شهرستان خمینی شهر- اصفهان

شهرستان خمینی شهر بامساحت ۱۷۵/۵کیلومترمربع وارتفاع ۱۵۹۵ متردرمرکزاستان اصفهان درشمال غربی اصفهان درفاصله۱۲کیلومتری شهراصفهان واقع شده است ازدو بخش کوهستانی (درشمال) و منطقه دشت(درجنوب)تشکیل شده است. ازنظر زمین شناسی بیشتر رسوبات دوران دوم از دوره کرتاسه درشهرستان گسترش دارد و بیشتر ترکیبات منطقه ترکیبات اهنی و ماسه سنگ است. تحت تاثیر موقعیت جغرافیا یی و نفوذ توده های غربی و زاینده رود دارای اب وهوای خشک با تابستانهای گرم و زمستانهای نیمه سرد می باشد به طوری که حداکثر دما درتیرماه ۴۰ درجه سانتی گراد و حداقل دما در دی ماه ۱۱- درجه سانتیی گراد بوده است. بطور متوسط در هرروز ۵۰۰ کالری حرارت تابش خورشید را دریافت می نماید (هرسانتی متر مربع ) متوسط بارندگی سالیانه شهرستانحدود ۱۱۹ میلیمتر است که بیشترین میزان بارندگی در زمستان وبهار می بارد. در زمستان و بهار تقریبا بصورت منظم دارای وزش باد بویژه در طول روز است و بطور متوسط بین ۶/۵ تا ۱۲ کیلومتر برساعت وزش باد دارد. جهت وزش باد غالبا از جنوب غربی و غرب به سمت شمال شرقی وشرق شهرستان می باشد. به طور کلی خاکهای شهرستان از بافت سنگین دارای نفوذ کم تشکیل شده اند که مناطق شمالی بعلت کوهستانی بودن و وجود سنگریزه ها از بافت درشت و قلوه سنگ برخوردار و در مناطق جنوبی و نزدیک زاینده رود دارای رسوبات ریزبافت ولایه های شن تشکیل شده اند. وکلاٌ خاکهای شهرستان از نوع قهوه ای بیابانی می باشد. جهت ابهای سطحی شهرستان از شمال و شمال غربی و جنوب و جنوب غربی است وحدود ۱۲۳ میلیون متر مکعب اب زیرزمینی برداشت می گردد. پوشش گیاهی شهرستان نیز بسیار محدود است.

باتوجه به شرایط طبیعی فوق بطور کلی شهرستان خمینی شهر از نظر افزایش جمعیت با محدودیتهایی روبرو است:

۱- شهرستان دارای وسعت کم می باشد.(۴% درصد وسعت استان و ۶/۲ درصد جمعیت استان را داراست.)

۲- از سوی شمال وشمال غربی امکان توسعه فیزیکی شهرها و روستاها وجود ندارد (بعلت کوهستانی بودن)

۳- درصورت افزایش جمعیت ابعاد توسعه به سمت زمینهای کشاورزی جنوبی گسترش خواهد یافت.

۴- بعلت محدودیت منابع اب و کمبود خاک کشاورزی در مناطق شمالی امکان توسعه کشاورزی در این مناطق وجود ندارد.

۵- عوامل طبیعی ازیک سو ومحدودیت وسعت ازسوی دیگر از موانع اصلی درجهت رشد نقاط مسکونی ودرنتیجه افزایش جمعِیت شهرستان می باشند به همین علت باید رشدجمعیت شهرستان با برنامه ریزی دقیق کنترل گردد.

تقسیمات سیاسی وجغرافیایی

براساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن (۱۳۷۵) شهرستان خمینی شهر دارای ۴۸۶/۲۴۳ نفر جمعیت بوده است و دارای یک بخش، سه دهستان و ۳ مرکز شهری با ۱۷ ابادی بوده که مرکز این شهرستان خمینی شهر و بزرگترین شهر شهرستان نیز می باشد شهرهای درچه و کوشک دو شهر دیگر شهرستان هستند.

تقسیمات جغرافیایی شهرستان خمینی شهربراساس آخرین تقسیمات کشوری سال ۱۳۷۵

شهرستان

تعدادشهر

تعداد بخش

تعداد دهستان

تعداد روستا

خمینی شهر

لازم به یاداوری است که شهرستان خمینی شهر از سال ۱۳۵۷ بصورت قانونی به شهرستان تبدیل شد و اولین سرشماری رسمی شهرستان در ۱۳۶۵ انجام گرفت، به همین علت در تحلیل های نهایی سعی شده، امارهای جمعیتی سالهای ۱۳۶۵ و۷۵ مورد توجه قرار گیرد. حدود جغرافیایی شهرستان در سال ۳۵ دارای ۶۳۵۳۷ نفر جمعیت بوده است و در سال ۷۵ به ۲۴۳۴۸۶ نفر رسیده است که تقریبا ظرف ۴۰ سال ۴ برابر شده است در صورتیکه در همین مدت جمعیت استان اصفهان و کشور سه برابر شده است.

یشترین تراکم جمعیت در بافت قدیمی خمینی شهر همچنین منطقه جوی اباد که در سال ۷۴ به محدوده شهری پیوسته است، دیده می شود و بافت قدیمی شهر درچه نیز از تراکم بالای جمعیت برخوردار است. قسمتهایی از بافت جدید شهر خمینی شهر که در شهرک واقع است به علت نوع مساکن (آپارتمانی ) دارای تراکم نسبتا بالا میباشد.

توزیع جغرافیایی جمعیت شهرستان بر حسب محل سکونت

در سال ۱۳۳۵ از ۶۳۵۳۷ نفر جمعیت شهرستان خمینی شهر ۴۹۵۷۳ نفر در نقاط شهری و ۱۳۹۶۴ نفر در نقاط روستایی سکونت داشته اند (۷۸%و۲۲%) در حالیکه در سالهای ۱۳۴۵ و ۵۵ از جمعیت ۸۷۵۶۰ و ۱۳۰۵۶۸ نفری شهرستان۷/۷۷% و۷۴/۹%در نقاط شهری و بقیه در مناطق روستایی زندگی می کردند. باتعیین محدوده رسمی برای شهرستان در سال ۱۳۶۵ جمعیت به ۲۳۰۲۴۹ نفر رسیده که۶/۷۲ درصد ان نقاط شهری سکونت داشتند و بالاخره در سال ۱۳۷۵ از ۲۴۳۴۸۶ نفر جمعیت شهرستان ۱/۸۶% در نقاط شهری و ۹/۱۳ درصد در نقاط روستایی ساکن بوده اند جمعیت مناطق شهری و روستایی از سال ۳۵ تا ۷۵ بصورت ناموزون در حال تغییر بوده است عوامل اصلی موثر در این تغییرات :

۱- نوسانات حدود سیاسی شهرستان .

۲- مهاجر پذیری شهرستان

۳- کاهش زمینهای کشاورزی

۴- توسعه و گسترش مناطق شهری

از جمعیت ۷ ساله و بیشتر شهرستان در سال ۴۵ حدود ۲۳ درصد باسواد بوده اند که در سال تحصیلی ۷۵ به ۴/۸۴ درصد رسیده است، نسبت باسوادان شهرستان طی سی سال گذشته از نسبت باسوادان کشور بالاتر بوده است، در مجموع همیشه نسبت باسوادان در مناطق شهری بالاتر از مناطق روستایی بوده بجز سال ۱۳۷۵ که این نسبت با یک درصد اختلاف در نقاط روستایی بیشتر شده است، بطور کلی درصد باسوادان در زنان کمتر از مردان بوده اما مرتب این اختلاف، کاهش یافته و در سال ۱۳۷۵ در بین مردان حدود ۸۶ درصد و دربین زنان ۸۲ درصد باسواد بوده اند در سال ۷۵ نسبت جمعیت شهرستان به جمعیت استان اصفهان ۲/۶ درصد بوده است که جمعیت باسواد شهرستان به جمعیت باسواد استان ۱/۶ درصد است. در سال ۷۵ حدود ۹۰ در صد از افراد لازم التعلیم به مدرسه می رفتند ضمنا در سال تحصیلی۷۷-۷۶ تعداد کل دانش اموزان شهرستان ۷۶۱۱۱ نفر بوده که حدود ۵ برابر شده است در این مقطع تعداد دختران بیشتر از پسران بوده است. میانگین دانش اموزان در ابتدایی ۸/۶ و راهنمایی ۵/۴ و متوسط ۱/۲ مدرسه وجود داشته است. با توجه به نسبتهای بدست آمده در سال به نسبت استان اصفهان در مقطع متوسطه پایین ترین نسبت را داشته است .

بهداشت و درمان

این شهرستان با ۲ بیمارستان و ۲۸ درمانگاه و ۲ اورژانس،۲۳ مرکز بهداشتی و ۱۳ خانه بهداشت و ۴/۵ درصد از پزشکان استان اصفهان در رتبه سوم قرار داشته . به ازای هر ۱۰۰۰ نفر یک تخت بیمارستان و ۱۵۰۹ نفر یک پزشک در اختیار بوده است و از نظر شاخصهای بهداشتی و درمانی (مرکز شهرستان ) در ردیف ۱۷۱ و از نظر تخت بیمارستانی در رتبه ۳۶۶ کشور قرار گرفته است.

نسبت با سوادان شهرستان از نسبت کشور و استان بالاتر بوده است .

۲- در سالهای اخیر نسبت باسوادان در بین مردان و زنان متناسب بوده است .

۳- از جمعیت لازم التعلیم حدود ۹۰ درصد به مدرسه رفته اند و باید برای ۱۰ درصد باقیمانده برنامه ریزی و تبلیغ نمود.

۴- ازمیزان دانش اموزان کاسته شده، مخصوصا در مقطع ابتدایی و راهنمایی و برعکس بر تعداد دانش اموزان مقطع متوسطه افزوده شده است .

۵- با توجه به افزایش تعداد دانش اموزان دختر اهمیت علم و سواد در خانواده ها بویژه برای دختران مشهود گردیده است .

۶- از نظر بهداشتی طی سال ۶۵ تا ۷۵ افزایش چشمگیری در مراکز بهداشتی و درمانی و خانه های بهداشت روستایی صورت یافته است .

۷- شهرستان از نظر تعداد تخت بیمارستانی با کمبود شدید روبرو است .

وضعیت اشتغال

۱- حدود ۳/۱ جمعیت شهرستان را افراد فعال تشکیل میدهند.
۲- حدود ۹۳ درصد جمعیت فعال را مردان تشکیل میدهند.
۳- میزان فعالیت عمومی و فعالیت اقتصادی شهرستان نسبت به استان و شهرستانهای دیگر پایین تر است .
۴- کاهش زمینهای کشاورزی، افزایش دانش اموزان، حذف بعضی مشاغل، نیاز به نیروهای متخصص باعث کاهش نیروی فعال گردیده است.

۵- سیر نزولی نیروی فعال در بخش کشاورزی بیشتر از بخشهای صنایع و خدمات بوده است.
۶- تمایل به کارهای ساختمانی ،کاهش زمینهای کشاورزی، عدم سود دهی کوتاه مدت بخش کشاورزی ، از عوامل کاهش نیروی انسانی در این بخش بوده است.

۷- بار معیشتی شهرستان نسبتا بالا است.

۸- با افزایش رونق اقتصادی و ایجاد شغل می توان از بار تکفل شهرستان کاست.

بخشداری مرکزی

بخش مرکزی خمینی شهر دارای سه دهستان به نامهای ماربین علیا، ماربین وسطی و ماربین سفلی بوده که به ترتیب روستاهای دهستان ماربین علیا شامل کوشک اصغراباد، تیرانچی به همراه…مزارع و مکانهای اطراف این روستاها بوده است که درسال ۷۲ کوشک وماربین وسطی شامل روستاهای آدریان، هرستان قرطمان، قلعه امیریه و ولاشان بوده است که از این دهستان روستای قلعه امیریه که در حریم شهر خمینی شهر است باقی مانده و شهرستانهای هرستان و ادریان و قرطمان در محدوده قانونی شهر خمینی شهر قرار گرفته است.

دهستان ماربین وسطی شامل روستاهای دستگردقداده، وازیچه، جوی اباد اتحاد اسامی جوی آباد بختیاری و جعفراباد بوده که کلا این روستاها در محدوده قانونی خدماتی شهر قرار گرفته است و در حال حاضر بخش مرکزی دارای دو روستای مستقل (اصغرابادوتیرانچی )و یک روستای درحریم بنام قلعه امیریه میباشد.

براساس آخرین سزشماری نفوس و مسکن (۱۳۷۵) شهرستان خمینی شهر دارای ۴۸۶/۲۴۳ نفر جمعیت بوده است و دارای یک بخش، سه دهستان و ۳ مرکز شهری با ۱۷ ابادی بوده که مرکز این شهرستان خمینی شهر و بزرگترین شهر شهرستان نیز می باشد شهرهای درچه و کوشک دو شهر دیگر شهرستان هستند.

بنای دیوانخانه سرتیپ امینی سدهی همانگونه که مرقوم داشته اند شامل یک تالار آینه کاری، گچبری های ارزشمند و نقاشی است. یک اتاق سرپوشیده که در نوع خود اگر بی نظیر نباشد کم نظیر است که درجوار این تالار قرار دارد. سه ایوان در سه سمت محوطه یک نارنجستان و اتاق های متعدد دیگر بناهای این اثر فرهنگی است.
در جوار دیوانخانه مرحوم سرتیپ سدهی تنها یک خانه که به لحاظ ستون های سنگی و مجسمه سنگبری آن و سبک معماری ویژه اش دارای ارزش تاریخی، فرهنگی است وجود دارد که متعلق به مرحوم حاج سیف الله خان امینی سدهی فرزند مرحوم سرتیپ امینی سدهی بوده است و درحال حاضر نیز متعلق به وراث آن مرحوم است. بدیهی است این بنای ارزشمندنیز اگر حفظ و نگهداری شود باید به نام مرحوم حاج سیف الله خان امینی سدهی نامگذاری شود.
مدت هاست جمعی از وراث آن مرحوم که مالک نیمی از دیوانخانه هستند به جهت حفظ و نگهداری این اثر ملی آن را با قید دو شرط به شهرداری خمینی شهر به رایگان هدیه کرده اند. شرط نخست تعمیر و حفظ و نگهداری آن به نام سرتیپ حاج محمدحسین خان امینی سدهی است و شرط دوم به کارگیری آن در امور فرهنگی است.
شهرداری درحال حاضر بنا را در اختیار داشته، به مرمت آن و البته به کندی اهتمام ورزیده است که جای قدردانی دارد.
در گزارش متذکر شده اند که شایع است گنج های بسیاری در این مکان پیدا شده است اما درحال حاضر از این مکان به عنوان انبار سیمان استفاده می شود درصورتی که این شایعه حقیقت داشته باشد بر مسؤولین فرض است تا موضوع را پیگیری کرده و گنج های پیداشده که ازجمله میراث های ملی و فرهنگی است را از گنج یابان که درحفاری های خود به بنا هم لطمات زیادی زده اند بازگرفته تا یک چنین خاطیانی با وفق قانون مجازات شوند.

سده یا خمینی شهر؛ از باستان تا امروز
* در دو قبرستان شهر دهها سنگ قبر با قدمت ۷۰۰ ساله وجود دارد که به خطوط عربی، فارسی نوشته شده است
* قنات «دیمتریان» که دو هزارسال پیش توسط پیروزشاه ساسانی حفر شده درحال ویرانی است

سده یا خمینی شهر، از شهرهای استان اصفهان با ابنیه قدیمی، مساجد، قلاع و گورستانهای شناخته و ناشناخته حکایت از روزگارهای کهن با حوادث و رویدادهای مختلف دارد خمینی شهر با ابنیه قدیمی، طبق شواهد , قدمتی برابر اصفهان دارد. با وجود بسیاری از مساجد، امامزاده ها، دانشمندان و نویسندگان درحال ویران شدن است و نشانه های میراث فرهنگی آن بتدریج نابود می شود با گردش در گوشه وکنار شهر، با قدمت چندهزارساله شهر و مساجد، امامزاده ها و آرامگاه های دانشمندان و نویسندگان نامی این شهر، ازجمله آرامگاه «ابن مردویه» آشنا خواهید شد
خمینی شهر زمانی۱۷مسجد قدیمی داشته که شش مسجد کاملاً ویران شده است، از یک مسجد تنها گلدسته ها و شبستانی به جا مانده است. و ده مسجد دیگر درحال ویران شدن است. این شهرقدیمی که نام قدیم آن «سده » است آرامگاه چهار امامزاده به نامهای «امامزاده سیدمحمدنجم الدین»، «ابراهیم درب سید» و «ابراهیم باولگان و «امامزاده سیدمحمد» است که تنها، بنای امامزاده سیدمحمد را اوقاف بازسازی می کند. در دوقبرستان قدیمی خمینی شهر دههاسنگ قبر ۷۰۰ساله وجود دارد که بعضی از آنها را می توان در گورستان « ورنوسفادران هفت رنگ» مشاهده کرد. دراین گورستان قریب ۱۰۰قطعه سنگ عمودی و افقی به خطوط عربی، فارسی و نقش شیر وجود دارد.
قلعه و برجهای «کهندژ» که در زیر خروارها خاک مدفون است ازدیگر قلعه های شهراست که با وجود ویرانه های آن زبانزد مردم و تاریخ نویسان استقنات «دیمتریان » که دوهزارسال پیش به دستور پیروزشاه ساسانی حفر شده است، از دیگر بناهای خمینی شهر درحال ویران شدن است و قسمت های کمی از آن باقی مانده است
ایوانها و کاروانسراهای فراوان در خمینی شهر از شواهد دیگر تاریخی است که مورد بی مهری قرار گرفته است. کاروانسرای «خوشاب» (که تنها دیواره های آن باقی است) ، تالار و دیوانخانه «سرتیپ امینی سدهی» (حاکم اصفهان) و ایوان «گزیها» ازجمله ایوانها و کاروانسراهای خمینی شهراست.
شایع است گنجهای بسیاری دراین مکان پیدا شده است اما درحال حاضر ازاین مکان به عنوان انبار سیمان استفاده می شود. ایوان «گزیها» به وسیله سرتیپ سدهی حاکم اصفهان ساخته شد که شامل تالار نارنجستان، حیاط خلوت، حوضخانه، حمام، میدان و اصطبل اسب دوانی است. در ضلع شمالی این خانه شبستانی با قدمت ۱۰۰ساله وجود دارد که مربوط به دخانیات بود و دارای آیینه کاری ،نقاشی وگچبری های ارزشمند است. این بنا متروکه و به نام وارثان سرتیپ سدهی است که شهرداری در پی تملک ، تعمیر و مرمت آن است
تالار «آعلی اکبر» از دیگر تالارهایاین خانه است که مخروبه شده و سقف آن فرو ریخته است. مشهور است ناصرالدین شاه چندشب دراین تالار ضیافت داده استتالار «دایی رحیم » تنها تالار سالم این ایوان است که با قدمتی ۱۰۰ساله برپا مانده است. ارسی، شیشه و منبت کاری ازبارزترین ویژگیهای بنا است که توسط سه وارث سرتیپ امینی نگهداری می شود. دوخانه«محمدعلی خان و نصرت الله خان» درکنار خانه سرتیپ سدهی از دیگر خانه های قدیمی است. خانه نصرت الله خان به سبک بختیاری و خانه های شهرکرد ساخته شده است و تصاویر به مانند سربازان هخامنشی در تخت جمشید، بر روی سنگهای آن حجاری شده است تونل کهندژ قدیمی ترین محله «سده » (خمینی شهر) است که دو هزار و پانصدسال قدمت دارد. کهندژدارای خانه ها و قلعه های زیادی بوده است . درخانه «غلامعلی پرنده » درمحله کهندژ تونلی کشف شده که قطر آن به ارتفاع یک چهارپا بود و طول آن به پنج کیلومتر می رسید. مردم محلی می گویند از این تونل دربسیاری از کتب قدیمی نقل شده و نیاز به حفاری و شناسایی کامل دارد. غیر از اینها دهها اثر و بنای تاریخی ویران شده درخمینی شهر یا همان «سده» وجود دارد که لازم است میراث فرهنگی باتوجه به این آثار و قدمت منطقه نسبت به شناسایی این گنجینه های تاریخی اقدام کند

از مشاهیر و بزرگان خمینی شهر می‌توان از افراد زیر نام برد:
◾آیت اله اشرفی اصفهانی پنجمین شهید محراب
◾آیت اله املایی
◾آیت اله جبل عاملی
◾آیت اله دکتر ابو البرکات
◾آیت اله صهری
◾آیت اله فیض الاسلام ( اولین مترجم نهج البلاغه )
◾آیت اله فیا ض
◾آیت اله شهید نواب صفوی (از درچه )
◾سروش اصفهانی
◾شهید محمد قوچانی از اولین پیشکامان تکواندو در ایران
◾آیت اله درچه ای و ………

بقاع متبرکه شهر (خمینی شهر)

امامزاده سید محمد

خمینی شهر جنب دانشگاه صنعتی

امامزاده سید ابراهیم درب سید

محله فروشان

امامزاده سید نجم الدین

روستای جوی اباد

امامزاده ابراهیم

مشهور به سید ابراهیم ورنوسفادران

امامزاده سیدحسن بن محسن بن زین العابدین

روستای تیرانچی مشهور به امامزاده محسن

امامزاده حمیده و سعیده خاتون