الصَّبْرُ صَبْرَانِ: صَبْرٌ عَلَى مَا تَكْرَهُ، وَصَبْرٌ عَمَّا تُحِبُّ.
امام(عليه السلام) مى فرمايد: صبر بر دو قسم است صبر در برابر انجام كار خوبى كه دوست ندارى و صبر بر ترك كار بدى كه دوست دارى.
شرح و تفسير دو شاخه مهم صبر امام در اين گفتار حكيمانه، صبر و شكيبايى را بر دو گونه تقسيم مى كند. مى فرمايد: «صبر بر دو قسم است صبر در برابر انجام كار خوبى كه دوست ندارى و صبر بر ترك كار بدى كه دوست دارى»; (الصَّبْرُ صَبْرَانِ: صَبْرٌ عَلَى مَا تَكْرَهُ، وَصَبْرٌ عَمَّا تُحِبُّ). در واقع نوع اول اشاره به صبر در برابر مشكلات عبادت است و نوع دوم اشاره به شكيبايى در مقابل ترك معصيت و آنچه بعضى از شارحان گفته اند: نوع اول از نوع دوم سخت تر است، گفتار صحيحى به نظر نمى رسد، زيرا موارد، كاملاً مختلف است; گاه مورد اول مهم تر است و گاه مورد دوم تا اطاعت چه اطاعتى باشد و معصيت چه معصيتى. نيز آنچه بعضى ديگر از آنان گفته اند كه صبر در اين دو مورد از دو مقوله و دو ماهيت است آن هم به نظر درست نمى آيد، زيرا صبر به معناى كف نفس و خويشتن دارى و مقاومت در برابر مشكلات است; گاه مشكل انجام طاعتى است و گاه مشكل ترك معصيتى. بر اين پايه پيمودن راه حق و رسيدن به مقام قرب پروردگار و حتى رسيدن به اهداف و مقامات مادى در دنيا راه صاف و هموارى نيست. در اين راه سنگلاخ ها، گردنه هاى صعب العبور، پرتگاه ها و حيوانات درنده و دزدان خطرناك وجود دارد. اگر صبر و مقاومت انسان كم باشد، با برخورد به اين موانع از راه مى ماند و به مقصد نمى رسد. به همين دليل صبر و استقامت مهم ترين وسيله پيروزى انسان در دنيا و آخرت است، از اين رو قرآن مجيد مى فرمايد: «(إِنَّ الَّذينَ قَالُوا رَبُّنَا اللّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلائِكَةُ أَلاّ تَخافُوا وَلا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ); به يقين كسانى كه گفتند: پروردگار ما خداى يگانه است سپس استقامت ورزيدند فرشتگان بر آنان نازل مى شوند و مى گويند: نترسيد و غمگين مباشيد و بشارت باد بر شما به آن بهشتى كه به شما وعده داده شده است». بنابراين نزول و حمايت فرشتگان از مؤمنان در درجه اول مشروط به صبر و استقامت است و در جاى ديگر، قرآن مجيد مى گويد: «فرشتگان بر بهشتيان از هر درى وارد مى شوند به آنها به خاطر صبر و استقامتشان درود مى گويند. چه نيكو است سرانجام آن سراى جاويدان; (وَالْمَلائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ باب * سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدّارِ).
