شناخت تاریخ پیامبران (ع) چه اهمیت و فایده‌ای دارد ؟
بی‌گمان مهم‌ترین نهضت فرهنگى و اعتقادى از ابتداى زندگى بشر در زمین تاکنون از آنِ پیامبران(ع) بوده است. پیامبران با خلوص و جدیت به تبیین و تبلیغ مأموریت الهى خود پرداخته و با سرمایه وحى در پى رواج فضایل اخلاقى و پاکسازى رذایل اخلاقى از میان بشر بوده‌اند؛ به گونه‌اى که هم اکنون نیز که قرن‌ها از ظهور آخرین پیامبر الهى؛ یعنى حضرت محمد(ص) می‌گذرد، ریشه همه فضیلت‌هاى اخلاقى در میان اقوام و ملل گوناگون به تعالیم آن بزرگواران برمی‌گردد و پیروان ادیان آسمانى که بیشتر جمعیت کُره زمین را تشکیل می‌دهند وامدار هدایت‌هاى آن فرستادگان الهی‌اند.
گذشته از لزوم شناخت اجمالى پیامبران پیشین که ایمان و تصدیق آنان از ضروریات دین و مورد تأکید قرآن کریم است،[۱] شناخت تفصیلى زندگانى آن رهبران الهى، حاوى درس‌هاى عبرت‌آموزى است که هر فرد صاحب خردى را به نکات دقیق و مفید رهنمون می‌سازد.
خداوند متعال در قرآن کریم، بارها به سرگذشت پیامبران اشاره کرده و گوشه‌هایى از زندگانى، مبارزات، پایمردی‌ها و تلاش‌هاى آنان در راه حق را شرح داده است. در همین راستا با استفاده از آیات قرآنی به دو فایده آشنایی با تاریخ پیامبران اشاره می‌کنیم:
۱٫ تثبیت دل‌ها
«ما از هر یک از سرگذشت‌هاى انبیا براى تو بازگو کردیم، تا به وسیله آن، قلبت را آرامش بخشیم و اراده‌ات قوىّ گردد. و در این [اخبار و سرگذشت‌ها،] براى تو حقّ، و براى مؤمنان موعظه و تذکّر آمده است».[۲]
براستى که لزوم تقویت اراده پیامبر یک امر کاملاً طبیعى بود؛ زیرا مخالفت‌هاى سرسختانه دشمنان لجوج و کینه‌توز، خواه ناخواه بر قلب پیامبر(ص) – که او هم انسان و از جنس بشر بود – اثر می‌گذاشت و خداوند با شرح داستان پیامبران و مقاومت آنان در برابر سختی‌ها و سپس رسیدن امدادهاى الهى به آنان و به حقیقت پیوستن وعده‌هاى خداوند، روح و دل پیامبر را استحکام می‌بخشید.[۳] این دست‌آورد براى عموم پیروان پیامبر(ص) نیز وجود دارد و آنان نیز با آگاهى از سرگذشت پیامبران مقاوم و نیز یاران آنها که همه مشکلات را به جان می‌خریدند و تا آخرین لحظات، در راه رهبران الهى خود، پایمردى نشان می‌دادند، خود را در راه حق، مقاوم‌تر ساخته و آماده فداکاری‌هاى بیشتر می‌کنند.[۴] بنابراین، مطالعه سرگذشت پیامبران گذشته، عامل مهمى در جهت تقویت دل‌هاى مؤمنان و پایمردیشان در راه هدف می‌شود.
۲٫ عبرت‌آموزى
«در سرگذشت آنها درس عبرتى براى صاحبان اندیشه بود».[۵]
بررسى نهضت پیامبران الهی، آن هم با نگرش قرآن، سبب می‌شود که مؤمنان به حقایق و واقعیت‌هاى مربوط به زندگى و حیات، پیروزى و شکست، و عوامل موفقیت پیامبران پى ببرند و از آنها پند و عبرت بگیرند.
هر چند شرایع پیامبران پیشین هم اکنون نسخ شده و نیازى به فراگیرى و عمل بدان‌ها نیست، اما سیره و سخنان وحیانى و حکیمانه آنان در دعوت به توحید و معارف الهى همچنان کارآیى دارد و خداوند متعال در قرآن کریم، بسیارى از سخنان و نصایح آنان را نقل نموده و این بدان سبب است که اهداف همه پیامبران یکى بوده است.[۶]
[۱]. ر. ک: بقره، ۲۸۵؛ آل عمران، ۸۴ و ۱۷۹٫
[۲]. هود، ۱۲۰٫
[۳]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۹، ص ۲۸۴، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
[۴]. ر.ک: آل عمران، ۱۴۶٫
[۵]. یوسف، ۱۱۱٫
[۶]. ورعى، سید جواد، تاریخ انبیاء، ص ۱۴ – ۱۵، قم، مرکز تحقیقات اسلامی.
