امام جعفر صادق فرمودند:
ان للّه حرماً و هو مکه ألا انَّ لرسول اللّه حرماً و هو المدینه ألا وان لامیرالمؤمنین علیه السلام حرماً و هو الکوفه الا و انَّ قم الکوفه الصغیره ألا ان للجنه ثمانیه ابواب ثلاثه منها الی قم تقبض فیها امراه من ولدی اسمها فاطمه بنت موسی علیهاالسلام و تدخل بشفاعتها شیعتی الجنه با جمعهم
(خداوند حرمی دارد که مکه‌است پیامبر حرمی دارد و آن مدینه‌است و حضرت علی حرمی دارد و آن کوفه‌است و قم کوفه کوچک است که از ۸ درب بهشت سه درب آن به قم باز می‌شود – زنی از فرزندان من در قم از دنیا می‌رود که اسمش فاطمه دختر موسی است و به شفاعت او همه شیعیان من وارد بهشت می‌شوند)
بحار ج ۴۸ صفحه ۳۰۷
نام: فاطمه
تاریخ تولد: اول ذیقعده سال ۱۷۳ (هـ.ق)
زادگاه: مدینه
تاریخ درگذشت: دهم ماه ربیع الاول ۲۰۱
مدفن پیکر او را در جایی که آن زمان به باغ بابلان مشهور بود به خاک سپردند که هم اکنون زیارتگاهی باشکوه مشهور به حرم حضرت معصومه در قم است.
پدر: امام موسی کاظم
مادر: ام‌البنین نجمه
طول عمر: ۲۸ سال
حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها درخانه ی عصمت و طهارت چشم به جهان گشود، مادرش نجمه سلام الله علیها و پدرش امام هفتم، حضرت امام موسی کاظم علیه السلام و برادرش امام رضا علیه السلام بود. وی از شخصیت‌های مورد احترام شیعیان است و آرامگاهش در شهر قم در ایران است.
تاریخ ولادت
نام شریف آن حضرت، فاطمه کبری سلام الله علیها و القابش معصومه، طاهره، حمیده و برّه، رشیده، تقیّه، کریمه اهل بیت و عالمه آل طه و… می باشد. در اول ذیقعده سال ۱۷۳ (هـ.ق) در مدینه به دنیا آمد و در سن ۲۸ سالگی در دهم ماه ربیع الاول ۲۰۱ در قم وفات یافت.
تاریخ تولدشان به طور دقیق مشخص نیست، ولی کتاب «مستدرک سفینه البحار» تاریخ تولد ایشان را طبق اسناد به دست آمده، در روز ۱ ذیقعده سال ۱۷۳(قمری) در شهر مدینه نوشته است. آیت الله سید موسی شبیری زنجانی که عالمان بزرگ رجال هستند در کتاب «جرعه‌ای از دریا» نقل این تاریخ در کتاب «مستدرک سفینه البحار» را ناشی از تصحیح تاریخ مجعولی توسط آقای شیخ علی نمازی دانسته‌اند و زمان ولادت و رحلت او را ساختگی دانسته‌اند.
سفر به ایران
در سال ۲۰۰ (هـ.ق) زمانی که یگانه برادر حضرت معصومه سلام الله علیها به اجبار مأمون مجبور به هجرت به خراسان شدند، حضرت حدود یک سال به دور از برادر خود در مدینه زندگی کرد. مأمون عباسی در سال ۲۰۱ (هـ.ق) حضرت امام رضا علیه السلام را به عنوان ولیعهد خود تعیین نمود. در این هنگام آن حضرت برای بستگان خود در مدینه و خصوص برای حضرت معصومه سلام الله علیها نامه ای نوشت و آنها را به خراسان دعوت نمود. حضرت معصومه سلام الله علیها به مجرد خواندن نامه امام علیه السلام برای دیدار برادر عازم خراسان شد و با گروه بسیاری از امام زادگان و بستگان به سوی خراسان حرکت نمودند.
ورود به ساوه
کاروانی که حضرت معصومه سلام الله علیها در میان آن بود، به سرپرستی هارون بن موسی بن جعفر علیه السلام منزل به منزل حرکت کردند و به ساوه رسیدند. در آنجا دشمنان خاندان نبوت به کاروان حمله و هارون را به شهادت رسانده و جمعی را مجروح کردند. در اثر این حادثه دلخراش کاروان دختر موسی بن جعفر علیه السلام پراکنده شدند.
مسمومیت حضرت و سفر به قم
در ساوه غذای حضرت توسط یک زن نابکار زهرآلود گشت. به این ترتیب آن بانوی گرامی مسموم و بیمار شد.
هنگامی که خبر ورود حضرت به ساوه و خبر بیماری او به آل سعد (شیعیان عرب اشعری) رسید، آل سعد به اتفاق به استقبال آن حضرت رفته و در میان آنها موسی بن خزرج بن سعد اشعری مهار شتر او را گرفت و او را به شهر قم دعوت نمود. به هنگام ورود به قم محبان اهل بیت استقبال کم نظیری از خواهر امام رضا علیه السلام کردند که در اذهان، استقبال تاریخی مردم نیشابور از امام رضا علیه السلام تداعی می کرد.
بیت النور
در این چند روزی که حضرت معصومه سلام الله علیها در قم به سر می بردند، در سرای موسی بن خزرج عبادتگاهی داشت که هم اکنون آن مکان مقدس با بنایی با شکوه مشخص و در کنار آن یک مسجد مجلّل و چند حجره وجود دارد که به عنوان مدرسه ی علمیّه ستّیّه در محلّ میدان میر قم خوانده می شود. این عبادتگاه را بیت النور نیز گویند که گواه نورانیت و صفای ممتاز او در ارتباط با خداست.
راز ازدواج نکردن حضرت
حضرت معصومه سلام الله علیها به هنگام هجرت حضرت امام رضا علیه السلام از مدینه به طوس ۲۷ ساله بودند. طبق وصیّت امام کاظم علیه السلام ازدواج دختران آن حضرت به مشورت و اجازه امام رضا علیه السلام بستگی داشت. چرا که آن حضرت به مصلحت خواهرانشان آگاهتر از دیگران بودند. برای حضرت معصومه سلام الله علیها همسر مناسب و همتایی وجود نداشت. زیرا علاوه بر کفو دینی کفو فرهنگی و معنوی نیز نقش بسزایی در ازدواج صحیح دارد. شاید بر همین اساس امام صادق علیه السلام فرمود:«اگر خداوند متعالی علی علیه السلام را برای فاطمه الزهرا سلام الله علیها نمی آفرید، در سراسر زمین از حضرت آدم (علیه السلام)گرفته تا هر انسانی بعد از او همسر و همتای مناسبی برای فاطمه الزهرا سلام الله علیها پیدا نمی شد.»
رحلت حضرت معصومه سلام الله علیها
فاطمه معصومه تنها هفده روز در قم زنده ماند و پس از آن در سن ۲۸ سالگی، در حالی که هنوز ازدواج نکرده بود. پیکر او را در جایی که آن زمان به باغ بابلان مشهور بود به خاک سپردند که هم اکنون زیارتگاهی باشکوه مشهور به حرم حضرت معصومه است. پس از به پایان رسیدن مراسم دفن، موسی بن الخزرج سایبانی از حصیر و بوریا بر قبر او ساخت و این سایبان بر قرار بود تا زمانی که زینب دختر محمد بن علی جواد (امام نهم شیعه)، بر آن گنبدی بنا کرد.
در زمان تولیت سید محمد باقر متولی باشی (متوفی ۱۳۵۹ قمری) بر حرم حضرت معصومه، وی اعلام می‌کند: «که اگر کسی تاریخ ولادت یا وفات حضرت فاطمه معصومه را پیدا کند، دستور می‌دهم که در آن روزها بازار قم را تعطیل کنند.» فردی که به عدم صدق معروف بوده ادعا می‌کند که در کتاب لواقح الانوار که در کتابخانهٔ مدینه است این تاریخ ذکر شده است. متولی باشی گفته وی را قبول نمی‌کند و می‌گوید: «من با متولی کتابخانه مدینه آشنا هستم. و از وی خواهم خواست که آن کتاب را بدهد و ما اینجا چاپ کنیم.» آن فرد به صرافت می‌افت و بدین شکل دروغش آشکار می‌شود.
اما تاریخ ولادت این بانو بعدها به دلیل آگاه نبودن مؤلف کتاب «مستدرک سفینه البحار» در آنجا آمده است. البته مؤلف با حساب کردن آنکه حضرت موسی بن جعفر در سال ۱۸۳ در زندان بوده‌اند به زعم خود این عدد را ناشی از اشتباه افواه دانسته و آن را ده سال عقب کشیده و در کتاب خود تاریخ تولد را روز ۱ ذیقعده سال ۱۷۳ قید کرده است.
متأسفانه بعدها و در زمان تولیت مسعودی خمینی بر حرم آن بانو، به اشتباه این دو تاریخ به عنوان تاریخ تولد و رحلت ایشان در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت.
سرانجام آن حضرت بعد از شانزده یا هفده روز که در خانه موسی بستری بود، از دنیا رفت. شیخ قرنی در کتاب خود چنین آورده است:«فکانت فیها سبعه عشر یوِماً حزینهً باکیهً علی اخیها وفارقت الدّنیا؛ حضرت معصومه(س) هفده روز در قم بود و در این روزها به یاد برادرش حضرت رضا علیه السلام غمگین و گریان بود تا جان به جان آفرین تسلیم نمود.)
مرقد مطهر
زمینی که هم اکنون مرقد مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها و صحن و سرای آن حضرت در آن جای دارد،از باغهای ساحلی موسی بن خزرج اشعری بود که پس از وفات حضرت معصومه سلام الله علیها جنازه مطهر او را غسل و کفن کردند تا در سرداب همین زمین به خاک بسپارند. ناگهان از جانب صحرا دو نفر سوار نقابدار پیدا شدند و بر جنازه حضرت نماز خواندند. سپس داخل سرداب شده جنازه را دفن کردند.(بعضی احتمال داده اند آنها حضرت موسی بن جعفرعلیه السلام و حضرت رضا علیه السلام بوده اند.)
موسی بن خزرج سقف و سایبانی از حصیر و بوریا بر سر قبر برافراشت تا هنگامی که حضرت زینب سلام الله علیها دختر امام جواد علیه السلام وارد قم شد، قبه ای بر آن مرقد مطهر بنا کرد.
