کرده و خود را مشغول می‌کند.
۶) خوابیدن در زمان خطبه، لذا سنت است از جا برخاسته و جای دیگر بنشیند.
۷) دیر آمدن و صفوف را شکستن و خود را به صف اول رساندن.
۸) روی کردن به غیر جهت خطیب.
