بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع :کسب روز ی حلال

استاد راهنما:برغمدی

پژوهشگر: محبوبه سلیمانی

پشتیبان:حوزه علمیه خواهران سلام الله علیها

مقدمه

مردی که در جامعه اسلامی دنبال شغلی می رود و یکی از کارهای در آگذاران حکومتیمد زای اقتصادی را انتخاب میکند لازم است.

قبل از ورود به میدان کار ،چگونگی ان را بررسی نماید و نظر اسلام و رهبران معصوم علیهم السلام را در مورد آن شغل مد نظر داشته باشد تا در آینده  دچار تشویش خاطر و ناراحتی درونی نگردد.چرا که از منظر اسلام قبل از آن کهدر آمد و جایگاه اقتصادی هر شغلی مد نظر باشد مسائل معنوی ، فرهنگی وسیاسی آن مورد توجه است و فرهنگ مبین اسلامقبل ازآن که به بهر ه های فردی هر شغلی بنگرد به مصلحت جامعه مسلمین و کشور های اسلامی می اندیشد .

بدین جهت ،اسلام  مشاغل رایج در هر اجتماعی را در قالب شغل های حلال و حرام دسته بندی کرده و به مسلمانان ارائه کردهاست. امام صادق(علیه السلام)می فرماید :در یک تقسیم بندی کلی تمامم  شغل های وجود در جامعه به چهار نوع تقسیم می گردد

۱٫٫تجارت و معاملات ۲٫صناعات و حرفه ها ۳٫کارمندان ۴٫اجارات(در آمد املاک و کارگزاران روز مزد)۱

سپس امام علیه السلام این چهار نوع شغل را به دو دسته حلال اوحرام تقسیم کرده و می فرماید:

خداوند متعال واجب کرده است که بندگانش در موارد حلال اقدام کنند و از مشاغل حرام دوری گزینند.

در این تحقیق بر آنیم که در مورد حلال و حرام و اثرات و پیامد های آن بیشتر بدانیم.

ان شاء الله مورد توجه خوانندگان قرار بگیرد.

۱٫حرانی،ابن شعبه،تحف العقول.ص۳۳۱-۳۳۸

کلیات

عنوان تحقیق  :توجه اسلا م به روزیحلال و توجه  نکردن خانواده ها به آن

بیان مساله   :  یکی از مسائلی که امروزه همه مردم با آن در گیری دارند مسئله اقتصاد است.اقتصاد در اسلام تعریف شده است و روزی هرکس به وسیله اقتصاد وی تامین می شود.

اهمیت این مساله به اندازه ای است که بعضی اوقات اگربر خلاف آنچه اسلام گفته روزی به دست آید مانع رسیده به کمال می شود. وانسان را از معارف حقانب باز می دارد . این تحقیق به بررسی این مسئله می پردازد وباید مسائلی که می توان از آن روزی حلال به دست آورد شناسایی شوند تا مردم کسب و کار خود را بر مبنای آن قرار بدهند.

پرسشهای اساسی  تحقیق:

۱٫جایگاه روزی در اسلام چیست؟

۲٫جایگاه روزی حلال در خانواده ها چیست؟

۳٫مشاغلی که می توان به وسیله آن روزی حلال به دست آورد کدامند؟

میزان توجه خانواده ها برای به دست آوردن روزی حلال به چه اندازه است؟

هدف وضرورت تحقیق:  در جامعه اسلامی که ما به عنوان مسلملن زندگی میکنیم گاهی دیده می شود که افراد در زندگی خود

به دنبال مادیات و رزق و روزی از هر راهی می باشند.بنا بر این ،این تحقیق در پی این است که جایگاه و ارزش روزی حلال

در اسلام و جایگاه آن در خانواده ها مورد تحقیق وبررسی قرار دهد به این  امید که گامی در جهت این هدف

بردارد که مردم هم و غمشان  فقط به دست آوردن روزی نباشد بلکه روزی حلال سر لوحه زندگی شان باشد.

پیشینه:

چهر چوب و مبانی نظری تحقیق:

۱٫روزی حلال در اسلام جایگاه ویژه ای دارد.

۲٫روزی  حلال زمینه و عامل مهمی در تربیت فرزندان و شخصیت آنها دارد.

۳٫اسلام شغل های مشخص شده ای برای کسب روزی حلال دارد.

روش ونوع تحقیق:  این تحقیق به روش کتابخانه ای و میدانی است.

فصل اول :

مکاسب و در آمد های حلال

تفسیر و شرح صنعت ها و فنون

مشاغل حلال

راههای تغییر درآمد حلال  به حرام

تفسیر و شرح صنعت ها و فنون

با توجه به فرمایش امام صادق (علیه اسلام )  اینک به تفسیر صنعت ها و فنون می پردازیم.

هرگونه صنعت و فنی که بندگان خدا بیاموزند  یه به

 دیگری یاد بدهند مانند نویسندگی (دبیری و منشی گری )و حساب داری و

بازرگانی و زرگری و پالان دوزی و زین دوزی و بنایی و بافندگی و دوزندگی و فن نقاشی  به شرط آن که جانوران ذی روح

نباشند  و ساختن انواع ابزار هایی که مورد نیاز مردم است واز آنها بهره برداری می کنند  و بدون آنها امورشان نمی گذرد

ووسیله  تامین نیاز های زندگی آنهاست. انجام دادن و آموزش دادن با ان ها و در آنها برای خود و دیگران حلال و مجاز می

باشند.

هر چند از آن صنعت و آن ابزار ها گاهی در راه های نادرست و معاصی و کمک به حق و باطل استفاده شود،باز هم در ساختن

این ابزار و تعلیم دادن نحوه ی ساختن ان ها به دیگری اشکال ندارد.

مانند نویسندگی (دبیری و منشی گری )که در راه تقویت وکمک به کارگزاران حکومت های باطل و ستمگر نیز قابل استفاده

راههای نادر ست و ابزار کمک به هر دو می باشند واموختن و آموزش دادن این گونه فنون واجرت گرفتن برای آن ها و در ر

اه آن ها و کار کردن در این حرفه ها برای کلیه ی مردم در صورتی که اهل صلاح بلشند بلا مانع است،اما به کاربردن این

ابزار ها در راه فساد و زیان زدن به هرکسی حرام است و بر استادوشاگرد این صنایع و فنون گناهی نیست.

زیرا منافع  این ها بیش از جهات مضرشان می باشد و گذران زندگی مردم  و بقا و پایداری آن ها به این ابزار ها ،بستگی دارد.

و گناه و وزرش به عهده ی کسانی است که از این وسایل در راهها ی فساد و حرام استفاده کنند.خداوند تنها آن صنایع و فنون

بالکل حرام کرده که جز و فساد و تخریب کاری دیگر نداشته باشند.نظیر ساز ها و نی ها و شطرنج  وهر آلت لهو ولعب

دیگری و صلیب ها و بت ها و ساختن نوشا به های حرام و آنچه که فساد محض در آن است و هیچ  وجه صلاح ومثبتی در آن

ها وجود ندارد.

آری ،یاد دادن و یاد گرفتن این چیزها و اشتغال ورزیدن به آن ها و اجرت و مزد گرفتن برای آن ها و هرگونه تصرفی در آن ها

حرام است،مگر صنعتی باشد که گاه در امور صنایعد روا و مجاز دیگر مورد استفاده قرار گیرند اگر چه گاهی هم در ر اه

معصیتی به کاربرده شوند. شاید به دلیل کاربرد مفید و درستی که دارند،یاد گرفتن و یاد دادن و اشتغال ورزیدن به این صنایع

حلال است اما برای کسی که از آن ها استفاده  های نادرست و ناروا می کند حرام  می باشد.۱

۱٫محمی ری شهری ،محمد،میزان الحکمه،دار الحدیث،قم،ج۱۱،ص۵۱۷۱

مشاغل حلال

اگر ما  سخنان پیامبر(ص)و امام معصوم علیهم السلام  را بررسی کنیم ایشان به برخی از شغل های حلال اشاره کرده اندکه ما

در این جا برخی از آن ها را ذکر می کنیم:

۱٫پیامبر خدا صلی الله علیه وآله می فرماید:همانا پاکیزه ترین شغل،شغل بازرگانی است. که چون سخنی نگویند دروغ نگویند و

هرگاه امانتی به آن ها سپرده شود خیانت نکنند ووقتی چیزی می خرند ،از آن نکوهش نکنند ووقتی چیزی می فروشند ،تعریف

وتبلیغ نکنند و هرگاه بدهکارند تعلل نورزند وهرگاه طلبکارباشند فشارنیاورند.۱

۲٫یکی دیگر از مشاغلی که از طرف معصومین ستایش شده وامر به آن شده کشاورزی وباغداری است.چرا که خود آن ها به

این شغل اهتمام می ورزیدند واز روایات به روشنی بر میآید که شغل دنیو ی ایشان همین بوده است.

بطور مثال امام علی علیه السلام در هوای داغ نیم روز برای کار کردن بیرون می رفت در حالی که نیاز نداشت .علتش این بود

که می خواست خدای متعال ببیند او برای کسب روزی حلال زحمت میکشد.۲٫

۳٫اگر به طور کلی بررسی کنیم متوجه خواهیم شد که هر در آمدی که از راه تلاش و کوشش ودسترنج فرد به دست می آمده

معصومین علیهم السلام هم به آن تشویق می کردند.

یامبر اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند: پاکترین کسب و درآمد،دسترنج آدمی است و هرمعامله ای که با درستکاری همراه

باشد حتی عیسی مسیح علیه السلام به حواریون خود می فرماید: برترین شما کسی است که بادست خود کار کند واز کسب

خودش بخورد.

متاسفانه گاهی اوقات مردم به دنبال مال فراوان هستند وحتی برای به دست آورده آن نمی خواهند خود را به سختی ورنج

بیاندازند وتفکر آن ها چنین است که خداوند برکت را در مال فراوان قرار داده است وهرچه مال بیشتر باشد برکت آن بیشتر

خواهد بود. در صورتی که چنین نیست ،انسان بالذات هرچیزی را به سختی به دست آورد قدر آن را بیشتر می داند واز طرفی

خداوند طبق حدیث معصومین ،برکت را در قناعت قرار داده است واز طرفی مولی الموحدین علی علیه السلام در کتاب شریف

نهج البلاغه می فرماید: چیز اندک که با اشتیاق تداوم یابد بهتر از فراوانی است.۳

۱٫همان،ص۵۱۶۵

۲٫همان ،ص۵۱۷۹

۳٫نهج البلاغه،ترجمه محمد دشتی ،حکمت ۴۴۶

پس برای کسب حلال نیاز به صبر و پشتکار مداوم دارد .جوانان این زمان باید بدانند که بدون کار و زحمت انسان در زندگی

خود موفق نخواهندشد وهیچ راحتی بدون زحمت به دست نمی آید .انَ مع العسر یسرا.بعد از هر سختس آسانی است.۱

اگر می خواهید که در زندگی آسانی نصیب فرد شود باید در هر برهه ای از زمان تلاش کرد ولی تلاشی که مورد رضایت

خداوند باشد وبس.

راههای تغییر درآمد حلال به حرام:

ممکن است این یوال مطرح شود که آیا درآمد حلال ممکن است به لقمه حرام تبدیل شود؟

پاسخی که می توان داد این است که بله ممکن است مثلاًاز راه دروغ گفتن در معامله یا قسم دروغ خوردن برای کسب پول بیشتر

راههای دیگری مانند ربا،غش در معامله یا نیرنگ در معامله که در این زمینه داستانی ازیامبر اکرم صلی الله علیه وآله داریم:

رسول  خدا (صلی الله علیه وآله) به بازار مدینه آمد و در حال عبور بود که چشمش به طعامی مانندنخود افتاد دید بسیار پاکیزه و

مرغوب است ،پرسید: قیمت این طعام چقدر است؟ در همین هنگام خداوند به ایشان وحی فرمود :که دستت را داخل طعام کن

وزیر آن را نگاه کن حضرت چنین کرد و دید زیر آن طعام پست و نامرغوب است .ایشان رو به فروشنه کرد و فرمود:

تو را می بینم در حالی که میان خیانت و نیرنگ به مسلمانان جمع کرده ای .۲

بعضی از مشاغل  هستند با وجودی که به ظاهر درآمدی حلال دارند ولی پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله) از مشغول شدن به آن

ها نهی کرده است.در روایتی از ایشان نقل شده است که :

مردی به رسول الله (صلی الله علیه وآله) عرض کرد:من این فرزندم را سواد آموخته ام الان او را به چه شغلی بگمارم؟حضرت

فرمودند:خدا پدر ت را بیامرزد ،او را در هر شغلی بگمار مگر پنج شغل: سیاء،زرگر،قصاب،گندو فروش وبرده فروش.

مرد عرض کرد یا رسول الله (ص)سیاء کیست؟فرمود:کسی که کفن می فروشد وآرزوی مرگ افراد را دارد در حالی که یک

نوزاد امت خود را از هرآن چه آفتاب بر آن می تابد بیشتر دوست دارد.

اما زرگر ،زیرا به فکر مغبون ساختن افراد امت من است.اما قصاب،زیرا آنقدرحیوان می کشد که رحم از دلش رخت بر می

بندد. اماگندم فروش ،زیرا ارزاق امت مرا احتکار می کند .اگر بنده به عنوان دزد خدا را دیدار کند بهتر است از اینکه

۱٫سوره انشراح/۶

۲٫کلینی ،محمد،فروع کافی ،جلد ۵،ص۱۶۱

خدا را دیدار کند در حالی که چهل روز خوراک مردم را احتکار کرده باشد .اما برده فروش ،زیرا جبرئیل نزد من آمد و عرض

کرد :ای محمد(صلی الله علیه وآله) بد ترین افراد امت تو کسانی هستند که انسان خرید و فروش می کنند.۱

۱٫محمدی ری شهری،محمد،میزان الحکمه،ج۱۱،ص۵۱۷۹ 

فصل دوم: 

  قمار

شراب

غش در معامله

اموال شبهه ناک

تعریف

انواع درآمد شبهه ناک

    کار حرام  مال حرام

  در این فصل در مییابیم که ذره یا کمتر از ذره ای مال حرام ،زندگی دنیا و آخرت انسان را به فساد و تباهی می کشاند.

چه برسد که برخی افراد شغل خویش را حرام قرار داده اند .آن گاه پلیدی و زشتی سراسر زندگی ایشان را فرا گرفته است،

اما چشم بینای حقیقت بین می خواهد تا چرک و کثافت آنان را ببیند. اکنون شغل های حرام را بر میشماریم:۱

قمار:

اگر چه ما ار زشتی کار های حرام به طو رکامل آگاه نیستیم اما خداوند مهربان با حکمت خویش هر کاری را که باعث

ضرروزیان به جامعه می شود ،حرام کرده است و درآمد حاصل از آن را « سُحت» یعنی مال حرام و کسب پلید نامیده است.

وگفته شده سحت زیرا هیچ برکتی در آن نیست.

اسلام همچنان که قمار کردن را حرام فرموده ،ساختن وسایل قمار را نیز بر هیچ انسانی جایز نمی داند.

« یا ایها الذین امنوا انما الخمر والمیسر والانصاب والالم رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون انما یرید الشیطان ان

یوقع بینکم العداوه والبغضاء فی الخمر والمیسر وعن ذکرالله وعن الصلواه فهل انتم منتهون» ۲٫

ای کسانی که ایمان آورده اید شراب وقمار وبت ها وازلام پلیدندواز عمل شیطان انداز آن ها دوری کنید تا رستگار شوید .شیطان

می خواهد به وسیله شراب و قمار در میان شما دشمنی ایجاد کند و شمار را ازنماز باز داردپس آیا خودداری خواهید کرد.

قرآن رستگاری انسان را در سایه ی ترک چنین رفتاری می داند .اسلام قمار راحرام کرده است زیرا دشمن خلاق بوده وانسان

را از کسب و کار باز میدارد ،مردم را سست وتنبل میکند وآنان را به سوی مال نامشروع و لقمه حرام وپلید فرا می خواند.

قمار باعث کینه و دشمنی میانم مردم می شود،زیرا سود قمار باز جزبا زیان دیگری صورت نمی گیرد در حقیقت یکی به

صورت نامشروع مال دیگری را غصب می کند .وقتی انسان بی دلیل خسارت نمی بیند نسبت به کسی که او را به زیان رسانده

کینه توز خواهد شدودر پی آن چه بسا به خیانت های وحشتناک دیگری میکشد.

۱٫قاسمی ،علی محمد،روزی حلال،نور الزهراء،قم،ص۹۸

۲٫مائده/۹۰و۹۱

هنگامی که قمار باز غرق در حرص می شود هیچ مرزی نمیشناسد بلکه دوست دارد تمام زندگی همکارش را به یغماببرد.

آنچه از این راه زشت به دست می آید حرام است.ساختن آن وخرید و فروش آن نیز حرام است تا ریشه فساد ازروی زمین

برداشته شود.۱

شراب:

   در آیه ای که پیش از این آوردیم شراب رجس وپلید معرفی شده بود زیرا هم ردیف قمار وازلام قرار گرفته بلکه آثار تخریب

آن بیشتر است،از این روشراب خود از لقمه های حرام است که دارای آثار زشت دنیوی وعذاب اخروی است تا آن جا که هرچه

با شراب در ارتباط است مورد نفرین وسرزنش است.

در  حدیثی آمده است:

لعن رسول الله فی الخمر عشره/،غارسهاوحارسها وبایعها ومشترهاوشاربها والآیق ثمنهاوعاصرها وحاملها والمحموله الیه

وساقیها.

رسول خدا(صلی الله علیه  وآله) در باره شراب ده نفر را نفرین فرمود.:کسی که درخت آن را بکارد،نگهبان آن ،

خریداران نوشنده ی آن،کسی که ثمن آن را می خورد ،کسی که آب انگور را می گیرد ،حمل کننده ی آن وکسی که سبوی او

حمل می شود و ساقی آن.۲٫

۱٫قاسمی،محمد علی،ص۹۱

۲٫کلینی،محمد،اصول کافی،ج ۶،ص۴۲۹

 ربا:

   یکی از روشن ترین مصادیق لقمه حرام ،ربا خوردن و ربا دادن است.با کمال تاسف باید اعتراف کنیم که در روزگار ما ربا

خواری از حالت آن گناه بسیارزشت و پلید بیرون آمده است حتی برخی از انسان های مومن و باتقوا با اسم های مختلف ربا

میگیرندوبه آن توجه ندارند. ربا خواری از چیز هایی است که در میان همه پیروان ادیان واز نظر همه ی کتاب های آسمانی

حرام بوده است.امام رضا علیه السلام می فرماید:«وهو محرم علی لسان کل نبی و فی کل کتاب» ربا خواری در زبان همه ی

انبیاء ودر همه ی کتا بهای آسمانی حرام بوده است.»۱

فراگیر شدن ربا

    رسول خدا صلی الله علیه وآله در سخنی زیبا می فرماید:

یاتی علی الناس زمان لایبقی احد الا اکل الربا فمن لم یاکله اصابه من غباره؛   زمانی بر مردم خواهد آمد که کسی نمی ماند مگر این که ربا می خورد پس کسی هم که ربا نمی خورد گرد و غبار ربا براو می نشیند.۲

این سخن رسول اکرم صلی الله علیه وآله معجزه است ووقتی این کلام را فرمود که مسلمانان از احکام اسلامی اطاعت میکردند.

وقتی مال حرام وارد زندگی شود وغذای حرام در اعضاءو جوارح انسان  جای بگیرد رفتار انسان ناپاک می گردد،دل به فکر

گناه و چشم در پی نامحرم و گوش به شنیدن زشتی ها و زبان به سوی غیبت و تهمت پیش میروند.نصیحت در این دل اثر نمی

کند.چرا امروز خدا در مردمان اثر نمی کند  چون با خوردن لقمه حرام عاشق بی بند وباری شده اندو قلب آنان به سوی حرام

فرمان می دهد.۳

۱٫مجلسی،محمد باقر ،بحار النوار ،موسسه الوفا بیروت،ج۱۰۰،ص۱۲۱

۲٫همان،ج۹۳،ص۱۶۸

۳٫قاسمی،محمد علی،روزی حلال،ص۱۰۵

نکوهش ربا در قرآن

آیاتی که در مورد نکوهش و تحریم را در قرآن آمده است:

ربا آتش است:

   ای کسانی که ایمان آورده اید ربا نخورید و به دنبال افزودن پی در پی مال نباشید،از خداوند بترسید تا رستگار شوید ،از آتشی

که برای کافران آماده شده بپرهیزید،از خدا و رسول او اطاعت کنید تا مورد لطف و رحمت قرار گیرید.۱

در جای دیگری می فرماید:آن که ربا می خورد بر نمیخیزد مگر آن چنان که شیطان زده از جنون بر میخیزد مثل کسی که به ا

فسون شیطان دیوانه شده باشد  واین کیفر کسانی است که می گفتند :ربا مثل بیع است در حالی که خداوند معمله را حلال و ربا

را حرام دانسته است،پس هر کس که موعظه ی الهی به او رسید واز ربا خواری دست کشید خداوند گناهان پیشین او را می

بخشد و هرکس به سوی این عمل برگردد برای همیشه در جهنم خواهد ماند.۲

لمس کردن شیطان،وسوسه وزینت دادن اوست به گونه ای که او دیوانه وار راه می رود،نمی تواند تعادل خویش را حفظ کند وبر

زمین می خورد ،ربا خوار درست فکر نمیکند ،نه عاطفه ی انسانی نه حس هم دردی ونه اندیشه درست ،او تنها ثروت و مال را

می پرستد. امام صادق (علیه السلام)در حدیث زیبایی می فرماید:آکل الربا تخرج من الدنیا حتی یتخبطه الشیطان ،خورنده ی ربا

از دنیا نمی رود مگر اینکه به نوعی جنون مبتلا می گردد. ۳٫

ربا بدتر از زنا

وامادر روایت معصومین علیهم السلام چنین زشتی ربا را بیان می کنند وبرای بیدار کردن ما ازاین سخنان استفاده می کنند.

چرا ما آن هارا بیان نکنیم.در احادیث فراوانی آثار شوم  ربا خواری بیان شده است که تنها به عنوان به یکی از آنها اشاره

میکنیم.تا پلیدیاین لقمه حرام آشکار تر گردد.امام صادق علیه السلام  می فرماید:

یک درهم ربا از سی بار زنا با محارم نزدیک مثل خاله  و عمه بدتر است.۴

۱٫آل عمران/آیات ۱۳۰-۱۳۲

۲٫بقره/۲۷۵

۳٫بحارالانوار،جلد۱۰،ص۱۲۰

۴٫همان،ص۱۱۶

غش در معامله

   غش در معامله یکی از کار هایی است که  زندگی انسان را به تباهی می کشاند واموال پاک وحلال انسان را نیز پلید وزشت

می گرداند.جنس خوب وبد را مخلوط کردن ،آب را با شیر آمیختن،مارک و علامت ووسائل را تغییر دادن ومانند این کارها از

دیدگاه اسلام ممنوع و حرام است.

امام صادق علیع السلام به مردی که شغلش آرد فروشی بود فرمود :  ایاک والغش فانه غش غش فی ماله فان لم یکن له مال غش

فی اهله  مبادا در معامله غش وتقلب کنی ،کسی که با مردم غش کند با مال او غش کنند واگر مال نداشته باشد در خانواده ای او

غش شود.۱

کسی که در خرید وفروش نیرنگ می کند می خواهد با این کار به ثروت خویش بیفزاید وسود بیشتر را نصیب خویش کند حال

آنکه به فرموده ی رسول خدا (صلی الله علیه وآله) کسی که با برادر مسلمان خویش غش کند،خداوند برکت را از روزی او بر

میدارد وزندگی را بر او دشوار می سازد واورا به خودش واگذار می کند.۲

اموال شبهه ناک

در لغت نامه آنچه که مورد شک وتردید است،به عبارت دیگر آن چه که حلیت وحرمت آن آشکار نیست شبهه ناک گفته می

شود.ولقمه شبهه ناک نیز مالی است که حلال بودن وحرام بودن آن  مجهول باشد.۳

۱کلینی ،محمد،اصول کافی ،جلد۵،ص۱۶۰

۲٫قاسمی ،محمد علی،روزی حلال،ص۱۱۲

۳٫لغت نامه دهخدا،ص۱۴۱۴۰

تعریف شبهه از دیدگاه امیرالمومنین علی علیه السلام

حضرت در سخن زیبایی در تعریف شبهه می فرماید:شبهه را برای این شبهه نامیدندکه به حق شباهت دارد،اما نور هدایت کننده

دوستان خدا در شبهات یقین است و راهنمای آنان در مسیر هدایت الهی است،اما دشمنان خدا دعوت کننده شان در شبهات

گمراهی است وراهنمای آنان کوری است.۱

بهترین راه توقف

هنگامی که حلال وحرام مخلوط می شوند وقتی که حلال و حرام بودن مالی معلوم نیست بهترین راه، توقف آن است.

در احادیث فراوانی آمده است«  الوقوف عندالشبهات خیر من الاقتحام فی الهلکات» ترک و توقف در برخورد با شبهات بهتر از

سقوط در هلاکت است.۲٫

اصول شبهه ناک در عصرحاضر

متاسفانه در عصر ما بعضی امور تجارت مانند شیوه ی غربیان انجام می شود وبدون آنکه به احکام اسلامی توجه شود به روش

غربی در تجارت استفاده می شودوممکن است همین راه اموال آنان را به اموال شبهه ناک تبدیل کند یا حتی اگر امور اسلامی را

به طور کامل رعایت نکند در معامله ویا درکارهای خود ذره ای سهل انگاری نشان دهد پس اموال آن به اموال شبهه ناک تبدیل

می شود .چند نمونه از آن ها را مورد بررسی قرار می دهیم.

هدیه های مشکوک

در اسلام دستور های فراوانی درباره ی هدیه وقبول آن  وارد شده است ودرموارد زیادی به آن تشویق شده است واما گاهی نام

آن هدیه است اما در حقیقت سحت وپلید است. اینان که در دستگاههای دولتی کار می کنند وصرفاًبرای گرفتن هدیه ویا به شرط

هدیه گرفتن حاجت مردم را برآورده می کنند به  فرموده ی امام رضا علیه السلام اینان از مصادیق بارز آیه شریفه «اکالون

للسحت» هستند که امام علیه السلام می فرمایند:

خورندگان سحت کسانی هستند که حاجت برادر خویش را بر می آورد سپس از انه هدیه میگیرد.۳

۱٫نهج البلاغه،ترجمه محمد دشتی ،خطبه ۳۸،ص۶۳

۲٫کلینی،محمد،اصول کافی،جلد۱،ص۶۹

۳٫وسائل الشیعه،ج۶،باب۵،ابواب مایکسب ،حدیث۱۱

اگر بگوییم این هدیه ها به صراحت حرام است لااقل شبهه ناک است وبه فرموده ی رسول خدا(صلی الله علیه وآله) اگر در خانه

های خود نشسته بودید آیا باز هم به شما هدیه می شد؟۱

گاهی هدیه ای که به مسوول بانک می دهند تا کار او را سریع تر راه بیندازد یا مسوول اداره ای هدیه می گیرد تا کار رابهتر

انجا دهد ،این جا دوصورت دارد:اگراین کار وظیفه ی اوست وپولش را در پایان ماه از آن اداره دریافت می کند،گرفتن آن هدیه

چه دلیلی دارد واگر وظیفه او نیست وبرای کاری که در حیطه ی اداری نیست در وقت اداری پول می گیرد همه ی این ها اگر

حرام نباشد لا اقل شبهه ناک است.

وام های مختلف

   افرادی که از بانک وامی را مثلاًجهت راه اندازی زمین کشاورزی ی ساختن مسکن می گیرند ولی برای امور دیگر استفاده می کنند و بانک هم برای قصد اولیه به آن ها وام داده است پس مصرف این وام ها در جهات دیگر اگر حرام نباشد شبهه ناک است.۲

در آمد های مشکوک

معلمی که مثلاًدرس ریاضی را ناقص برگزار می کند تا شاگردان به عنوان معلم خصوصی به او پول بپردازند واوخارج ازوقت

کلاس به آن ها درس بدهد یا در آموزشگاه رانندگی که با کم کاری سبب مردود شدن افراد تحت تعلیم می شوند تا آنان کلاس

های جبرانی را انتخاب کنند وپولی را جهت آن به آموزشگاه بپردازند. یا مالی را به او می دهند در حالی که نمی داند گرفتن آن

حق او است ،کارگری که مقدار کارش با درآمد همسان نمی داند یا شک دارد.

کفش کسی را برده اند ،اکنون کفش دیگری در این جا وجود دارد ،تصرف در آن در حالی که نمی داند صاحب آن راضی است

وآیا این عوض همان کفش است،مشکوک است.

اموال دو شریک در حساب مخلوط شده وحساب ها به هم ریخته است،یک طرف بدون اطمینان مال بیشتری را سهم خود میکند

حال آن که خود شبهه دارد و نمی داند.

حرکت در زمینی که نمی داند صاحب آن راضی است ،پارک کردن در محلی که نمی داند جایز است یا نه ومانند آین موارد

را می توان از مصادیق مال شبهه ناک وتصرف در اموال دیگران برشمرد.

سوء استفاده از منصب و موقعیت شغلی

مسوول اد اره ای ،رئیس یک سازمان ،مدیر عامل کارخانه وشرکت دولتی از یک بانک درخواست وام می کنند ودر ردیف او

شخص عادی جامعه در خواست همان وام را دارد با وجود تساوی ضامن ها،بانک با وام آن مسوول موافقت میکند .اکنون که

وام به  دست شخص می رسد واز مزایای آن بهره مند می شود ،اگر کمی تفکر کند می فهمد که بانک یا مسوول شعبه آن به

خاطر توقعات دیگری با این وام موافقت کرده است،به نظر شما چنین پولش شبهه ناک نشست؟ به هر حال خیلی از این موارد

وجود دارد که در زندگی ما اتفاق می افتد وما با آن ها روبرو هستیم .از خداوند خواهان این

هستیم که مارا ازاین گونه موارد حفظ کند تا اموال شبهه ناک وارد زندگی ما نشود چون اثرات این گونه اموال بسیار خطرناک

است نه فقط در وجود انسان بلکه در وجود نسل بعداز ماهم اثر گذار است که در فصل آینده با این ا ثرات آشنا می شویم.۳

۱٫قاسمی،محمد علی ،روزی حلال ،ص۱۳۴

۲٫همان،ص۱۳۵

۳٫همان،ص۱۳۷

فصل سوم

آثار روزی حلال و حرام

در زندگی فردی

در زندگی اجتماعی

آثار حرام بر زندگی

بر نسل بعدی

بر جنین

بر شیر پاک و ناپاک

بر عبادت

    آثار روزی حلال بر زندگی انسان

  در ابتدا آثار روزی حلال رابررسی میکنیم وبعد به آثار روزی حرام می پردازیم.

الف:در زندگی فردی

      رزق و روزی ،یکی از مهم ترین مسائلی است که در زندگی فردی و اجتماعی بشر مطرح می شود،به دلیل اینکه

انسان از ابتدا با آن رشد میکند وتا آخر عمر نیز باآن سروکار دارد،از این رو آثار وفواید مهم ومتعددی دارد که در این جا به

برخی از آن ها اشاره می کنیم:

۱٫آمرزش گناهان

   خداوند متعال،همواره با اسباب مختلفی گناهان انسان را می بخشدمانندتوبه،شفاعت،عبادت و…از جمله این هاست،یکی دیگر

از اسبابی که سبب آمرزش گناهان  انسان می شود،روزی حلال است چنانکه پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله) در این باره می

فرماید: هرکس روزی حلال بخورد فرشته ای به فرمان خدا برسر وی بایستد وبرایش آمرزش خواهی کند تا آنکه از خوردن آن

فارغ شود.۱

۲٫استجابت دعا

    استجابت دعا دارای شرایط و مقدمات بسیاری است که یکی از آن ها پاک کردن روزی از هرگونه شبهه و حرامی است.لذا

پاک وحلال بودن مال،دعای آدمی را به مرحله اجابت می رساند.یکی از اصحاب رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از آن حضرت

در خواست کرد که خدای تعالی او را مستجاب الدعوه کند،حضرت به او فرمود:خوراک خود را پاک کن تا دعایت مستجاب

گردد.۲

۱٫قمی ،عباس،سفینه البحار،مجمع البحوث الاسلامیه،مشهد ص۶۹۵

۲٫مجلسی،محمد باقر ،جلد۹،ص۳۷۳

در آیات و روایات  بسیاری به این مطلب اشاره شده است که بنده با شرایطی نزد خداوند محبوب وگرامی است.یکی از این را

هها برای گرامی بودن نزد خداوند،طلب روز ی حلال است،حال چه بنده به این روزی دست پیدا کند و چه با تلاش های بسیار

دست پیدا نکند ،درهر صورت در نزد خداوند محبوب وگرامی خواهد بود.

امام صادق(علیه السلام) در این باره فرموده است:بنده آن زمان نزد خدا گرامی تر استکه درصدد کسب درهمی حلال

برآیدونتواند به آن دست یابد.۱

۴٫نورانیت دل وجان

یکی از ثمرات روزی حلال در انسان ،این است که اعمال صالح او مورد قبول درگاه حق قرار می گیرد وهمچنین سبب

روشنایی ونورانیت دل و جان آدمی می شود زیرا فردی که خود را موظف به کسب روزی حلال می داند وآن را یکی از

واجبات می شمارد ودر راه به دست آوردن آن تلاش و ک.شش فراوان می کند ،در اعمال دیگر خود نیز وسواس بیشتری به

خرج می دهد ،از این رو ،هم اعمال او مورد قبول در گاه حق قرار می گیرد و هم سبب روزی حلال می شود و خداوند دل و

جانش را روشنایی می بخشد .پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در این باره می فرماید:هرکس چه شبانه روز روزی حلال

بخورد خداوند دل و جانش را روشن و نورانی می فرماید.۲

۵٫باز شدن در های بهشت

یکی دیگر از آثار فردی روزی حلال که متوجه  آخرت فرد می شود،باز شدن در های بهشت است که طبق فرموده رسول خدا

(صلی الله علیه واله) هرکس دسترنج حلال خود را بخورد در های بهشت به رویش گشوده  شودو از هر دری که بخواهد وارد

شود.۳٫

۱٫ری شهری،محمد،میزان الحکمه،ج۵،ص۳۰۵۹

۲٫مجلسی،محمد باقر،بحار الانوار،ج۱۰۰،ص۱۶

۳٫همان،ص۳۰۱۶

۶.سربار نبودن

  زندگی شرافتمندانه یجاب می کند که هر شخص ،شغل آبرومندی را برای خود انتخاب کند واز طریق سعی وعمل خود،امرار

معاش خود و خانواده اش را تامین نماید. چرا که نتیجه ی بیکاری ،نداشتن مهارت وتلف کردن وقت این است که انسان خود و

خانواده اش را سربار ونانخور دیگران کند وچنین کسی از رحمت خدا به دور است .پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله)می فرمایند:

هرکس از زور بازوی خود نان بخورد،خداوند به رحمت در او نظر نموده ،هیچگاه عذابش نفرماید.۱٫

۷فقر زدایی

  یکی از راههای حلال کردن مال،زکات،خمس وسایر حقوق مالی است که خداوند بر گردن انسان قرار داده است که پرداخت

آن ها موجب ریشه کن شدن فقر شده و در کاهش تقاضای تهیدستان بسیار موثر است.۲

                                آثار مال حرام در زنددگی

اثر مال حرام بر فرزندان

   بسیاری از صفات ظاهری و معنوی انسان ها ،به واسطه ی وراثت به فرزندان و نسل های بعدی منتقل می شود،یکی از آثار

حرام خواری نیز ظهور وبروز آن در نسل آینده است.امام صادق (علیه السلام) می فرماید:«کسب حرام یبین فی ذریه» آثار در

آمد و کسب حرام در نسل بعد آشکار می شود.۳

۱٫همان،ص۹

۲٫جوادی زاویه،سیده معصومه ،مقاله کسب روزی حلال،ص۱۲۵

۳٫کلینی،محمد،اصول کافی،ج ۵،ص۱۲۵

گناه تا عمق انسانیت اثر می کند ورفتار نسل های بعد را نیز تحت تاثیر قرار می دهد،زیباترین شاهد این مطلب سخن خداوند

است که به یکی از انبیاءخویش فرمود:«و ان آثار الذنب یبلغ الی البطن السابع» همانا آثار گناه تا نسل هفتم اثرمی کند.۱٫

اثرات مال حرام بر فرزند در رحم

    اولین حالت های پدر ومادر در فرزند آینده شان تاثیر فراوان خواهد داشت ،نطفه ای که فرزند ازآن تشکیل می شود باید

ازجهت ظاهری دارای ویژگی هایی باشد تا فرزند سالم تشکیل شود،امام مهم ترین آن ها این است که آن نطفه از مال حلال به

وجود آمده باشد. اگر غذای وی در شکم مادر پاک باشد ،آثاری مثبت و اگرغذا پلید باشد اثاری زشت خواهد داشت تا آن جا که

رسول خدا (صلی الله علیه واله) تاثیر فراوان رفتار و گفتار ،خوراک مادران را بر فرزندان با این بیان تاکید کرده اند:

«الشقی من شقی فی بطن امه والسعید من سعد فی بطن امه»بدبخت کسی است که در رحم مادر بدبخت شده و خوشبخت و

سعادتمند کسی است که در رحم مادرش سعید و خوشبخت شده است.۲

شیر پاک وناپاک

   پس از دوران جنینی نوزاد،اکنون که چشم به این جهان گشوده است،مهم ترین مرحله ی زندگی خود یعنی دوران شیر خوارگی

را پیش رو دارد که تاثیر بسزایی در سلامت جسمی و روحی او خواهد داشت.

     رعایت مسائل معنوی و اخلاقی و دوری از مال حرام ،دردوران شیر دهی در آینده تاثیر اعجاب انگیزی خواهد دارد.۳

تا آن جا که بسیاری از علمای بزرگ وانسان های معنوی ،رشد خویش را در معنویت و رعایت تقوا و اخلاق مادر خود می دانند.

۱٫بحار الانوار،جلد۱۱۰،ص۹۰

۲٫ری شهری،محمد،میزان الحکمه،دار الحدیث،قم،حدیث۹۵۳۳۳

امیر مومنان علی (علیه السلام) می فرماید:بنگرید کدام زن نو نهال شما را شیر می دهد زیرا کودک با اخلاق او رشد می کند.۱

  آثار مال حرام بر عبادات

    با حرام عبادت پذیرفته نمی شود.

    انسان بدون ارتباط با خداوند ،تنها جسم است وروح ندارد؛تن حیوانی دارد ،اما از عقل و کمال در او چیزی نیست.برخی از

کارها باعث می شود ارتباط انسان با خالق هستی و روح بخش جهان قطع شود،یکی از آثار مال حرام این است که عبادت آدمی

را هیچ وپوج میکند.

رسول خدا (صلی الله علیه واله) می فرماید:العبادۀ مع اکل الحرام کالبناءعلی الرمل ،عبادت با خوردن  مال حرام،همانندساختن

ساختمان برروی ماسه است.۲

همانطور که ساختمان روی آب وماسه دوام ندارد وبه زودی فرو می ریزد ،عبادت با خوردن مال حرام هیچ ارزش و دوام ندادتا

وقتی که اثری از حرام در بدن وروح انسان باقی باشد،کارهای نیک پذیرفته نمی شود،پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله) در این

باره می فرماید:کسی که یک لقمه حرام بخورد،تا چهل روز نماز او پذیرفته نمی شود و دعایش مورد استجابت قرار نمی گیرد.۳

          دور ی از خداوند

۱٫شیخ حر عاملی،محمد حسن،وسائل الشیعه ،موسسه ی ذوی القربی،قم،ابواب احکام اولاد،باب۷۸

۲٫بحار الانوار،جلد۱۰۰،ص۱۶

۳٫همان،جلد۶۳،ص۳۱۴

۴٫نراقی،محمد مهدی ،جامع السعادات،قم،مکتبۀ الدواری،ص۳۳۵

دوری از پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله) در روز قیامت

   هرکس خدا را دوست دارد،پیامبر (ص)را نیز دوست دارد وآن که از خدا دور است از رسول خدا(ص) و دوستان خدا  نیز

دور است.امام علی علیه السلام در این زمینه می فرماید: لا یرد علی رسول الله صلی الله علیه وآله من اکل مالاًحراماًلا والله و

لاوالله لا والله لایشرب من حوضه ولا تناله شفاعته لا والله؛کسی که مال حرام بخوردبخدا قسم بخدا قسم بخدا قسم بر پیامبر (ص)

وارد نمی شود واز حوض رسول الله نمی نوشد و به خدا قسم شفاعت حضرتش به او نمی رسد.۱٫

   دعای حرام خور مستجاب نمی شود

     از آثار شوم حرام خوری این است که باعث می شود دعای انسان مستجاب نمی شود و حال آن که خداوند خود فرمان داده

است مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم۲

اما همین خدای مهربان در حدیثی قدسی می فرماید:

لا یحجب عنی دعوۀ الا آکل مال الحرام،هیچ دعایی از من پنهانن نمی ماند،مگر دعای کسی که مال حرام می خورد.۳٫

۱٫قاسمی،محمد علی،روزی حلال،ص۱۸۴

۲٫بقره/

۳٫بحارالانوار،جلد۹،ص۳۷۳

ومن الله التوفیق

محبوبه سلیمانی

پایان

هشدار:

تمامی حقوق این مقاله مربوط به نویسنده می باشد هر گونه کپی برداری وتغییر نام نویسنده به شخص دیگر شرعاً وقانوناً جایز نمی باشد.

منابع ومأخذ:

۱٫قرآن کریم،ترجمه،الهی قمشه ای،انتشارات الهادی،قم،چاپ پانزدهم،۱۳۸۳

۲٫جوادی زاویه،سیده معصومه مقاله ی کسب روزی سایت www.pajoone,com

۳٫حرانی،ابن  شعبه،تحف العقول عن آل رسول

۴٫الحر عاملی ،محمد حسن،وسائل الشیعه

۵٫دهخدا،علی اکبر،لغت نامه دهخدا

۶٫ری شهری،محمد،میزان الحکمه،دار الحدیث،قم،چاپ چهارم،۱۳۸۳

۷٫رضی،محمد بن حسین بن موسی،نهج البلاغه،ترجمه،محمد دشتی،مبین اندیشه،تهران،چاپ دوم،۱۳۹۲

۸٫قاسمی،محمد علی ،روزی حلال،انتشارات نورالزهراء،قم ،چاپ هشتم،۱۳۹۰

۹٫قمق،عباس،سفینۀ البحار،مجمع البحوث الاسلامیه،مشهد

۱۰٫کلینی،اصول کافی،تصحیح وتعلیق علی اکبر غفاری ،دار الکتب اسلامیه،تهران

۱۱٫کلینی،فروع کافی

۱۲٫مجلسی،محمد باقر،بحار الانوار،موسسه دار الوفا،بیروت،چاپ دوم،۱۴۰۳ قمری

۱۳٫نراقی،محمد مهدی جامع السعادات،قم،مکتب الدواری