مقدمه: کلیه مسائل این جزوه مطابق رساله رهبر کبیر انقلاب بوده و هیچ تفاوت مفهومی ندارد، تنها ممکن است در چند مورد مسئله پس و پیش نوشته شده باشد و اکثراً مسائلی نوشته شده که مورد توافق بیشتر مراجع است. چون این مسائل بسیار چکیده است برای آگاهی بیشتر لازم است به قسمتهای مربوطه رسالات مراجعه شود. اگر این مسائل با نظر مرجعی مخالف باشد، عزیزان موظفند با نظر مرجع مورد نظر خود عمل کنند. در این جزوه (مسائل خاص خانمها) کمتر نوشته شده و در صورت نیاز می‌توانند به رسالات مراجعه کنند. عزیزان ضمن آموزش خودشان، سایر دوستانشان را برای یادگیری مسائل شرعی تشویق کنند.
توجه: بعد از خواندن این جزوه با نظر مرجع تقلید خود عمل کنید.
۱ـ تقلید: عقیده مسلمانان به اصول دین و واجبات باید از روی دلیل باشد، ولی در احکام غیر ضروری و فروعات دین یا باید خودش مجتهد باشد یا از مجتهد دیگر تقلید کند و یا از راه احتیاط طوری به وظایف خود عمل کند که یقین شود به تکلیف خود عمل کرده است. مثلاً اگر عملی را چند مجتهد حرام دانند و چند مجتهد نه، آن عمل را انجام ندهد. مسائلی که انسان غالباً به آنها نیاز دارد باید یاد بگیرد. از مجتهدی باید تقلید کرد که مرد، بالغ، عاقل، شیعه دوازده امامی، حلال‌زاده، عادل و اعلم باشد و حریص به دنیا نباشد. اعلم را یا باید خود انسان بشناسد، یا از دو نفر عالم عادل که اعلم را می‌شناسند، قبول کند یا
عده‌ای اهل علم را که می‌توانند مجتهد اعلم را تشخیص دهند، قبول کند.
۲ـ آب یا مضاف است (مثل گلاب، آب گل آلود غلیظ که به آن آب گفته نشود) یا مُطلَق (خالص). آب مطلق ۵ نوع است (قلیل، کُرّ، چاه، باران و جاری). آب مضاف ممکن است خودش پاک باشد، اما پاک‌کننده نیست و اگر با آب مضاف وضو و غسل کنیم باطل است.
۳ـ آب کُرّ اندازه‌اش ۴۱۹/۳۷۷ کیلو (لیتر) و بیشتر از این می‌باشد یا آبی که حجم آن ۵/۳ × ۵/۳ × ۵/۳ وجب باشد. اگر عین نجاست به آب کُرّ برسد و رنگ، بو و مزه آن را تغییر ندهد، پاک است. آب قلیلی که مخرج بول و غائط را با آن می‌شویند (مثل آب آفتابه) با پنج شرط پاک است؛ اوّل: بو، رنگ و مزه نجاست نگرفته باشد. دوم: نجسی از خارج به آن نرسیده باشد. سوم: نجس دیگری (خون یا بول) با غائط بیرون نیامده باشد. چهارم: ذرات غائط در آن پیدا نباشد. پنجم: بیشتر از مقدار معمول نجس به اطراف مخرج نرسیده باشد.
آب جاری: آبی است که از زمین می‌جوشد و جریان دارد مانند چشمه. آب جاری اگر کمتر از کرّ باشد و نجاست به آن برسد تا وقتی که بو، مزه و رنگ آن تغییر
نکند پاک است. آب باران: اگر به چیز نجسی که عین نجاست در آن نیست یک مرتبه باران ببارد، جایی که باران به آن رسیده پاک است و فشار دادن چیز نجس لازم نیست. باریدن باید طوری باشد که بگوئید باران می‌آید.(اگر زمین سخت باشد،آب جریان داشته باشد.« به چند قطره باریدن، باران نمی‌گویند»).
آب چاه: چاهی که آب آن از زمین می جوشد، اگرچه کمتر از کرّ باشد، اگر نجاست به آن برسد ولی بو، مزه و رنگ آن تغییر نکند، پاک است.
۴ـ اَحکام تَخَلّی (بول و غائط کردن): واجب است موقع تخلّی و سایر مواقع، عورت خود را از نامحرم، حتی از پدر و مادر و خواهر و… بپوشانیم؛ اگرچه با دست
باشد. اما زن و شوهر لازم نیست از همدیگر بپوشانند. موقع تخلّی اگر سینه رو به قبله یا پشت به قبله باشد، حرام است و اگر فقط عورت را از قبله برگرداند
کافی نیست و اگر سینه و پشت رو به قبله نباشد، احتیاط واجب آن است که عورت را نیز رو به قبله نکند. اما موقع تطهیر مخرج بول و غائط اگر رو به قبله یا پشت به قبله باشد، اشکال ندارد؛ ولی اگر موقع استبراء بول بیاید رو به قبله بودن حرام است. اگر برای اینکه نامحرم نبیند، انسان رو به قبله یا پشت به آن تخلیه کند اشکال ندارد. جاهایی که تخلّی حرام است: بن‌بستی که صاحبش اجازه ندهد، ملک کسی که اجازه تخلی ندهد، جایی که برای عده مخصوصی وقف باشد و روی قبر مؤمنین. در۳ صورت مخرج غائط فقط با آب پاک می‌شود: (با غائط نجاست دیگری خارج شود، از خارج نجاستی به مخرج غائط برسد، اطراف مخرج غائط بیش از معمول آلوده باشد). در غیر این صورت می‌توان با پارچه، کاغذ، سنگ و… مخرج را پاک کرد که شستن با آب بهتر است. مخرج غائط را می‌توان با سه سنگ یا کلوخ یا سه طرف یک سنگ و… پاک کرد بلکه اگر با یک مرتبه هم غائط برطرف شد، کافی است و می‌توان نماز خواند. مخرج بول به غیر از آب با چیز دیگر پاک نمی‌شود و مردها بعد از برطرف شدن بول، یک مرتبه آب بریزند کافی است.
اِستِبْراء: عملی است مستحبی و فقط برای مردها و پسرها. بهترین راه استبراء این است که پس از قطع شدن بول، اگر مخرج غائط نجس است اوّل آنرا
پاک کرده بعد سه مرتبه با انگشت میانه دست چپ از بیخ مخرج تا بیخ آلت کشیده، بعد انگشت شست را بالا و بغل شست را پائین آلت (مقابل شست) گذاشته و سه مرتبه تا ختنه‌گاه کشیده و سه بار سر آلت را فشار داده و آب بریزیم.
آبی که بعد از شوخی و بازی خارج می‌شود و مَذْی نام دارد، آبی که بعد از منی بیرون می‌آید و وَذْی نام دارد و آبی که بعد از بول می‌آید و وَدْی نام دارد اگر بول به آنها نرسیده باشد پاک هستند. (مسائل تکمیلی از روی رسالات مطالعه شوند.) طبق نظر اکثر مراجع، عرق جنب از حرام نجس نیست، اما واجب است با لباس آلوده به آن نماز نخوانیم.
۵ـ نجاسات عبارتند از: بول، غائط، مَنی، مردار، خون، سگ، خوک، کافر، فَقّاع (شراب)، عرق شتر نجاست خوار.
راه ثابت شدن نجاست: انسان خودش یقین کند که چیزی نجس است۰ چیزی که در اختیار کسی بوده، بگوید که نجس است« مثلاً همسر کسی بگوید که فلان چیز که در اختیار من بوده نجس شده»۰ دو نفر عادل بگویند که چیزی نجس است و احتیاط واجب آن است که به گفته یک عادل نیز اکتفا کنیم۰ هر چیز نجسی که انسان شک کند پاک شده یا نه، هنوز نجس است و هر چیز پاک که شک کنیم نجس شده یا نه ، هنوز پاک است و وارسی کردن لازم نیست۰ نجس کردن خط و ورق قرآن حرام است۰ گذاشتن قرآن روی عین نجاست حرام است۰ نوشتن حتی یک حرف قرآن با مرکب نجس حرام است۰ خوردن و آشامیدن چیز نجس حرام است۰ اگر ببینیم کسی چیز نجسی را می‌خورد یا با لباس نجس نماز می‌خواند لازم نیست به او بگوییم.
پوستهای مختصر لب و جاهای دیگر بدن که موقع افتادنشان رسیده اگر آنها را بکنند پاک است ولی احتیاط واجب آن است که از پوستی که موقع افتادنش نرسیده و آنرا کنده‌اند، اجتناب شود.
۶ـ بلوغ: بالغ شدن در پسر یا دختر سه نشانه دارد: الف): برای پسران ۱۵ سال تمام قمری (تقریبا ۱۴سال، ۶ ماه و ۱۵روز شمسی) و ۹ سال تمام قمری برای دختران. ب): اِحتلام (بیرون آمدن مَنی). ج): درآمدن موی درشت و خشن زیر ناف و بالای عورت که باید هر چند هفته یکبار موهای زاید بدن را بوسیله نوره (پودر نظافت: موبَر) تمیز کرد(حلیه المتّقین).
۷ـ مُطَهَّرات (پاک کنندگان) عبارتند از: (آب، زمین، آفتاب، اِستِحاله، اِنتقال، اسلام، تبعیّت، برطرف شدن عین نجاست، اِستبراء حیوان نجاست خوار، غایب
شدن مسلمان). آب با چهار شرط چیز نجس را پاک می‌کند: (مطلق باشد- خودش پاک باشد- بعد از آب کشیدن، نجاست روی چیز نجس نماند- وقتی چیز
نجس را می شویند، آب مضاف نشود و نیز رنگ، بو، مزه‌اش عوض نشود.) پاک شدن چیز نجس با آب قلیل شرایط دیگری هم دارد که باید در رساله‌ها مطالعه شود. خوردن و آشامیدن از ظرفهای طلا و نقره حرام است ولی نگهداری آن در اطاق به عنوان زینت و… حرام نیست.
۸ـ وضو: واجب است در وضو صورت و دستها را شست و جلوی سر و روی پاها را مسح کشید. الف) صورت از بالای پیشانی (جایی که معمولاً موی سر می‌روید) تا آخر چانه شسته شده و پهنای آن به اندازه فاصله بین انگشت شست و انگشت میانه یا کمی هم بیشتر باشد. صورت را باید از بالا به پایین بشویند. ب) پس از صورت، دست راست، سپس دست چپ را از آرنج (کمی هم بالاتر) تا نوک انگشتان بشوید و آبی که موقع شستن صورت در انگشتان بوده کفایت نمی‌کند. ج) بعد از شستن دست چپ با تری دست جلوی سر را مسح کند و لازم نیست از بالا به پایین و یا با دست راست باشد. پس از آن با تَری دست پای راست و پای چپ را تا بالای برآمدگی مسح کند. د) در وضو و غسل اگر چربی (چسب، قیر،لاک،رنگ و…) در محل باشد، حتماً باید اوّل آنها را برطرف کرد تا آب به پوست برسد. رنگهایی مثل حنا و غیره که جِرم محسوب نمی شوند، اشکالی ندارد.
صحّت وضو شرایطی دارد از جمله: آب (پاک، مُباح و مطلق) باشد، مباح بودن ظرف آب، طلا و نقره نبودن ظرف آب، پاک بودن اعضا وضو، ترتیبی بودن،
پشت سرهم بودن و به قصد قربت بودن وضو، اعضا را خودش بشوید، آب برایش ضرر نکند، در اعضای وضو برای رسیدن آب به پوست مانعی نباشد، وقت برای وضو و نماز باشد.کسی که استبراء نکند و وضو بگیرد و بعد از وضو آبی بیرون آید و نداند بول است یا چیز دیگر، وضوی او باطل است. اگر کسی شک کند که وضویش باطل شده یا نه، وضویش باقی است. اگر شک کند وضو گرفته یا نه باید وضو بگیرد. اگر بعد از نماز شک کند که وضو داشت یا نه، نمازش صحیح است؛ اما برای نمازهای بعدی وضو بگیرد.
برای شش چیز وضو گرفتن واجب است از جمله: (نمازهای واجب به غیر از نماز میّت، تماس جایی از بدن به قرآن و…).
مبطلات وضو عبارتند از: (بول، غائط، باد معده و روده که از مخرج غائط خارج شود، خوابی که حواسّ از کار بیافتند، دیوانگی، مستی، بیهوشی، کاری که
برای آن باید غسل کرد مانند جنابت.)
جَبیره: عبارت است از چیزی که با آن زخم یا شکسته را ببندند یا پماد و دوائی که روی زخم بگذارند. چنین افرادی باید وضو یا غسل جبیره بگیرند(به رساله
مراجعه شود).
۹ـ غسلهای واجب ۷ تا است: جَنابت، مَیِّت، مَسّ مَیّت، نذر و قسم،« نفاس، حیض، استحاضه» که سه غسل آخر مخصوص خانمها است. به دو چیز انسان جُنُب می‌شود: ۱- جِماع ۲- بیرون آمدن مَنی(کم یا زیاد، با اختیار یا بی‌اختیار، درخواب یا بیداری، با شهوت یا بی شهوت). اگر از انسان مایعی بیرون آید و نداند بول است، یا مَذْی، وَذْی، وَدْی یا مَنی، چنانکه با شهوت و جَستن بیرون آید و پس از بیرون آمدن بدن را سُست کند، مَنی است و اگر هیچ یک از این سه نشان یا بعضی از اینها را نداشته باشد مَنی نیست.(در زن یا مریض لازم نیست بدن را سُست کند و یا با جَستن بیرون آید، بلکه اگر فقط با شهوت باشد منی است). بهتر است انسان پس از بیرون آمدن منی لااقل چند قطره بول کند و اگر بول نکند و غسل کند و بعداً رطوبتی مشاهده کند باقیمانده مَنی است.
پنج چیز بر جُنُب حرام است: رساندن جایی از بدن به قرآن و اسم خدا و پیامبران و امامان، رفتن در مسجدالحرام و مسجدالنّبی، گذاشتن چیزی در مسجد، خواندن حتّی یک حرف از سوره‌های سجده‌دار قرآن(عَلَق، نَجم، فُصِّلت، سَجده)، توقف در مساجد. اگر برای برداشتن چیزی به مسجد برود یا از یک طرف مسجد وارد و از طرف دیگر خارج شود اشکال ندارد. احتیاط واجب آن است که در حرم امامان نیز توقف نکند. کسی که جُنُب شده مستحب است غسل کند. امّا برای خواندن نماز واجب و مانند آن واجب است غسل کند. با غسل جنابت مستحبی نمی‌توان نماز خواند و باید وضو گرفت. در غسل یا وضو لازم نیست که نیّت واجب یا مستحبی کند و همینکه بداند برای خدا انجام می‌دهد، کافی است.
غسل را به دو صورت انجام می‌دهند:« ترتیبی و اِرتِماسی». اِرتماسی: آن است که کلّ بدن در آب غوطه‌ور شود. ترتیبی: آن است که اوّل سر و گردن، بعد سمت راست، سپس سمت چپ بدن شسته شود و بهتر است در هر قسمت، کمی هم از قسمت دیگر را شست. اگر بعد از غسل بفهمد که از طرف چپ مقداری شسته نشده، کافی است فقط به همان قسمت آب بزند و اگر از طرف راست نشسته باقی ماند، اوّل به همان قسمت آب زده بعد قسمت چپ
را باید بشوید و اگر در سر و گردن جایی باقی مانده که شسته نشده، اول باید به همان قسمت آب برساند، بعد طرف راست را و بعد از آن طرف چپ را بشوید.
عرق جُنب از حرام (کسی که از حرام جُنب شده) نجس نیست و انسان می‌تواند با آب گرم نیز غسل کند. تمام شرایط صحّت وضو در صّحت غسل هم
شرط است، اما در غسل نیاز نیست بدن را از بالا به پایین بشوید یا لازم نیست پس از شستن قسمتی فوراً قسمت دیگر را نیز شست.در غسل اگر به اندازه سر موئی بدن نشُسته ماند، غسل باطل است. اگر شک کرده که غسل کرده یا نه باید غسل کند. اما اگر شک کند که غسلش صحیح بوده یا نه، لازم نیست
دوباره غسل کند.اگر در بین غسل حَدَثِ اَصغَر از او رخ دهد(مثلاً بول کند یا باد از مخرج غائط خارج شود) یا بخوابد، غسلش تا آن مرحله باطل نمی‌شود و نباید قسمتهای قبلی را دوباره غسل دهد. پس باید غسل را از قسمتهای باقی ادامه دهد و اگر هم به فرض همان قسمتهای قبلی را مجدداً غسل دهد، باز هم نمی‌تواند با همان غسل نماز بخواند و یا … و باید وضو هم بگیرد. با غسلهای دیگر نمی‌توان نماز خواند و باید وضو هم گرفت.کسی که چند غسل برایش واجب است، به نیت همه‌اش فقط یک غسل کند کافی است.(در صورت لزوم به نظر مراجع مراجعه شود).
غسل مسّ مَیِّت: اگر کسی بدن انسان مرده‌ای را (که سرد شده و هنوز غسلش نداده‌اند) مسّ کند (در خواب یا بیداری، با اختیار یا بی‌اختیار)حتی اگر ناخن یا استخوان کسی به ناخن یا استخوان میت تماس گیرد، باید غسل کند. اگر موی انسان با بدن میت تماس یابد یا برعکس، غسل واجب نیست. اگر بدن مَیّت سرد شده ولی هنوز قسمت کوچکی(مثلاً انگشت پاهایش) گرم است، باز هم غسل واجب نیست،اگرچه با جای سرد شده تماس بگیرد. کسی که مَیّت را مس کرده برای نماز باید هم غسل کند و هم وضو بگیرد و اگر وضو داشت، غسل تنها کافی است.
۱۰ـ نماز میّت پنج تکبیر دارد و بهتر است خلاصه نماز میّت را یاد بگیریم و عبارت است از: تکبیره الاحرام + اَشهَداَن‌لااله‌الاالله و اَنَّ‌محمّداًالرَسول‌الله، تکبیر+صلوات، تکبیر+اللهمَّ اغْفِر لِلْمؤمِنینَ وَ الْمؤمِناتْ، تکبیر+اللهمَّ اغْفِر لِهذاَ الْمَیِّتْ+ تکبیر.(اگر مرده زن باشد به جای جمله قبلی بگوید: اللهُمَّ اغْفِر لِهذِهِ المَیِّتْ). برای نماز میّت وضو و غسل و پاکی بدن و… لازم نیست.
نماز وحشت: مستحب است در شب اوّل قبر برای میّت دو رکعت نماز خواند و هر وقت باشد اشکال ندارد اما بهتر است بعد از نماز عشا خوانده شود. رکعت
اوّل: حمد+ آیه‌الکُرسی. رکعت دوم: حمد+ده مرتبه سوره قدر و پس از سلام و صلوات بگوید خدایا ثواب نماز را به قبر فلانی (نام مَیّت) بفرست.
۱۱ـ تَیَمُّم: در هفت مورد انسان می‌تواند به جای وضو یا غسل تیمم کند:«۱- نبود آب ۲- ضرر جانی آب ۳-کمی وقت برای نماز ۴-حرام یا غصبی بودن آب یا ظرف آب ۵-کمبود آب تا جایی که اگر وضو یا غسل بگیرد، خود یا همراهانش یا مَرکَبش از تشنگی بمیرد ۶-کمبود آب تا جائی که اگر وضو یا غسل کند لباس یا
بدنش نجس خواهد ماند ۷- به واسطه ضعف و پیری و یا ترس از جانور یا… نتواند آب تهیه کند». تیمم به ترتیب اولویت: به خاک، ریگ، سنگ، گِل پخته، آجر، کوزه، سنگ آهک، سنگ گچ، سنگ مرمر سیاه و… صحیح است. به سنگهای (جواهری مثل فیروزه یا عقیق و… ) نمی‌شود تیمم کرد.
دستور تیمُّم: نیّت، زدن کف دو دست با هم به خاک یا… ،کشیدن کفهای دو دست به تمام پیشانی و دو طرف آن از جایی که معمولاً موی سر می‌روید تا ابروها و بالای بینی، نه روی بینی(بین دو ابرو)،(و بهتر است روی ابروها هم کشیده شود)،کشیدن کف دست چپ به تمام پشت دست راست و تمام کف دست راست به تمام پشت دست چپ.( تیمم بدل از وضو و بدل از غسل فرقی با هم ندارند و موقع تیمم نباید روی اعضای مربوط مانعی مانند انگشتر و …
باشد.)
۱۲ـ احکام نماز: اگر انسان نمازش قبول نشود، هیچ عبادتش قبول نیست. نمازهای واجب شش تا است: یومیّه، آیات، مَیِّت، طواف خانه خدا، نماز قضای پدر که بر پسر بزرگ واجب است، نمازی که به واسطه‹ نذر،عهد، قسم و اجاره› به انسان واجب می شود.
نمازهای یومیه: صبح دو رکعت، ظهر چهار رکعت، عصر چهار رکعت، مغرب (شام) سه رکعت،عشا(خفتن) چهار رکعت؛ که در مسافرت طبق شرایط نمازهای چهار رکعتی دو رکعت می‌شود۰ وقت نماز صبح از اَذان صبح تا طلوع آفتاب است۰ وقت مخصوص نماز ظهر از اول ظهر تا وقتی که از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر(حدود ۶ دقیقه) بگذرد۰ وقت مخصوص نماز عصر موقعی است که به اندازه خواندن نماز عصر (حدود ۶ دقیقه) به مغرب شرعی مانده باشد ۰ بین نماز ظهر و عصر را وقت مشترک این دو نماز می‌گویند که اگر کسی اشتباهاً نماز عصر را قبل از نماز ظهر در وقت مشترک این دو بخواند، نمازش صحیح می‌باشد۰ وقت مخصوص نماز مغرب از اول مغرب است تا وقتی که به اندازه خواندن نماز مغرب (حدود ۵ دقیقه) از مغرب بگذرد۰ وقت مخصوص نماز عشا موقعی است که به اندازه خواندن نماز عشا (حدود ۶ دقیقه) به نصف شب مانده باشد۰ بین نماز مغرب و عشا را وقت مشترک این دو نماز می‌گویند که اگر کسی اشتباهاً نماز عشا را قبل از نماز مغرب در وقت مشترک این دو بخواند،
نمازش صحیح است۰ نصف شب یعنی نصف فاصله از مغرب تا اذان صبح فردا ۰ اگر نماز را در وقتهای شرعی خود بخوانیم، اَدا است و در غیر این صورت قضا محسوب می‌شود۰ کسی که به اندازه خواندن یک رکعت نماز وقت دارد باید نیت ادا کند، ولی نباید عمداً نماز را تا این وقت تاخیر اندازد۰ مستحب است انسان
نماز را اول وقت بخواند مگر این که منتظر باشد تا نماز را با جماعت بخواند که نماز جماعت از نماز انفرادی اول وقت بهتر است۰ اگر طلبکار طلبش را بخواهد،
باید اول آنرا بدهد بعد نماز بخواند حتی اگر نماز به تاخیر اُفتد۰ نمازها را باید به ترتیب خواند و اگر عمداً عصر را قبل از نماز ظهر یا عشا را قبل از نماز مغرب بخواند، باطل است۰ نمازهای مستحبی را نافله گویند که جمعش می شود نَوافِل۰ به نَوافِل شبانه‌روزی بیشتر سفارش شده و عبارتند از: دو رکعت نافله
صبح، هشت رکعت نافله ظهر، هشت رکعت نافله عصر، چهار رکعت نافله مغرب و دو رکعت نشسته نافله عشا و یازده رکعت نافله شب(نماز شب) که چهار نماز دو رکعتی به نام نافله شب و یک نماز دو رکعتی به نام شَفْع و یک نماز یک رکعتی به نام وَتْر۰ نماز غُفِیْله(دو رکعت)از نوافل است که وقتش بین نماز مغرب و عشا است.
