راز ابوالهول
ابوالهول مجسمه و پیکره ای بزرگ به شکل یک شیر خفته و صورت آدمیزاد است. این مجسمه در فلات جزیره جیزه در نرزدیکی شهر قاهره واقع شده است. هیچ کس به طور قطع و یقین علت بنای آن را نمی داند. ما در این فرصت به اظهار نظرها و روایات جهانگردان، تاریخ نگاران و جغرافی دانان مسلمان در رابطه با مجسمه ابوالهول اشاره می کنیم.
مسلمانان پیشگام ابو الهول شناسی
از آثار و تالیفات مسلمانان و برخی اقدامات آن ها چنین به دست می آید که آنان از پیشگامان شناخت ابو الهول بوذده اند؛ که این امر از مطالب بعدی استفاده می شود.
نام ها
در متون کهن اسلامی به نام هایی چون بلهیت، بلهیب، بلهویه، ابو الاهوال، و ابو الهول اشاره شده است.
بانی
صاحب معجم البلدان آورده که: کسی که ابو الهول را طلسم قرار داد بلهیت بوده قبل از این مطلب نیز نام ابو الهول را بلهیت ذکر نموده است.
اولا: آیا آن که آن را طلسم قرار داده دلالت بر بنیانگذاری آن نیز دارد یا خیر؟ که احتمالا دلالت بر آن نیز می کند.
ثانیا: بلهیت نام یکی از قرای مصر نیز بوده است.
ثالثا: بلهیت نام یکی از ملوک هندی بوده که برخی تاریخ نگاران معتقدند همو مبدا و واضع شطرنج بوده است.
بت
در متون تاریخی و سفر نامه ها از ابو الهول به عنوان صنم یاد شده است.صنم همان بت است هر چند معنای مجسمه نیز دارد.
طلسم رمل و ریگ
عمدتا متون تاریخی علت وجودی ابو الهول را طلسم رمل و ریگ بر شمرده اند، یعنی وجود این مجسمه با طلسمی که برای آن لحاظ شده مانع از ورود رمل و ریگ خواهد شد به قسمت ها و مناطقی که بعد از مجسمه قرار دارند. چنان که در این باب یاقوت گوید:در اثر طلسم این مجسمه شن هایی که در صحراهای غربی و شمالی به منطقه وارد می شوند، به مجض این که به ابو الهول منتهی می شوند، باز می گردند.
همسر و جفت ابو الهول
مقریزی نوشته است که: در بیابان شرقی در مجاورت قصر شمع مجسمه ای سنگی وجود دارد که اهل مصر آن را همسر ابو الهول می شناسند.در سال711هجری توسط یکی از امرای ملک ناصر بن محمد بن قلاون این مجسمه شکست.زیرا آن را حفاری کردند تا به آب رسیدند. گمان آن ها این بود که در زیر این مجسمه گنج وجود دارد.
طلسم همسر ابو الهول
طلسم همسر ابو الهول این است که مانع نفوذ آب و سیل و طغیان نیل به مصر است.
آسیب رساندن و دشمنی با ابو الهول
در سال هفتصد و هشتاد و اندی شخصی از صوفیه از خانقاه صلاحیه سعیدالسعداء معروف به شیخ محمد صائم الدهر در تغییر برخی منکرات قیام نمود. پس چهره ی مجسمه های سنگی خارج از قاهره را آسیب رساند، همچنین چهره ی ابو الهول را نیز آسیب رساند
از بین بردن قدرت طلسم
با آسیب رساندن به چهره ی ابو الهول توسط شیخ محمد قدرت طلسم از بین رفت، پس رمل و ریگ اراضی جیزه را فرا گرفت
پیکره زهره
صاحب نخبه الدهر تعریف دیگری از ابو الهول دارد. او آورده است:
…دیگر از این شگفتی ها ابو الهول در مصر است و آن پیکره زهره است که به مصر می نگرد. صابیان می پندارند این پیکره بر زنان و مردان و جوانان و نو جوانان مصر شادمانی و کامرانی ارزانی می دارد.
مدفن چند تن از اصحاب حضرت نوح علیه السلام صاحب المواعظ گوید: گفته شده است که: اتریب بن قبط بن مصر بن بیصر بن حام بن نوح به برادرش صا وصیت کردکه بهنگام مرگش او را در کشتی حمل کندو در جزیره ای در وسط دریا دفن کند. چون برادر فوت نمود صا چنین کاری کرد غافل از این که مردم مصر او را به قتل اتریب متهم کردند و نه سال با وی جنگیدند. هنگامی که پنج سال از جنگ و نبرد آنان گذشه بود مردم به قبر اتریب واقف شدند. پس آن جا را حفر کردند ولی چیزی درون قبر نیافتند زیرا شیاطین اتریب را به مکان فعلی ابو الهول انتقال داده بودند و او را آن جا در جنب قبر پدرش و جدش بیصر دفن کردند.
ابو الهول و رواج بت پرستی
پس از آنکه شیاطین جسد اتریب را در مجاورت پدر و جدش در موضع فعلی ابو الهول قرار دادند تهمت ها و افتراها به صا فزونی یافت تا بدان جا که مردم مصر به سوی شهر منف باز گشتند. در آن زمان ابلیس به جانب آن ها آمد و آنها را به سوی قبر اتریب که انتقال داده شده بود راهنمایی کرد. آنگاه ابلیس جنازه را از قبر بیرون آوردو او را بر تختی نشاند. در آن زمان شیطان از زبان اتریب با مردم سخن گفت تا اینکه آن ها به فتنه افتادند و به جسد اتریب سجده کردند و او را بندگی نمودند چنان گه بت ها را می پرستیدند، و صا را به قتل رساندند. جسد صا را به ساحل نیل برده و در آنجا دفن کردند.در هنگامی که نیل طغیان می کرد آب، قبر او را فرا نمی گرفت و این امر باعث شد تا یک طایفه ی دیگر به فتنه و گمراهی گرفتار شوند.و با خود گفتند که صا به ظلم و جور به قتل رسیده است لذا در برابر قبرش سجده می کردند. دیگران به جانب تخته سنگی رفتند و او را تراشیدند و به شکل صورت بزرگوارانه ای درست کردند و آن را ابو الهول نامیدند و بین دو هرم نصب کرده و در برابرش سجده می کردند.
عبادتگاه،قربانگاه و صومعه
مقریزی گوید: بعد از ایجاد ابو الهول و سجده گاه قرار دادن آن جا مردم مصر سه فرقه شدند و هنوز هم صابئان ابو الهول را تعظیم می کنند و آن را بزرگ می شمارند و برای آن خروس های سفید قربانی می کنند و سندروس بخور می دهند.ابن جهیر ابو الهول را مکانی چون یک صومعه دانسته است.
شعر
شاعران عرب برای ابو الهول نیز اشعاری سروده اند که در این جا فقط مطلب یکی از آن ها را ذکر ی کنیم :
تامل هیئه الهرمین و اعجب
و بینهما ابو الهول العجیب
شاهکار مجسمه سازی(لبخند ژو کوند باستانی)
صاحب عجایب البنیان گوید: چنین تصور می منند که قامت ابو الهول در زیر زمین است. صورتش به گونه ای است که گویی تبسم می کند.در صورتش سرخی است و روغنی که باعث جلا و رونق طراوت آن است که باعث نیکویی صورت و بزرگی آن است.از یکی از اهل فضل سوال شد که چه چیز عجیبی دیده است؟ او گفت تناسب صورت ابو الهول! به درستی که اعضای صورتش چون بینی،چشم و گوش با هم تناسب دارند چنان که در عالم طبیعت صورت ها متناسب است. برای مثال بینی یک طفل برای او مناسب است.و اگر این بینی متعلق به یک مرد بود بسیار نامناسب و زشت بود و همین طور سایر اعضا صورت با یک مقیاس و تناسب خاص در صورت تعبیه شده است و بسیار جای تعجب دارد که پیکر تراش این مجسمه چه قدر در حفظ تناسب اعضای صورت با همه بزرگی آن دقت نموده است.
باید گفت: این تناسبی که فضلا و اهل حکمت در قدیم در مجسمه ی ابو الهول ذکر نموده اند بسیار جالب توجه و شایان ذکر است زیرا به این تناسبات نسبت طلایی گفته می شود که در آثار، مجسمه ها و بناهای تاریخی حتی جدید وجود دارد. نسبت طلایی عبارت است از تقسیم پاره خط به دو قسمت به نحوی که نسبت طول قطعه ی بزرگتر به طول تمام پاره خط مساوی و برابر با طول قطعه ی کوچکتر به قطعه ی بزرگتر باشدکه در عالم اعداد به آن عدد فی اطلاق می شود که برابر با 6180\1است.
این فرمول در مجسمه ی ابو الهول نیز رعایت شده است و به همین علت مورد توجه فضلا واقع شده است.
به هر روی ما در این مقاله برای اولین بار مجسمه ی ابو الهول را که همانند مونالیزا در آن نسبت طلایی و تبسمی ملیح حس می شود از آن به عنوان لبخند ژو کوند باستان یاد می کنیم.
منبع: ماهنامه مهر.
