در پاسخ به این سوال که شیعه از چه زمانی آغاز شد، دیدگاه های متفاوتی از اهل سنت و مستشرقان و شیعیان ابراز شده است که در این جا به نظریات مستشرقان در این باره می پردازیم. هر چند اکثر این نظریات به عنوان آغاز پیدایش شیعه مورد قبول نیست بلکه هر کدام با دلایل خاص دالّ بر گسترش شیعه هستند.
ظهور شیعه در سقیفه
بعضى از تاریخ نگارانِ اهل سنّت معتقدند: هنگامى که در سقیفه عدّهاى- به تبع نص- به دنبال على علیه السلام رفتند، تشیع به وجود آمد. ابن خلدون، دکتر حسن ابراهیم حسن، احمد امین مصرى و محمّد عبداللَّه عنّان از نویسندگان اهل سنت و جولد تسهیر (شرق شناس معروف) این نظریه را پذیرفتهاند.
ظهور شیعه هنگام قتل عثمان
گروهى نیز عقیده دارند که هنگام حمله مردم به خانه عثمان و کشتن او شیعه ظهور پیدا کرده است. از میان اهل سنت، ابن حزم اندلسى و دکتر على سامى النشار و از بین شرق شناسان، فلهاوزن چنین نگرشى دارند.
تأثّر شیعه از افکار فارسیان
برخى معتقدند که فکر و ایده تشیع برخاسته از افکار ایرانى است که به پایتخت اسلام نفوذ کرده است. از میان شرق شناسان، دوزى، فان فلوتن، براون، و از میان اهل سنت، احمد امین مصرى و احمد عطیه اللَّه[۱] چنین نظریهاى را ابراز کردهاند.[۲]
تشیع بازتابی از شهادت امام حسین(علیه السلام)
حادثه غم بار و جان سوز کربلا و شهادت امام حسین(علیه السلام) نقش برجسته ای در رشد و کمال شیعه ایفا نمود.اما برخی از پژوهشگران این حادثه را منشأ ایجاد تشیع دانسته اند.شاید پذیرفتن این نظریه از جهت تأثیر گذاری بسیار زیاد این حادثه در روند گسترش شیعه و مطرح شدن مکتب اهل بیت(علیهم السلام) باشد.[۳]
تشیع زاده افکار عبدالله بن سبأ
مستشرقان می گویند: همانا شیعه زاده افکار عبدالله بن سبأ یهودی است که تظاهر به اسلام کرد و در عراق و شام در زمان خلیفه سوم مردم را علیه خلیفه می شوراند و تشویق می کرد به قتل خلیفه.آن ها می گویند: ابن سبأ سلسله ای از عقاید یهودی را با بعضی معارف اسلامی خلط کرد و شیعه را ایجاد کرد. او متحرک اصلی برای گسترش عقیده غلو در حق امیرالمؤمنین(علیه السلام) بود.[۴]
شیعه از سیاست سلاطین صفویه[۵]
برخی تاریخ تشیع را به قرن دهم و نتیجه سیاست صفویان می دانند.
.پیدایش تشیع در روز سقیفه
روز وفات رسول خدا(ص)، انصار در سقیفه بنی ساعده گرد آمدند.خبر به ابوبکر و عمر رسید.آنان به سرعت خود را به آنجا رساندند.انصار خود را محق جانشینی پیامبر(ص)می دانستند. مهاجران و قریش با استدلال بر اینکه از خویشان و نزدیکان پیامبرند خود را سزاوارتر معرفی می کردند.رقابت در میان انصار از طرفی و اتحاد در میان مهاجران حاضر در سقیفه، کار را برای ابوبکر هموار کرد.هر چند حباب بن منذر در دفاع از جانشینی علی(ع) سخن راند ولی عدم حضور بنی هاشم و یاران با وفای حضرت(ع) این ندا را در نطفه خفه کرد.اعترضات دیگران از جمله عباس عموی پیامبر(ص)و فضل بن عباس، و دیگران نیز در پس این مجلس مؤثر نشد.
اغلب مستشرقان بر اساس برداشتهای خود از منابع و متون تاریخی و کلامی اهل سنت جریان اختلاف بر سر جانشینی پیامبر(ص)در سقیفه را عامل پیدایش دو مذهب شیعه و سنی می دانند و از وجود یاران و پیروان علی(ع) و احادیث وارده از پیامبر(ص)در باره این گروه، در قبل از سقیفه هیچ گونه اشاره ای نمی کنند.در این نگاه تشیع همانند و در عرض دیگر تحولات سیاسی و فکری و بسان رویدادی ناگهانی که در پی کسب قدرت است به نظر می رسد.از جمله قائلین به این نظریه می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱)آر،لالانی:
از لحاظ تاریخی،ریشه اسلام شیعی به زمان بلافصل بعد از رحلت حضرت محمد(ص) می رسد که عده ای از صحابه پیامبر(ص)، در سقیفه بنی ساعده در مدینه ابوبکر را به جانشینی برگزیدند.
۲)دوایت م.رونالدسن:
به خاطر موضوع خلافت و جانشینی جدایی بزرگی در اسلام به وجود آمد و چه کسی جانشین محمد(ص)خواهد شد؟آیا او دامادش و برادر دینی و هم قسمش را خلیفه میکند؟و یا اینکه معتقد بود عامه مردم باید خلیفه را انتخاب کنند؟این مسأله جانشینی، اسلام را به دو طیف تقسیم کرد.
۳)برنارد لویس:
شکاف بین سنی و شیعیان در آغاز به صورت یک عدم توافق سیاسی بر سر مسأله رهبری امت اسلامی بود.ماجرای جدا شدن شیعیان از اهل سنت با مشاجره بر سر انتخاب خلیفه ،رهبر امت و کشور آغاز شد.[۶]
[۲] علی اصغر، رضوانی، شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، ج۱،چاپ دوم، نشر مشعر، تهران، ۱۳۸۴، ص۴۷
[۳] علی، آقا نوری، خاستگاه و تاریخ پیدایش تشیع از نگاه های مختلف، ص۱۳۱
[۴] محمد حسین، طباطبائی، الشیعه نص الحوار المستشرقین کوربان، چاپ دوم، ج۱، نشر ام القری، ۱۴۱۸ق، ص۵۶
[۵] همان
[۶] اینترنت
