وَقَدْ سُئِلَ عَنْ مَسافَةِ ما بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، مَسِيرَةُ يَوْمٍ لِلشَّمْسِ.
از امام علیه السلام درباره فاصله ميان مشرق و مغرب سؤال كردند. امام علیه السلام در پاسخ فرمود : به اندازه مسير يك روز خورشيد است.
شرح و تفسير
فاصله ميان مشرق و مغرب چقدر است؟
امام علیه السلام در پاسخ اين سؤال كه مسافت ميان مشرق و مغرب چه اندازه است؟ جواب جالبى داد كه شنوندگان را قانع ساخت، فرمود: «بهاندازه مسير يك روز خورشيد است»؛ (وَقَدْ سُئِلَ عَنْ مَسافَةِ ما بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ، فَقَالَ علیه السلام: مَسِيرَةُ يَوْمٍ لِلشَّمْسِ). علامه مجلسى؛ در بحارالانوار براى اين حديث شريف مقدمهاى ذكر كرده كه چنين است: روزى اميرمؤمنان على علیه السلام فرمود: «(در سينه من دانش فراوانى است) اى كاش حاملانى براى اين علم پيدا مى كردم. مردى برخاست كه در گردن او كتابى آويخته بود. صداى خود را بلند كرد و گفت: اى كسى كه ادعا مى كنى چيزهايى را كه ديگران نمى دانند مى دانى و امورى را كه ديگران نمى فهمند مى فهمى، من از تو سؤالى دارم جواب بده. ياران على علیه السلام برخاستند تا او را به قتل برسانند (ظاهرآ از مرتدين خوارج بود) امام علیه السلام فرمود: او را به حال خود بگذاريد، زيرا دليل هاى منطقى الهى با خشونت همراه نيست و از طريق باطل نمى توان براهين الهى را ثابت كرد. سپس رو به آن مرد كرد و فرمود: آنچه مى خواهى بپرس كه من انشاءالله پاسخ آن را خواهم گفت. آن مرد پرسيد: فاصله ميان مشرق و مغرب چه مقدار است؟ امام علیه السلام فرمود : به اندازه فاصله فضايى است كه در ميان آنهاست. عرض كرد: مسافت آن هوا چقدر است؟ امام علیه السلام فرمود: به اندازه دوران فلك. عرض كرد: مسافت دوران فلك چه اندازه است؟ امام علیه السلام فرمود: به اندازه حركت خورشيد در يك روز. عرض كرد: راست گفتى…». حقيقت اين است كه گاه بعضى افراد سؤالاتى مى كنند كه پاسخ آن جنبه فنى دارد و فراتر از عقل و فهم سؤال كننده است و زمانى جواب هاى فراوانى دارد كه هيچ يك از آنها براى پرسش كننده قابل درك نيست. در اينجا گوينده فصيح وبليغ به جواب اجمالى قناعت مى كند؛ جوابى شفاف كه شنونده را قانع سازد ونياز به پيچ وخم هاى علمى نداشته باشد. درمورد كلام حكيمانه بالا نيز همين مطلب صادق است، زيرا مسافت ميان مشرق و مغرب معانى مختلفى دارد: گاه شرق و غرب محلى است كه انسان در آن زندگى مى كند و گاه شرق و غرب كره زمين است و گاه شرق و غرب محل خورشيد است. هر يك از اينها پاسخ خاص خود را دارد. ممكن است مشرق و مغرب محلى كه ما در آن زندگى مى كنيم به اندازه پنجاه كيلومتر باشد و همچنين شايد مشرق و مغرب كره زمين (در خط استوا) مراد باشد كه حدود بيست هزار كيلومتر است، زيرا كمربند زمين در خط استوا حدود چهل هزار كيلومتر است (و در جاهاى ديگر كمتر)، همچنين اگر جايگاه خورشيد را به هنگام طلوع آفتاب نسبت به كره زمين بسنجيم فاصله ما با آن صد و پنجاه ميليون كيلومتر است و جايگاه آن به هنگام غروب نيز به همين اندازه است، بنابراين شرح اين مطالب براى سائل در آن زمان و در آن مجلس عمومى قابل فهم و درك نبود. آنچه قابل فهم و درك بود همان كلام حكيمانه امام علیه السلام است كه فرمود: اين فاصله به اندازه مسير خورشيد در يك روز است كه مى تواند بيشتر ناظر به شرق و غرب كره زمين باشد كه همان فاصله صد و هشتاد درجه است و همانگونه كه اشاره شد، در خط استوا حدود بيست هزار كيلومتر است وهرچه به قطبين زمين نزديك شويم قطر اين دايره كمتر مى شود وسرانجام در نقطه قطب به صفر مى رسد. ناگفته نماند كه حركت كردن خورشيد از مشرق به مغرب در ديد ماست وگرنه مى دانيم كه خورشيد در منظومه شمسى جاى ثابتى دارد و اختلاف شب وروز براثر گردش زمين به دور خود است، همانگونه كه اختلاف فصول سال براثر گردش زمين به دور آفتاب است. البته خورشيد حركتى دارد كه همراه با مجموعه منظومه شمسى است و در كهكشان راه شيرى حركت مى كند كه مشهور است به سوى ستارهاى به نام «وگا» پيش مى رود. قابل توجه اينكه جاحظ كه اين كلام حكيمانه را از امام علیه السلام نقل مى كند، جمله ديگرى نيز در آغاز آن از ايشان نقل كرده و مى گويد: «قِيلَ لِعَلِىٍّ علیه السلام كَمْ بَيْنَ السَّماءِ وَالاْرْضِ؟ قالَ: دَعْوَةٌ مُسْتجابَةٌ؛ از آن حضرت پرسيدند: فاصله ميان زمين و آسمان چقدر است؟ فرمود: به اندازه يك دعاى مستجاب».
