لاَ يَتْرُكُ النَّاسُ شَيْئاً مِنْ أَمْرِ دِينِهِمْ لاِْسْتِصْلاَحِ دُنْيَاهُمْ إِلاَّ فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مَا هُوَ أَضَرُّ مِنْهُ.
مام(عليه السلام) فرمود: مردم چيزى از امور دينشان را براى اصلاح دنيايشان ترك نمى كنند مگر اين كه خداوند زيان بارتر از آن را به روى آنها مى گشايد.
شرح و تفسير
نتيجه تخريب دين براى دنيا
امام(عليه السلام) در اين گفتار حكيمانه خود اشاره مى كند به نكته مهمى درباره تعارض دين و دنيا و كسانى كه دنيا را بر احكام دينشان ترجيح مى دهند و مى فرمايد: «مردم چيزى از امور دينشان را براى اصلاح دنيايشان ترك نمى كنند مگر اين كه خداوند زيان بارتر از آن را به روى آنها مى گشايد»; (لاَ يَتْرُكُ النَّاسُ شَيْئاً مِنْ أَمْرِ دِينِهِمْ لاِْسْتِصْلاَحِ دُنْيَاهُمْ إِلاَّ فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مَا هُوَ أَضَرُّ مِنْهُ). اشاره به اين كه در بسيارى از اوقات، دستورات دينى و منافع دنيوى در برابر هم قرار مى گيرند و رعايت هر يك سبب ضايع شدن ديگرى است. انسان هاى موحد و يكتاپرستان حقيقى كه هيچ مؤثرى را در عالم جز به فرمان خدا نمى دانند به منافع دنيوى خويش پشت پا مى زنند و براى حفظ دين و ايمان و اطاعت فرمان هاى الهى مى كوشند، از اين رو رحمت الهى شامل حالشان مى شود و بهتر از آن عايدشان مى گردد. به عكس آنها كه دينشان را فداى دنيا و وظايف الهى خود را فداى منافع دنيوى مى كنند خداوند بدتر از آنچه را از آن بيم داشتند به سراغشان مى فرستد. فى المثل كسانى هستند كه حج واجب خود را كه بر طبق حكم شرع جنبه فوريت دارد به تأخير مى اندازند مبادا تشكيلات مادى آنها گرفتار ركود شود. در حديثى از امام باقر(عليه السلام) مى خوانيم: «مَا مِنْ عَبْد يُؤْثِرُ عَلَى الْحَجِّ حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْيَا إِلاَّ نَظَرَ إِلَى الْمُحَلِّقِينَ قَدِ انْصَرَفُوا قَبْلَ أَنْ تُقْضَى لَهُ تِلْكَ الْحَاجَةُ; هيچ كس حاجتى از حوايج دنيا را بر حج مقدم نمى دارد مگر اين كه ناگهان نگاه مى كند حجاج خانه خدا كه آثار حج در چهره آنها نمايان است از اين سفر باز گشتند پيش از آنكه حاجت او برآورده شده باشد». در حديث ديگرى كه در كتاب شريف كافى از امام صادق(عليه السلام) آمده مى خوانيم كه حضرت به يكى از اصحاب خاصش «سماعه» فرمود: «مَا لَكَ لاَ تَحُجُّ فِي الْعَامِ فَقُلْتُ مُعَامَلَةٌ كَانَتْ بَيْنِي وَبَيْنَ قَوْم وَأَشْغَالٌ وَعَسَى أَنْ يَكُونَ ذَلِكَ خِيَرَةٌ فَقَالَ لاَ وَاللَّهِ مَا فَعَلَ اللَّهُ لَكَ فِي ذَلِكَ مِنْ خِيَرَة; چرا امسال حج نمى روى؟ عرض كرد: معامله اى ميان من و گروهى است و گرفتارى هايى دارم و شايد خير، در آن باشد. امام(عليه السلام)فرمود: چنين نيست». يا مثلاً انسان هنگامى كه مشغول نماز مى شود به دليل بعضى از كارهاى دنيا آن را به سرعت تمام مى كند و چه بسا اركان نماز آنچنان كه لازم است انجام نمى شود. اين گونه افراد كه نمازشان را فداى منافعشان مى كنند به گفته اميرمؤمنان(عليه السلام) به جايى نمى رسند. در حديثى مى خوانيم: «إِذَا قَامَ الْعَبْدُ فِي الصَّلاَةِ فَخَفَّفَ صَلاَتَهُ قَالَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لِمَلاَئِكَتِهِ أَمَا تَرَوْنَ إِلَى عَبْدِي كَأَنَّهُ يَرَى أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِهِ بِيَدِ غَيْرِي أَمَا يَعْلَمُ أَنَّ قَضَاءَ حَوَائِجِهِ بِيَدِي; هنگامى كه انسانى مشغول نماز شود و نمازش را (براى رسيدن به حوايج دنيا) كوتاه كند، خداوند به فرشتگانش مى فرمايد: آيا اين بنده مرا نمى بينيد گويى گمان مى كند برآورده شدن حاجاتش به دست ديگرى است. آيا نمى داند انجام حوايجش همه در دست من است؟». آنچه گفته شد در مورد حاجات فردى است; اما حاجات و نيازهاى اجتماعى نه تنها از اين قاعده مستثنا نيست بلكه شمول اين قاعده نسبت به آنها قوى تر و آشكارتر است; مثلاً ـ به گفته مرحوم «مغنيه» در شرح نهج البلاغه خود ـ سران كشورهاى اسلامى، امروز دستور جهاد و دفاع از حريم اسلام و كيان مسلمين را براى منافع مادى كه دولت هاى استعمارى به آنها ارائه مى دهند رها كرده اند و خداوند آنها را از هر دو محروم ساخته است; در دست بيگانگان ذليل و خوار شده اند و دنياى آنها نيز تأمين نگشته است. اگر دقت كنيم آنچه مولا در اين سخن حكيمانه بيان فرموده به اصل توحيد افعالى بازگشت مى كند و جلوه اى از جلوه هاى «لا مُؤَثِّرَ فِى الْوُجُودِ إلاّ اللهُ» محسوب مى شود. قرآن مجيد مى گويد: «(وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكات مِنَ السَّماءِ وَالاَْرْضِ وَلكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ); اگر اهل شهرها و آبادى ها ايمان مى آوردند و تقوا پيشه مى كردند درهاى بركات آسمان و زمين را به روى آنها مى گشوديم ولى (پيامبران الهى و دستورات ما را) تكذيب كردند و ما آنها را گرفتار نتيجه اعمالشان كرديم».
