خداوند در آیه ی ۲۱ سوره ی روم، به اصل وجود عشق و احساس محبت متقابل بین زن و شوهر اشاره فرموده:«از نشانه های خداوند این است که از نوع خودتان، همسرانی برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و میانتان دوستی و رحمت نهاد».
در حالی که گفتن جملاتی که حاکی از محبت زوجین نسبت به هم است در رفع بسیاری از تردیدها و سوء ظن ها مؤثر و بر میزان محبت آنان می افزاید: ائمه معصومین: هم به ابراز علاقه به همسر تأکید نموده اند و در سیره ی عملی ایشان این امر در موارد متعددی به چشم می خورد.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: وقتی مرد به زن خود با محبت می نگرد و زنش نیز به او با مهر نگرد، خداوند به دیده ی رحمت به آن ها نگاه می کند.
امروزه یکی از مهم ترین مشکلات خانواده ها نداشتن مدیریت صحیح در زندگی است؛ بسیاری از اختلافات، چالش ها و مشاجرات که مقدمه فروپاشی خانواده هاست، ناشی از نداشتن الگویی کامل در اداره خانواده است.
لذا بر آن شدیم تا آیین همسرداری اسلامی را که بر گرفته از احادیث و منابع کامل میباشد را تقدیم شما خوانندگان محترم بنمایم.
یکی از موضوعات مهمی که هر مؤمنی خواهان فهم آن از کلام درباره معصومین علیهم السلام است، موضوع «آیین همسرداری اسلامی» است .
بدین منظور، «آیین همسرداری در احادیث اسلامی » که برگرفته از «۴۰ حدیث » در این زمینه میباشد رابرداشت کردیم و با ترجمه هایی دقیق و روان همراه سازیم و با عنوان هایی زیبا و تفکر برانگیز زمینه تدبر فراهم کنیم
این نکته را نیز خاطرنشان کنیم که ۲۰ حدیث آغازین آن ها مربوط به «اخلاق شوهر نسبت به همسر» و ۲۰ حدیث پسین آن ها مربوط به «اخلاق زن نسبت به همسر» است .
چشمان امید ما می گوید که این «حدیث گزینی » مطبوعتان می آید و مقبولتان می افتد; اما «خواجه شیراز» نیز چه در سفته است که گفته است:
صالح و طالح متاع خویش نمودند
تا که قبول افتد که در نظر آید
بکم ؛اخلاق شوهر نسبت به همسر
اظهار محبت بیشتر: «ایمان بیشتر»
۱- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«کلما ازداد العبد ایمانا ازداد حبا للنسآء (۱) ; هر چه ایمان بنده زیاد شود، محبت [وی] به زن ها نیز زیاد می شود .»
دوستدار اهل بیت علیهم السلام دوستدار همسر است
۲- امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«کل من اشتد لنا حبا اشتد للنساء حبا (۲) ; هر کس بیشتر دوستدار ما (خاندان عصمت و طهارت) باشد، به زن ها (همسرش) نیز بیشتر دوستی می کند .»
صفای زندگی اینجاست، اینجا
۳- حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند:
«فدارها علی کل حال واحسن الصحبه لها فیصفو عیشک (۳) ; همیشه با همسرت مدارا کن، و با او به نیکی همنشینی کن تا زندگیت باصفا شود .»
از تکبر و خشونت بپرهیز
۴- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«خیر الرجال من امتی الذین لایتطاولون علی اهلیهم و یحنون علیهم ولا یظلمونهم (۴) ; بهترین مردان امت من، آن کسانی هستند که نسبت به خانواده خود خشن و متکبر نباشند و بر آنان ترحم و نوازش کنند و به آنان آزار نرسانند .»
سیلی، هرگز!
۵- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«فای رجل لطم امراته لطمه، امرالله عزوجل مالک خازن النیران فیلطمه علی حر وجهه سبعین لطمه فی نار جهنم (۵) ; هر کس به صورت زنش سیلی بزند، خداوند به آتشبان جهنم دستور می دهد تا در آتش جهنم هفتاد سیلی بر صورت او بزند .»
من تو را دوست دارم
۶- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«قول الرجل للمراه انی احبک لا یذهب من قلبها ابدا (۶) ; این گفتار مرد به همسرش که «من تو را دوست دارم » ، هرگز از قلب زن بیرون نمی رود.»
تامین سعادت دینی و دنیایی همسر
۷- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«للمراه علی زوجها ان یشبع بطنها، و یکسو ظهرها، ویعلمها الصلاه والصوم والزکاه ان کان فی مالها حق، ولاتخالفه فی ذلک (۷) ; حق زن بر شوهرش این است که او را سیر کند، لباس بپوشاند، نماز و روزه و زکات را – اگر در مال زن حق زکاتی است – به او یاد دهد، و زن نیز در این کارها با او مخالفت نورزد .»
این هم جهاد در راه خداست
۸- امام رضا علیه السلام می فرمایند:
«الکآد علی عیاله من حل کالمجاهد فی سبیل الله (۸) ; کسی که از راه حلال برای تامین رفاه خانواده اش تلاش می کند، همچون مجاهدی است که در راه خدا جهاد می کند .»
آیا هدیه هم می خری؟
۹- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«من دخل السوق فاشتری تحفه فحملها الی عیاله کان کحامل صدقه الی قوم محاویج ولیبدا بالاناث قبل الذکور فان من فرح ابنته فکانما اعتق رقبه من ولد اسماعیل ومن اقر بعین ابن فکانما بکی من خشیه الله ومن بکی من خشیه الله ادخله الله جنات النعیم (۹) ; هر کس به بازار رود و هدیه ای برای خانواده اش بخرد و ببرد، [پاداش او ] مانند کسی است که برای نیازمندان صدقه می برد [ . و هنگامی که هدیه را به خانه می برد]، باید، قبل از پسران، به دختران بدهد، زیرا کسی که دخترش را شادمان کند، مانند کسی است که یک بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است . و هر کس [با دادن هدیه ای ] چشم پسری را روشن کند، گویا از ترس خدا گریسته است و هر کس از ترس خدا بگرید، خداوند او را داخل نعمت های بهشت کند .»
بازار و خرید گوشت
۱۰- امام سجاد علیه السلام می فرمایند:
«لان ادخل السوق ومعی درهم ابتاع به لحما لعیالی وقد قرموا الیه احب الی من ان اعتق نسمه (۱۰) ; برای من به بازار رفتن و خرید یک درهم گوشت برای خانواده ام که میل به گوشت دارند، از بنده آزاد کردن دوست داشتنی تر است .»
سوغاتی را فراموش نکن
۱۱- امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«اذا سافر احدکم فقدم من سفره فلیات اهله بما تیسر (۱۱) ; هرگاه یکی از شما به مسافرت رود و سپس از سفر برگردد، پس باید برای خانواده خود به اندازه ای که توانایی دارد سوغاتی بیاورد .»
برای او آرایش می کنی؟
۱۲- امام باقر علیه السلام می فرمایند:
«النسآء یحببن ان یرین الرجل فی مثل ما یحب الرجل ان یری فیه النسآء من الزینه (۱۲) ; همان گونه که مردان دوست دارند زینت و آرایش را در زنانشان ببینند، زنان نیز دوست دارند زینت و آرایش را در مردانشان ببینند .»
خانه را گرم نگه دار
۱۳- امام رضا علیه السلام می فرمایند:
«بنبغی للمؤمن ان ینقص من قوت عیاله فی الشتآء ویزید فی وقودهم (۱۳) ; سزاوار است که مؤمن در زمستان از خوراک خانواده اش کم کند، و بر [چوب و زغال و] وسیله گرم کننده آنان بیفزاید .»
شاد ساختن خانواده در مناسبت های فرخنده
۱۴- راوی می گوید به امام صادق علیه السلام عرض کردم: حق زن بر شوهرش چیست؟ حضرت فرمودند:
«. . . ولاتکون فاکهه عامه الا اطعم عیاله منها ولایدع ان یکون للعید عندهم فضل فی الطعام وان یسنی لهم فی ذلک شی ء ما لم یسن لهم فی سآئر الایام (۱۴) ; . . . هر میوه ای که همه مردم از آن می خورند، باید به خانواده اش بخوراند و در روزهای عید خوراک آنان را افزایش دهد، و چیزهایی برای آنان فراهم کند که در روزهای دیگر فراهم نمی کرده است .»
تهمت و سوء ظن هرگز
۱۵- امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«لا تقذفوا نسآءکم فان فی قذفهن ندامه طویله وعقوبه شدیده (۱۵) ; به زنان خود تهمت نزنید [و نسبت ناروا ندهید]، زیرا در این کار، [برای شما] پشیمانی طولانی و کیفر سختی خواهد بود .»
خدا کند تو بیایی
۱۶- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«هلک بذی المروه ان یبیت الرجل عن منزله بالمصر الذی فیه اهله (۱۶) ; از جوانمردی دور است که [مردی] در شهری که خانواده اش هستند باشد، ولی در غیر خانه خود بخوابد .»
آداب ورود به خانه
۱۷- امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«یسلم الرجل اذا دخل علی اهله واذا دخل یضرب بنعلیه ویتنحنح یصنع ذلک حتی یؤذنهم انه قد جآء حتی لا یری شیئا یکرهه (۱۷) ; هنگامی که مرد با خانواده اش برخورد می کند، [به آنان] سلام کند و هنگام ورود با صدای کفش و با سرفه کردن، خانواده اش را از آمدن خود با خبر کند، تا اینکه چیزی نبیند که او را ناخوش آید .»
در کنار همسر نشستن
۱۸- پیامبر عزیز اسلام صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«جلوس المرء عند عیاله احب الی الله تعالی من اعتکاف فی مسجدی هذا (۱۸) ; نشستن مرد در کنار خانواده اش، نزد خدای بزرگ دوست داشتنی تر از اعتکاف [و نشستن] در این مسجد من است .»
تا کنون لقمه در دهانش گذاشته ای؟
۱۹- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«ان الرجل لیؤجر فی رفع اللقمه الی فی امراته (۱۹) ; مرد در برابر لقمه ای که در دهان زنش می گذارد پاداش می برد .»
کتک نزن، فریاد نکش!
۲۰- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله به یکی از زنان درباره حق زن بر شوهرش می فرمایند:
«حقک علیه ان یطعمک مما یاکل ویکسوک مما یلبس ولا یلطم ولا یصیح فی وجهک (۲۰) ; حق تو بر شوهرت این است که از آنچه خود می خورد به تو غذا دهد، و از آنچه خود می پوشد تو را نیز بپوشاند، و به روی تو سیلی نزند و فریاد نکشد .»
دوم:اخلاق زن نسبت به همسر
زیور اطاعت به گردن آویز
۲۱- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«ان للرجل حقا علی امراته اذا دعاها ترضیه واذا امرها (۲۱) لا تعصیه ولا تجاوبه بالخلاف ولا تخالفه (۲۲) ; مرد حقی بر زنش دارد [و آن حق این است که] چنانچه او را صدا زند پاسخ دهد، و هنگامی که او را دستوری دهد سرپیچی نکند و پاسخ مخالف ندهد و با او مخالفت نورزد .»
باران عشق و محبت
۲۲- امام رضا علیه السلام می فرمایند:
«اعلم ان النسآء شتی فمنهن الغنیمه والغرامه و هی المتحببه لزوجها والعاشقه له … (۲۳) ; بدان که زنان گوناگونند، برخی از آنان دستاوردی گرانبها و تاوان [رنج های آدمی] هستند و این زن کسی است که به شوهرش محبت می کند و عاشق اوست .»
رضایت و شفاعت
۲۳- امام باقر علیه السلام می فرمایند:
«لا شفیع للمراه انجح عند ربها من رضا زوجها (۲۴) ; برای زن هیچ شفیعی نزد پروردگارش به اندازه رضایت شوهرش سودمندتر نیست .»
عطر مهر و محبت
۲۴- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«للرجل علی المراه ان تلزم بیته وتودده وتحبه وتشفقه وتجتنب سخطه وتتبع مرضاته وتوفی بعهده ووعده (۲۵) ; حق مرد بر زن این است که [زن] ملازم خانه او باشد، و به شوهرش دوستی و محبت و دلسوزی کند، و از خشم وی دوری گزیند، و آنچه را مورد رضایت اوست انجام دهد، و به پیمان و وعده وی وفادار باشد .»
سرانجام ناسپاسی
۲۵- امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«ایما امراه قالت لزوجها: ما رایت قط من وجهک خیرا فقد حبط عملها (۲۶) ; هر زنی به شوهرش بگوید: من از تو هرگز خیری ندیدم، [ثواب] کارش از بین می رود .»
لجبازی هرگز
۲۶- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«خیر نسائکم الودود الولود المؤاتیه وشرها اللجوج (۲۷) ; بهترین زنانتان زنی است که با محبت، فرزندآور و سازگار باشد، و بدترین آنان زنی است که لجباز باشد .»
خشمگین کردن شوهر هرگز
۲۷- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«طوبی لامراه رضی عنها زوجها (۲۸) ; خوشا به حال زنی که شوهرش از او راضی باشد .»
اذیت نکن
۲۸- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«من کان له امراه تؤذیه لم یقبل الله صلاتها ولا حسنه من عملها حتی تعینه وترضیه وان صامت الدهر وقامت واعتقت الرقاب وانفقت الاموال فی سبیل الله وکانت اول من ترد النار ثم قال: وعلی الرجل مثل ذلک الوزر والعذاب اذا کان لها مؤذیا ظالما (۲۹) ; کسی که زنی دارد که [آن زن] به او آزار می رساند، خداوند نماز و کارهای نیک زن را نمی پذیرد تا اینکه به مرد کمک و او را راضی کند، اگر چه این زن تمام عمر را روزه بگیرد و نماز بخواند و بندگان را آزاد و دارایی [اش] را در راه خدا انفاق کند . و این زن نخستین کسی است که وارد آتش جهنم می شود . سپس حضرت فرمودند: مرد نیز چنین گناه و عذابی دارد اگر زنش را آزار رساند و [به او] ستم کند .»
چگونه می توانی او را غمگین ببینی؟
۲۹- امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«. . . سعیده سعیده امراه تکرم زوجها ولا تؤذیه وتطیعه فی جمیع احواله (۳۰) ; خوشا به سعادت و خوشا به سعادت آن زنی باد که شوهرش را بزرگ دارد و به او آزار نرساند و همیشه از شوهرش فرمانبری کند .»
چشمداشت بجا و منطقی
۳۰- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«لا یحل للمراه ان تتکلف زوجها فوق طاقته (۳۱) ; برای زن جایز نیست که شوهرش را به بیش از توانایی اش مجبور کند .»
مهمان، با اجازه شوهر
۳۱- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«ایها الناس ان لنسآءکم علیکم حقا ولکم علیهن حقا حقکم علیهن [ . . . ان ] لا یدخلن احدا تکرهونه بیوتکم الا باذنکم (۳۲) ; مردم! زن های شما بر شما حقی دارند و شما هم بر آنان حقی دارید . حق شما بر آنان این است که کسی را که شما رضایت ندارید، بدون اجازه به منزلتان وارد نکنند .»
هم به استقبالش برو و هم او را بدرقه کن
۳۲- مردی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: همسری دارم که هرگاه وارد خانه می شوم به استقبالم می آید، و چون از خانه بیرون می روم بدرقه ام می کند و زمانی که مرا اندوهگین می بیند می گوید: اگر برای رزق و روزی [و مخارج زندگی ] غصه می خوری، بدان که خداوند آن را به عهده گرفته است و اگر برای آخرت خود غصه می خوری، خدا اندوهت را زیاد کند [و بیشتر به فکر آخرت باشی . ] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «ان لله عمالا و هذه من عماله لها نصف اجر الشهید (۳۳) ; برای خدا کارگزارانی [در روی زمین] است و این زن یکی از کارگزاران خداست که پاداش او برابر با نیمی از پاداش شهید است .»
در این کارها نیز به او کمک کن
۳۳- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«ایما امراه اعانت زوجها علی الحج والجهاد او طلب العلم اعطاها الله من الثواب ما یعطی امراه ایوب علیه السلام (۳۴) ; هر زنی که در حج و جهاد و دانش اندوزی به شوهرش کمک کند، خداوند آن پاداشی را که به زن حضرت ایوب علیه السلام داده است، به او می دهد .»
شهری در بهشت خدا
۳۴- امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«ما من امراه تسقی زوجها شربه من مآء الا کان خیرا لها من عباده سنه صیام نهارها وقیام لیلها ویبنی الله لها بکل شربه تسقی زوجها مدینه فی الجنه وغفر لها ستین خطیئه (۳۵) ; هر زنی که به شوهرش مقداری آب دهد، برای او بهتر از عبادت یک سال است که روزهایش روزه باشد و شب هایش عبادت کند . و خداوند به جای هر مقدار آبی که به شوهرش بنوشاند، شهری در بهشت برایش می سازد و شصت گناهش را می آمرزد .»
تامین امنیت روانی همسر
۳۵- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«حق الرجل علی المراه اناره السراج واصلاح الطعام وان تستقبله عند باب بیتها فترحب وان تقدم الیه الطست والمندیل وان توضئه وان لاتمنعه نفسهآ الا من عله (۳۶) ; حق مرد بر زن این است که چراغ خانه را روشن سازد; غذای مطبوع فراهم کند; و تا در خانه اش به پیشواز او برود و به او خوشامد بگوید; و تشت آب و حوله را برای او آماده کند و دست های او را بشوید; و بدون دلیل (عذر شرعی) مانع شوهر نسبت به نفس خودش نشود .»
رحمت خدا از آن کدبانویان است
۳۶- امام صادق علیه السلام از پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله روایت می کند:
«ایما امراه دفعت من بیت زوجها شیئا من موضع الی موضع ترید به صلاحا نظر الله الیها ومن نظر الله الیه لم یعذبه (۳۷) ; هر زنی که در خانه شوهرش چیزی را برای سامان دادن وضع خانه جابه جا کند، خداوند نظر [رحمت] به او می کند . و هر کس مورد نظر [رحمت] خدا قرار گیرد، خدا عذابش نمی کند .»
خوشبوترین عطر، زیباترین لباس، نیکوترین زینت
۳۷- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله درباره حق شوهر بر زن می فرمایند:
«علیها ان تطیب باطیب طیبها وتلبس احسن ثیابها وتزین باحسن زینتها (۳۸) ; بر زن است که [برای شوهرش ] خوشبوترین عطرهایش را بزند و قشنگترین لباس هایش را بپوشد، و از زیباترین زینت هایش استفاده کند .»
هنر آشپزی
۳۸- امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«خیر نسآءکم الطیبه الریح الطیبه الطبیخ التی اذا انفقت انفقت بمعروف وان امسکت امسکت بمعروف فتلک عامل من عمال الله وعامل الله لایخیب ولایندم (۳۹) ; بهترین زنان شما زنی است که دارای بویی خوش و دست پختی خوب باشد . هنگامی که خرج می کند، بجا خرج کند، و هنگامی که خرج نمی کند بجا از خرج کردن خودداری ورزد . چنین زنی کارگزاری از کارگزاران خداست و کارگزار خدا نه ناامید می شود و نه پشیمان .»
آرایش فقط برای شوهر
۳۹- پیامبر عزیز خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند:
«ان من خیر نسآءکم . . . المتبرجه من زوجها الحصان عن غیره (۴۰) ; بهترین زنان شما آن زنی است که برای شوهرش آرایش و زینت می کند، اما از بیگانگان خود را می پوشاند .»
از تو سپاسگزارم
۴۰- امام صادق علیه السلام می فرمایند:
«خیر نسآءکم التی ان اعطیت شکرت وان منعت رضیت (۴۱) ; بهترین زنان شما آن زنی است که چون به او چیزی داده شود، سپاسگزاری کند و اگر به او چیزی داده نشود راضی باشد .»
پی نوشت ها:
۱) بحار الانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۲۸ .
۲) همان، ج ۱۰۳، ص ۲۲۷ .
۳) مکارم الاخلاق، ص ۲۱۸ .
۴) همان، ص ۲۱۶ .
۵) مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۵۰ .
۶) وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۰ .
۷) مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۴۳ .
۸) بحارالانوار، ج ۱۰۴، ص ۷۲ .
۹) وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۲۷ .
۱۰) همان، ج ۱۵، ص ۲۵۱ .
۱۱) همان، ج ۸، ص ۳۳۷ .
۱۲) مکارم الاخلاق، ص ۸۰ .
۱۳) وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۴۹ .
۱۴) همان، ج ۱۵، ص ۲۲۷ .
۱۵) بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۴۹ .
۱۶) وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۲۲ .
۱۷) بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۱۱ .
۱۸) میزان الحکمه، ج ۴، ص ۲۸۷ .
۱۹) المحجه البیضاء، ج ۳، ص ۷۰ .
۲۰) مکارم الاخلاق، ص ۲۱۸ .
۲۱) البته دستورهای شوهر باید مخالف با موازین اسلامی نباشد .
۲۲) مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۴۳ .
۲۳) همان، ج ۱۴، ص ۱۶۱ .
۲۴) سفینه البحار، ج ۱، ص ۵۶۱ .
۲۵) مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۴۴ .
۲۶) وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۱۵ .
۲۷) مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۱۶۲ .
۲۸) وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۵۵ .
۲۹) همان، ج ۱۴، ص ۱۱۶ .
۳۰) بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۵۲ .
۳۱) مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۴۲ .
۳۲) بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۳۴۸ .
۳۳) وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۷ .
۳۴) همان، ص ۲۰۱ .
۳۵) وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۲۳ .
۳۶) مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۵۴ .
۳۷) وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۷۵ .
۳۸) الکافی، ج ۵، ص ۵۰۸ .
۳۹) وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۵ .
۴۰) بحارالانوار، ج ۱۰۳، ص ۲۳۵ .
۴۱) همان، ج ۱۰۳، ص ۲۳۹ .
