رمضان، ذوب شدن بر اثر عبادت است.
حقیقت روزه تقواى همه جانبه است و هر که به تقوا دست پیدا کند به ثمرات دنیوى و اخروى فراوانى که قرآن و روایات به طور گسترده بدان اشاره کردند دست مى یابد. اما براى آنکه از کلى گویى خارج شده و به طور خاص به ثمرات تقواى ناشى از روزه نایل شویم به بخشى از آن اشاره مى کنیم.
در یک تقسیم بندى کلى – هر چند بعضى عناوین قابل تداخل در یکدیگرند – بخشى از آثار روزه را مى توان به آثار فردى و آثار اجتماعى تقسیم کرد.
آثار فردى
۱) تقویت مکارم اخلاقى: ماه مبارک رمضان ماه ایجاد و تقویت بسیارى از ملکات اخلاقى است که آدمى مى تواند با نهادینه کردن و درونى کردن این ملکات، راه خود را براى حرکت در این مسیر در ماههاى بعد فراهم سازد. تقویت اراده و رسیدن به حریت و آزادگى اولین ثمره روزه است. انسانى که در ماههاى دیگر به محض اراده خوردن و آشامیدن و دیدن شنیدن و گفتن هر چیز به انجام آن قادر بود. در این ماه با سختى فراوان باید مانع این همه شود. چنین کنترلى روح را از بند شهوات آزاد مى کند و اراده آدمى را تقویت مى نماید. تقویت ارادهاى که مى تواند سرآغاز اراده هاى بزرگتر و پولادینتر گردد.
مبناى انسانیت بر تزکیه نفس و مبناى تزکیه نفس بر تقویت اراده است، روزه دار در این ماه با تقویت اراده، قواى جسمى حیوانى را که در دیگر ماهها قدرتمند شده بودند ضعیف مىکند و قواى ضعیف شده روحانى را تقویت مى کند بگونهاى که برخواسته هاى شهوانى غلبه کند و این مبدأ و مقصد خودسازى است.
تقویت اراده امکان صبر بر نعمت و معصیت و مصیبت را به آدمى عطا مى کند به گونهاى که تمامى حالات، روحیات، گفتارها و کردارهاى او در راستاى رضاى الهى قرار مىگیرد و به مقام صابران که در قرآن بشارت الهى را به همراه دارد نایل مىشود. در روایات رسیدن به مقام صب ر از جمله حکمتهاى روزه معرفى شده است.
در حدیثى از پیامبر(ص) نصف روزه «صبر» شمرده شده: «الصّیام نصفه الصبر»
حاصل این ملکات اخلاقى رسیدن به اخلاص است و اخلاص آدمى را همرنگ خداوند مى سازد و او را آینه صفات و اسماء الهى مى نماید: «صِبْغَهَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَهً».
از حضرت فاطمه(س) در زمینه نقش روزه در اخلاص نقل شده که: «خداوند روزه را به خاطر تثبیت اخلاص واجب فرموده است».
۲) آسایش دنیوى و اخروى: روزه علاوه بر رشد فضایل اخلاقى نقش بسزایى در آسایش دنیوى انسان چه در امور مادى و چه در امور معنوى دارد که در زیر به آن مى پردازیم.
روزه، شدّت شهوت را فرو مى نشاند. بسیارى از لغزشهاى آدمى در زندگى ناشى از شهوات جنسى است بویژه اینکه جوانان در دوران تجرد با این معضل روبرویند از این رو در روایات به نقش روزه در مهار این قوه حساس اشاره شده است: در روایتى از پیامبر اکرم آمده است که: «بر شما باد به روزه گرفتن که آن رگها را مى بُرد (شهوت را کم مى کند) و سرمستى را مى بَرد.»
الف) آثار مادى روزه:
یکى از فواید بسیار مهم روزه مسأله بهداشت جسمى روزه دار است. بدن پس از یک سال سوخت و ساز و فعالیت مداوم فرصت استراحتى پیدا مى کند تا نیروى تازهاى بگیرد و از سوى دیگر ذخایر چربى که زیانهاى فراوانى بر بدن دارد تحلیل رفته و کاسته مى شود. پیامبر اکرم(ص) با جملهاى ساده و کوتاه که در بر دارنده تمامى منافع طبّى روزه است بر این مهم تأکید کرده مى فرماید: «صوموا تصحّوا؛ روزه بگیرید تا سالم بمانید.» نظر به آنکه این بُعد از روزه در میان دانشمندان، زیاد مورد توجه بوده و درباره آن بحث شده به همین مقدار کفایت مىکنیم.
اثر دوم اینکه روزه، شدّت شهوت را فرو مى نشاند. بسیارى از لغزشهاى آدمى در زندگى ناشى از شهوات جنسى است بویژه اینکه جوانان در دوران تجرد با این معضل روبرویند از این رو در روایات به نقش روزه در مهار این قوه حساس اشاره شده است:
در روایتى از پیامبر اکرم آمده است که: «بر شما باد به روزه گرفتن که آن رگها را مىبُرد (شهوت را کم مىکند) و سرمستى را مىبَرد.
اثر سوم از آثار مادى روزه، نظم اقتصادى و معیشتى روزهدار است. رعایت حد اعتدال در خوردن و آشامیدن به کم شدن بخشى از خواستههاى جسمى و در نهایت به بهبود وضع مادى روزهدار و میانهروى او در زندگى کمک مىکند. علاوه بر آن چون اعضاى خانواده به مدت یکماه در وقت افطار و سحر به طور منظم بر سر سفره حاضر مىشوند تداوم این عمل سبب تقویت نظم در خانواده مىگردد.
ب) آثار معنوى:
بالاتر از آثار مادى روزه، آثار گسترده معنوى آن است،گذشته از آنچه در بحث از تقویت ملکات اخلاقى گفته شد روزه باعث دور شدن شیطان، رهایى از آتش جهنم، بخشش گناهان، آرامش روحى، استجابت دعا، رسیدن به یقین و معرفت و پاداش فراوان اخروى براى روزه دار مى گردد که هر یک از این فواید بطور گسترده، در روایات مورد توجه قرار گرفته است.
آثار اجتماعى روزه
روزه اگر با رعایت آداب لازم و توجه به توصیه هاى ارایه شده توسط معصومین صورت بگیرد فواید جمعى فراوانى به همراه دارد که به طور خلاصه به بخشى از آنها اشاره مىکنیم.
۱) مواسات و همدردى با بینوایان: تحمل تشنگى و گرسنگى هر چند مدت اندکى باشد آدمى را به یاد بینوایان مىاندازد و روحیه شفقت و مهربانى و کمک به همنوع و بذل و بخشش و سخاوت و در نهایت تواضع و فروتنى نسبت به دیگران بویژه کسانى که از حیث معیشتى در سطح پایینترى قرار دارند را در وجود انسان زنده مىکند. امام حسن عسگرى(ع) در پاسخ به پرسش از علت واجب شدن روزه فرمودند: «تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتیجه به مستمندان کمک کند»
۲) ایجاد امنیت اجتماعى: روزه دار براى هدر نرفتن نتیجه گرسنگى و تشنگى کوشش مى کند حداقل در ماه رمضان بخشى از گناهان خود را ترک کند بویژه که این گناهان مى تواند مربوط به حوزه زندگى اجتماعى باشد. آمارهایى که همواره توسط مقامات انتظامى درباره کاهش روند جرم و جنایت در ماه رمضان منتشر مى شود بهترین دلیل بر این مسأله است.
۳) استحکام پیوندهاى خانوادگى: از جمله وظایف مؤمن روزه دار آن است که در این ماه در اخلاق فردى و اجتماعى خود تجدید نظر کند «احترام به سالمندان، ترحم بر کوچک و بزرگ، صله ارحام و افطار دادن» تنها بخشى از توصیههاى پیامبر در خطبهاى است که در آخرین جمعه ماه شعبان ایراد کردند و در آن وظایف روزهدار و فضایل روزه را بر شمردند. با دقت در این توصیه ها اصلاح روح حاکم بر پیوندهاى اجتماعى روزهدار به وضوح مشاهده مى گردد.
با امید به آنکه بتوانیم از این ماه پر برکت کمال استفاده را نماییم.
