لاَ تَسْتَحِ مِنْ إِعْطَاءِ الْقَلِيلِ، فَإِنَّ الْحِرْمَانَ أَقَلُّ مِنْهُ.
امام(عليه السلام) فرمود: از بخشش كم حيا مكن، زيرا محروم كردن، از آن هم كمتر است.
شرح و تفسير
بخشش كم
امام(عليه السلام) در اين سخن حكيمانه اش از محروم كردن نيازمندان به هر اندازه كه ممكن باشد نهى مى كند و مى فرمايد: «از بخشش كم حيا مكن، زيرا محروم كردن از آن هم كمتر است»; (لاَ تَسْتَحِ مِنْ إِعْطَاءِ الْقَلِيلِ، فَإِنَّ الْحِرْمَانَ أَقَلُّ مِنْهُ). بسيارند كسانى كه معقتدند بايد بخشش به مقدار قابل ملاحظه باشد و اگر انسان توان آن را نداشت، ترك كند، در حالى كه بخشش كم (توأم با عذرخواهى و ادب) حد اقل دو فايده دارد: نخست اين كه در بسيارى از موارد همين مقدار حل مشكلى مى كند و ديگر اين كه دست رد به سينه درخواست كننده زدن نوعى اهانت است و اين كار جلوى اهانت را مى گيرد. اضافه بر اينها روح سخاوت را در انسان در تمام حالات پرورش مى دهد. تعبير به «إنَّ الْحِرْمانَ أقَلُّ مِنْهُ; محروم ساختن از آن كمتر است» نوعى كنايه و تشبيه است، زيرا محروم كردن قابل مقايسه با مقدار مالى كه انسان مى بخشد نيست تا بگوييم اين از آن كمتر است. امام(عليه السلام) در واقع محروم كردن را نيز نوعى بخشش بسيار كم محسوب كرده كه هر بخششى از آن بيشتر است. در حديثى از پيغمبر اكرم(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «هر كار نيكى صدقه اى محسوب مى شود خواه به غنى باشد يا فقير، بنابراين صدقه را ترك نكنيد هرچند به نيمى از يك دانه خرما باشد و خود را از آتش دوزخ دور داريد هرچند به نيمى از يك دانه خرما باشد، زيرا خداوند متعال اين صدقه كوچك را براى صاحبش پرورش مى دهد، همان گونه كه شما بچه اسب يا بچه شتر خود را پرورش مى دهيد و در روز قيامت پرورش يافته آن را به او باز مى گرداند تا جايى كه بزرگ تر از كوه عظيمى خواهد بود; «كُلُّ مَعْرُوف صَدَقَةٌ إِلَى غَنِيّ أَوْ فَقِير فَتَصَدَّقُوا وَلَوْ بِشِقِّ تَمْرَة وَاتَّقُوا النَّارَ وَلَوْ بِشِقِّ التَّمْرَةِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ يُرَبِّيهَا لِصَاحِبِهَا كَمَا يُرَبِّي أَحَدُكُمْ فَلُوَّهُ أَوْ فَصِيلَهُ حَتَّى يُوَفِّيَهُ إِيَّاهَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ حَتَّى يَكُونَ أَعْظَمَ مِنَ الْجَبَلِ الْعَظِيمِ». در گفتار حكيمانه 422 تعبير ديگرى از همين موضوع مهم آمده است مى فرمايد: «افْعَلُوا الْخَيْرَ وَلاَ تَحْقِرُوا مِنْهُ شَيْئاً; كار نيك را انجام دهيد و هيچ مقدار از آن را كم مشماريد». مهم اين است كه انسان در انفاق خود، هرچند كم اخلاص داشته باشد. اين خلوص نيت كم را بسيار و كوچك را بزرگ مى كند. شاهد اين سخن داستانى است كه در شأن نزول آيه 79 سوره توبه آمده است: لشكر اسلام براى مقابله احتمالى با دشمن در جنگ تبوك آماده مى شد. پيغمبر اكرم دستور به جمع آورى كمك هاى غذايى براى سربازان اسلام داد. هركس به اندازه توانايى خود مقدارى خرما به عنوان زكات يا تبرع به مسجد مى آورد و كسانى كه امكانات بيشترى داشتند مقدار فزون ترى مى آوردند. كارگر مسلمانى به نام «ابو عقيل انصارى» كه از چاه هاى اطراف مدينه آب براى منازل مى آورد و با مبلغ مختصرى كه از اين كار دريافت مى كرد هزينه زندگى خانواده خود را در حد پايين تأمين مى كرد نيز به فكر كمك به ارتش اسلام افتاد و چون اندوخته اى نداشت گفت: يك شب را اضافه كار مى كنم و درآمد آن را خدمت پيامبر مى آورم. محصول كار شبانه او دو من خرما بود كه يك من آن را براى خانواده خود گذارد و يك من را خدمت پيامبر آورد. منافقان عيب جو هنگامى كه ديدند «ابو عقيل» مشتى خرماى خشكيده در دامن ريخته خدمت پيامبر مى آورد او را به باد مسخره و استهزا گرفتند و سخن ها گفتند. آيه شريفه نازل شد، كار «ابو عقيل» را كاملاً ستود و استهزا كنندگان را به عذاب اليم الهى تهديد كرد: «(اَلَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِى الصَّدَقَتِ وَالَّذِينَ لايجِدُونَ إِلاّ جُهْدَهُمْ فَيَسخَرُونَ مِنهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ); كسانى كه از صدقات مومنان اطاعت كار عيبجويى مى كنند، و آنهايى را كه دسترسى جز به مقدار (ناچيز) توانائيشان ندارند مسخره مى نمايند خدا آنها را مسخره مى كند (كيفر استهزا كنندگان را به آنها مى دهد) و براى آنان عذاب دردناكى است». ببخش مال و مترس از كسى كه هرچه دهى *** جزاى آن به يكى ده ز دادگر يابى. البته گاه به هفتصد برابر و بيشتر مى رسد.
