و من کتاب له علیه السلام إلى معاویه جوابا قال الشریف و هو من محاسن الکتب
أَمَّا بَعْدُ فَقَدْ أَتَانِی کِتَابُکَ تَذْکُرُ فِیهِ اصْطِفَاءَ اَللَّهِ مُحَمَّداً صلی الله علیه و آله لِدِینِهِ وَ تَأْیِیدَهُ إِیَّاهُ لِمَنْ أَیَّدَهُ مِنْ أَصْحَابِهِ فَلَقَدْ خَبَّأَ لَنَا اَلدَّهْرُ مِنْکَ عَجَباً إِذْ طَفِقْتَ تُخْبِرُنَا بِبَلاَءِ اَللَّهِ تَعَالَى عِنْدَنَا وَ نِعْمَتِهِ عَلَیْنَا فِی نَبِیِّنَا فَکُنْتَ فِی ذَلِکَ کَنَاقِلِ اَلتَّمْرِ إِلَى هَجَرَ أَوْ دَاعِی مُسَدِّدِهِ إِلَى اَلنِّضَالِ وَ زَعَمْتَ أَنَّ أَفْضَلَ اَلنَّاسِ فِی اَلْإِسْلاَمِ فُلاَنٌ وَ فُلاَنٌ فَذَکَرْتَ أَمْراً إِنْ تَمَّ اِعْتَزَلَکَ کُلُّهُ وَ إِنْ نَقَصَ لَمْ یَلْحَقْکَ ثَلْمُهُ وَ مَا أَنْتَ وَالْفَاضِلَ وَالْمَفْضُولَ وَالسَّائِسَ وَالْمَسُوسَ وَ مَا لِلطُّلَقَاءِ وَ أَبْنَاءِالطُّلَقَاءِوَالتَّمْیِیزَ بَیْنَ اَلْمُهَاجِرِینَ اَلْأَوَّلِینَ وَ تَرْتِیبَ دَرَجَاتِهِمْ وَ تَعْرِیفَ طَبَقَاتِهِمْ هَیْهَاتَ لَقَدْ حَنَّ قِدْحٌ لَیْسَ مِنْهَا وَ طَفِقَ یَحْکُمُ فِیهَا مَنْ عَلَیْهِ الْحُکْمُ لَهَا أَلاَ تَرْبَعُ أَیُّهَا الْإِنْسَانُ عَلَى ظَلْعِکَ وَ تَعْرِفُ قُصُورَ ذَرْعِکَ وَ تَتَأَخَّرُ حَیْثُ أَخَّرَکَ اَلْقَدَرُ فَمَا عَلَیْکَ غَلَبَهُ اَلْمَغْلُوبِ وَ لاَ ظَفَرُ اَلظَّافِرِ وَ إِنَّکَ لَذَهَّابٌ فِی اَلتِّیهِ رَوَّاغٌ عَنِ اَلْقَصْدِ أَلاَ تَرَى غَیْرَ مُخْبِرٍ لَکَ وَ لَکِنْ بِنِعْمَهِ اَللَّهِ أُحَدِّثُ أَنَّ قَوْماً اُسْتُشْهِدُوا فِی سَبِیلِ اَللَّهِ تَعَالَى مِنَ اَلْمُهَاجِرِینَ وَ اَلْأَنْصَارِ وَ لِکُلٍّ فَضْلٌ حَتَّى إِذَا اُسْتُشْهِدَ شَهِیدُنَا قِیلَ سَیِّدُ اَلشُّهَدَاءِ وَخَصَّهُ رَسُولُ اَللَّهِ صلی الله علیه و آله بِسَبْعِینَ تَکْبِیرَهً عِنْدَ صَلاَتِهِ عَلَیْهِ أَوَلاَ تَرَى أَنَّ قَوْماً قُطِّعَتْ أَیْدِیهِمْ فِی سَبِیلِ اَللَّهِ وَ لِکُلٍّ فَضْلٌ حَتَّى إِذَا فُعِلَ بِوَاحِدِنَا مَا فُعِلَ بِوَاحِدِهِمْ قِیلَ اَلطَّیَّارُ فِی اَلْجَنَّهِ وَ ذُو اَلْجَنَاحَیْنِ وَ لَوْلاَ مَا نَهَى اَللَّهُ عَنْهُ مِنْ تَزْکِیَهِ اَلْمَرْءِ نَفْسَهُ لَذَکَرَ ذَاکِرٌ فَضَائِلَ جَمَّهً تَعْرِفُهَا قُلُوبُ اَلْمُؤْمِنِینَ وَلاَ تَمُجُّهَا آذَانُ اَلسَّامِعِینَ فَدَعْ عَنْکَ مَنْ مَالَتْ بِهِ اَلرَّمِیَّهُ فَإِنَّا صَنَائِعُ رَبِّنَا وَ اَلنَّاسُ بَعْدُ صَنَائِعُ لَنَا لَمْ یَمْنَعْنَا قَدِیمُ عِزِّنَا وَ لاَ عَادِیُّ طَوْلِنَا عَلَى قَوْمِکَ أَنْ خَلَطْنَاکُمْ بِأَنْفُسِنَا فَنَکَحْنَا وَ أَنْکَحْنَا فِعْلَ اَلْأَکْفَاءِ وَ لَسْتُمْ هُنَاکَ وَ أَنَّى یَکُونُ ذَلِکَ وَ مِنَّا اَلنَّبِیُّ وَ مِنْکُمُ اَلْمُکَذِّبُ وَ مِنَّا أَسَدُ اَللَّهِ وَ مِنْکُمْ أَسَدُ اَلْأَحْلاَفِ وَ مِنَّا سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ اَلْجَنَّهِ وَ مِنْکُمْ صِبْیَهُ اَلنَّارِ وَ مِنَّا خَیْرُ نِسَاءِ اَلْعَالَمِینَ وَ مِنْکُمْ حَمَّالَهُ اَلْحَطَبِ فِی کَثِیرٍ مِمَّا لَنَا وَ عَلَیْکُمْ فَإِسْلاَمُنَا قَدْ سُمِعَ وَ جَاهِلِیَّتُنَا لاَ تُدْفَعُ وَ کِتَابُ اَللَّهِ یَجْمَعُ لَنَا مَا شَذَّ عَنَّا وَ هُوَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى وَ أُولُوا اَلْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اَللَّهِ وَ قَوْلُهُ تَعَالَى إِنَّ أَوْلَى اَلنَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اِتَّبَعُوهُ وَ هذَا اَلنَّبِیُّ وَ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ اَللَّهُ وَلِیُّ اَلْمُؤْمِنِینَ فَنَحْنُ مَرَّهً أَوْلَى بِالْقَرَابَهِ وَ تَارَهً أَوْلَى بِالطَّاعَهِ وَ لَمَّا اِحْتَجَّ اَلْمُهَاجِرُونَ عَلَى اَلْأَنْصَارِ یَوْمَ اَلسَّقِیفَهِ بِرَسُولِ اَللَّهِ ص فَلَجُوا عَلَیْهِمْ فَإِنْ یَکُنِ اَلْفَلَجُ بِهِ فَالْحَقُّ لَنَا دُونَکُمْ وَ إِنْ یَکُنْ بِغَیْرِهِ فَالْأَنْصَارُ عَلَى دَعْوَاهُمْ وَ زَعَمْتَ أَنِّی لِکُلِّ اَلْخُلَفَاءِ حَسَدْتُ وَ عَلَى کُلِّهِمْ بَغَیْتُ فَإِنْ یَکُنْ ذَلِکَ کَذَلِکَ فَلَیْسَتِ اَلْجِنَایَهُ عَلَیْکَ فَیَکُونَ اَلْعُذْرُ إِلَیْکَ وَ تِلْکَ شَکَاهٌ ظَاهِرٌ عَنْکَ عَارُهَا وَ قُلْتَ إِنِّی کُنْتُ أُقَادُ کَمَا یُقَادُ اَلْجَمَلُ اَلْمَخْشُوشُ حَتَّى أُبَایِعَ وَ لَعَمْرُ اَللَّهِ لَقَدْ أَرَدْتَ أَنْ تَذُمَّ فَمَدَحْتَ وَ أَنْ تَفْضَحَ فَافْتَضَحْتَ وَ مَا عَلَى اَلْمُسْلِمِ مِنْ غَضَاضَهٍ فِی أَنْ یَکُونَ مَظْلُوماً مَا لَمْ یَکُنْ شَاکّاً فِی دِینِهِ وَ لاَ مُرْتَاباً بِیَقِینِهِ وَ هَذِهِ حُجَّتِی إِلَى غَیْرِکَ قَصْدُهَا وَ لَکِنِّی أَطْلَقْتُ لَکَ مِنْهَا بِقَدْرِ مَا سَنَحَ مِنْ ذِکْرِهَا ثُمَّ ذَکَرْتَ مَا کَانَ مِنْ أَمْرِی وَ أَمْرِ عُثْمَانَ فَلَکَ أَنْ تُجَابَ عَنْ هَذِهِ لِرَحِمِکَ مِنْهُ فَأَیُّنَا کَانَ أَعْدَى لَهُ وَ أَهْدَى إِلَى مَقَاتِلِهِ أَ مَنْ بَذَلَ لَهُ نُصْرَتَهُ فَاسْتَقْعَدَهُ وَ اِسْتَکَفَّهُ أَمْ مَنِ اِسْتَنْصَرَهُ فَتَرَاخَى عَنْهُ وَ بَثَّ اَلْمَنُونَ إِلَیْهِ حَتَّى أَتَى قَدَرُهُ عَلَیْهِ کَلاَّ وَ اَللَّهِ لَ قَدْ یَعْلَمُ اَللَّهُ اَلْمُعَوِّقِینَ مِنْکُمْ وَ اَلْقائِلِینَ لِإِخْوانِهِمْ هَلُمَّ إِلَیْنا وَ لا یَأْتُونَ اَلْبَأْسَ إِلاَّ قَلِیلاً وَ مَا کُنْتُ لِأَعْتَذِرَ مِنْ أَنِّی کُنْتُ أَنْقِمُ عَلَیْهِ أَحْدَاثاً فَإِنْ کَانَ اَلذَّنْبُ إِلَیْهِ إِرْشَادِی وَ هِدَایَتِی لَهُ فَرُبَّ مَلُومٍ لاَ ذَنْبَ لَهُ وَ قَدْ یَسْتَفِیدُ اَلظِّنَّهَ اَلْمُتَنَصِّحُ وَ مَا أَرَدْتُ إِلاَّ اَلْإِصْلاحَ مَا اِسْتَطَعْتُ وَ ما تَوْفِیقِی إِلاَّ بِاللَّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ إِلَیْهِ أُنِیبُ وَ ذَکَرْتَ أَنَّهُ لَیْسَ لِی وَ لِأَصْحَابِی عِنْدَکَ إِلاَّ اَلسَّیْفُ فَلَقَدْ أَضْحَکْتَ بَعْدَ اِسْتِعْبَارٍ مَتَى أَلْفَیْتَ بَنِی عَبْدِ اَلْمُطَّلِبِ عَنِ اَلْأَعْدَاءِ نَاکِلِینَ وَ بِالسَّیْفِ مُخَوَّفِینَ فَلَبِّثْ قَلِیلاً یَلْحَقِ اَلْهَیْجَا حَمَلْ فَسَیَطْلُبُکَ مَنْ تَطْلُبُ وَ یَقْرُبُ مِنْکَ مَا تَسْتَبْعِدُ وَ أَنَا مُرْقِلٌ نَحْوَکَ فِی جَحْفَلٍ مِنَ اَلْمُهَاجِرِینَ وَ اَلْأَنْصَارِ وَ اَلتَّابِعِینَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ شَدِیدٍ زِحَامُهُمْ سَاطِعٍ قَتَامُهُمْ مُتَسَرْبِلِینَ سَرَابِیلَ اَلْمَوْتِ أَحَبُّ اَللِّقَاءِ إِلَیْهِمْ لِقَاءُ رَبِّهِمْ وَ قَدْ صَحِبَتْهُمْ ذُرِّیَّهٌ بَدْرِیَّهٌ وَ سُیُوفٌ هَاشِمِیَّهٌ قَدْ عَرَفْتَ مَوَاقِعَ نِصَالِهَا فِی أَخِیکَ وَ خَالِکَ وَ جَدِّکَ وَ أَهْلِکَ وَ ما هِیَ مِنَ اَلظَّالِمِینَ بِبَعِیدٍ.
ترجمه:
نامهاى از آن حضرت ( علیه السلام ) در پاسخ معاویه و این از بهترین نامه هاى امام ( علیه البسلام ) است
اما بعد ، نامهات به من رسید . در آن نوشته بودى که خداوند ، محمد ( صلى الله علیه و آله ) را براى دین خود اختیار کرد و او را به کسانى که خود نیرویشان داده بود ، یارى نمود .
روزگار شگفت چیزى را از ما نهان داشته بود و تو اکنون آشکارش ساختى . مى خواهى ما را از نعمتى که خداوند به ما ارزانى داشته و پیامبر خود را به میان ما فرستاده است ، خبر دهى ؟ تو ، در این حال ، همانند کسى هستى که خرما به هجر مى برد یا کسى را که به او تیر انداختن آموخته است به مبارزت طلبد .
پنداشته اى که برترین مردم در اسلام فلان و فلان هستند . سخنى گفتى که اگر سراسر درست باشد ، تو را از آن بهرهاى نیست و اگر درست نباشد تو را از آن زیانى نرسد . تو را چه کار چه کسى از چه کسى برتر است یا برتر نیست ؟ یا چه کسى زبردست است و چه کسى زیردست ؟ آزادشدگان و فرزندان آزادشدگان را چه رسد که میان مهاجران نخستین فرق نهند و درجات و طبقات ایشان را تعیین کنند ، یا ترتیب دهند . هیهات ، آن تیر که نه از جنس تیرهاى دیگر بود ، آواز داد و خود را شناساند و کسى در این قضیه زبان به داورى گشود که خود محکوم بود . اى آدمى ،
چرا به جاى خود نمى نشینى و نمى خواهى که کاستیهاى خود را بشناسى . چرا در آن رتبه واپسین که براى تو مقدّر شده قرار نمى گیرى ، چه زیان تو را که چه کسى مغلوب شد و چه سود تو را که چه کسى پیروز گردید . تو در بیابان ضلالت گمشگشته اى و از راه راست منحرف شده اى . آیا نمى بینى البته نمى خواهم تو را خبر دهم بلکه از نعمتى که خداوند به ما ارزانى داشته سخن مى گویم که گروهى از مهاجران در راه خدا به شهادت رسیدند .
آرى ، هر یک را فضیلتى بود ، تا شهادت نصیب شهید خاندان ما شد او را سید الشهدا خواندند و رسول الله ( صلى الله علیه و آله ) بر کشته او نماز گزارد و به هفتاد تکبیرش اختصاص داد ؟ یا نمى بینى کسانى دستهاشان در راه خدا از تن جدا افتاد ، البته هر یک را فضیلتى بود ، تا دست یکى از ما را جدا کردند ، او را « طیار » و « ذو الجناحین » خواندند و گفتند که در بهشت با دو بال پرواز مى کند . اگر خداوند خودستایى را منع نفرموده بود ، گوینده براى تو از فضایلى سخن مىگفت که دلهاى مؤمنان به آنها خو گرفته است و گوشهاى شنوندگان آنها را ناخوش ندارد . این شکار را واگذار که صید آن کار تو نیست . ما پروردگان خداییم و دیگر مردم پروردگان ما هستند . اگر با خاندان شما در آمیختیم و چون همتایان با شما رفتار کردیم ، در عزّت و شرف دیرین ما نقصانى پدید نیامد . از شما زن گرفتیم و به شما زن دادیم ، در حالى که ، همتایان ما نبودید .
به راستى شما را با ما چه نسبت ؟ رسول الله ( صلى الله علیه و آله ) از ماست و آن دروغگو که تکذیبش نمود از شماست . « اسد الله » از ماست و « اسد الأحلاف » از شماست . سرور جوانان بهشت از ماست و « صبیبه النار » از شماست . بهترین زنان جهان از ماست و حمّاله الحطب از شماست . و بسا چیزهایى دیگر که از فضایل ما هستند و یادکردنشان به زیان شماست .
فضیلت ما را در اسلام ، همگان شنیده اند و ارج و مقام ما هم در عصر جاهلى بر کس پوشیده نیست . آنچه از ما پراکنده بوده در کتاب خدا گرد آمده است . آنجا که گوید « به حکم کتاب خدا خویشاوندان به یکدیگر سزاوارترند . » و نیز سخن حق تعالى که « نزدیکترین کسان به ابراهیم همانا پیروان او و این پیامبر و مؤمنان هستند و خدا یاور مؤمنان است . »
ما یک بار به سبب خویشاوندى با پیامبر به خلافت سزاواریم و یک بار به سبب طاعت و متابعت . چون در روز سقیفه مهاجران بر انصار حجت آوردند که ما از نزدیکان رسول الله ( صلى الله علیه و آله ) هستیم ، بر همه پیروز گردیدند . اگر خویشاوندى با رسول الله ( صلى الله علیه و آله ) سبب پیروزى در حجت است ، پس این حق از آن ماست نه شما و اگر عنوان خویشاوندى سبب پیروزى نشود ، پس انصار بر دعوى خویش باقى هستند . پنداشتهاى که من بر همه خلفا رشک برده ام و به خلاف همه برخاسته ام ، اگر چنین باشد که تو گویى ، تو را نرسد که بازخواست کنى . جنایتى بر تو نیامده است که از تو عذر خواهند « و تلک شکاه ظاهر عنک عارها این گناهى است که ننگ آن از تو دور است . » و گفتى که مرا چون شتر ، مهار در بینى کشیدند تا بیعت کنم . به خدا سوگند ، خواستى مرا نکوهش کنى ولى ستودى . خواستى مرا رسوا سازى ، خود را رسوا ساختى . مسلمانان را چه نقصان که بر او ستم رود ، هرگاه در دین خود به شک نیفتد و یقینش به تردید نیالاید . قصد من از بیان این سخنان اقامه حجت و دلیل براى چون تویى نیست ، این شمه اى است که به خاطر آمد و آن را اظهار داشتم .
سپس ، از ماجراى من و عثمان سخن گفتى . باید پاسخ این پرسش را به تو داد که خویشاوند او هستى . حال بگو ، کدام یک از ما در حق عثمان بیشتر دشمنى کرد و به کشتن او مردم را راه نمود ؟ آیا آنکه خواست به یاریش برخیزد ولى عثمان خود نخواست و گفتش در خانهات بنشین و از یارى من دست بدار ؟ یا آنکه عثمان از او یارى خواست ولى او درنگ کرد و اسباب هلاکت او مهیا داشت تا قضاى الهى بر سر او آمد ؟ به خدا سوگند ، « خدا مىداند چه کسانى از شما مردم را از جنگ بازمى دارند و نیز مى شناسد کسانى را که به برادران خود مى گویند : به نزد ما بیایید و جز اندکى به جنگ نمى آیند . » من نمى خواهم اکنون به سبب خرده گرفتنم از اعمال بدعت آمیز او پوزش بطلبم . گناه من این است که او را راه نموده ام و ارشاد کرده ام . بسا کسى را ملامت کنند که او را گناهى نیست .
« و قد یستفید الظنه المتنصّح گاه اتفاق افتد که نصیحتگر خود در معرض بدگمانى افتد . » « تا آنجا که بتوانم قصدى جز به صلاح آوردنتان ندارم . توفیق من تنها با خداست ، به او توکل کرده ام و به درگاه او روى مى آورم . » و گفتى که مرا و یارانم را جز شمشیر پاسخى نیست . به راستى تو خنداندى پس از آنکه گریانیدى . کى دیدهاى که فرزندان عبد المطلب از برابر دشمن واپس نشینند یا از شمشیرش بترسند .
« لبّث قلیلا یلحق الهیجا حمل اندکى درنگ کن تا حمل به جنگ پیوندد » .
بزودى آنکه او را مى جویى تو را بجوید ، و آنچه از تو دور است به تو نزدیک شود .
من با سپاهى گران از مهاجران و انصار و تابعین آنان که نیکو پرورش یافتهاند ، بر سر تو مى تازم . لشکرى انبوه که غبارشان فضا را پر کند ، همه جامه مرگ بر تن که محبوبترین دیدارهایشان دیدار با پروردگارشان است . همراه ایشاناند فرزندان اهل بدر و شمشیرهاى بنى هاشم و تو از شیوه جنگیدن آنان آگاه هستى آنگاه که با برادرت و دایى ات و جدت و خویشاوندانت مى جنگیدند . « و آن از ستمکاران دور نخواهد بود
