السَّخَاءُ مَا كَانَ ابْتِدَاءً، فَأَمَّا مَا كَانَ عَنْ مَسْأَلَة فَحَيَاءٌ وَتَذَمُّمٌ.
امام(عليه السلام) فرمود: سخاوت آن است كه ابتدايى (و بدون درخواست) باشد، اما آنچه در برابر تقاضا داده مى شود يا از روى «حيا» است و يا براى فرار از «مذمّت».
شرح و تفسير سخاوت واقعى امام(عليه السلام) در اين گفتار حكيمانه به نكته دقيق و آموزنده اى اشاره كرده، مى فرمايد: «سخاوت آن است كه ابتدايى (و بدون درخواست) باشد; اما آنچه در برابر تقاضا داده مى شود يا از روى حياست و يا براى فرار از مذمّت»; (السَّخَاءُ مَا كَانَ ابْتِدَاءً، فَأَمَّا مَا كَانَ عَنْ مَسْأَلَة فَحَيَاءٌ وَتَذَمُّمٌ). سخاوت را اين گونه تفسير كرده اند: حالت و فضيلتى درونى است كه انسان را به بذل مال به مستحقان و نيازمندان بدون عوض وا مى دارد. بر اين اساس اگر كسى درخواستى كند و از آبروى خود به وسيله درخواست مايه بگذارد، آنچه سخاوتمندانه مى بخشد در واقع عوض آبروى اوست و به راحتى نمى توان نام آن را سخاوت گذاشت و نيز بخشش كه پس از درخواست صورت مى گيرد ممكن است بدين سبب باشد كه اگر بخشش نكند، درخواست كننده و يا مردمى كه از آن آگاهى مى يابند او را نكوهش و مذمت كنند، بنابراين بخشش در برابر نجات از مذمت مردم واقع شده است و بدون عوض نيست و به تعبير عموم مردم براى رودربايستى است. بنابراين سخاوت خالص و حقيقى آن است كه انسان پس از آگاهى بر نيازمندى افراد آبرومند، در حل مشكل آنها به صورت پنهانى بكوشد و نيازى به سؤال نباشد. قرآن مجيد در سوره «بقره» هنگامى كه سخن از اهميت انفاق و آثار و بركات آن به ميان مى آورد بر انفاق به كسانى تأكيد مى كند كه روى سؤال ندارند و به دليل عفت و مناعت طبع مردم آنها را در زمره اغنيا مى دانند، مى فرمايد: (يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسيمَاهُمْ لاَ يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا). درباره اهميت سخاوت در آيات قرآن و روايات اسلامى بحث هاى زيادى آمده است از جمله در حديثى از پيغمبر اسلام(صلى الله عليه وآله)مى خوانيم: «السَّخاءُ خُلْقُ اللّهِ الاْعْظَمِ; سخاوت صفت بزرگ خداست». در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) مى خوانيم: «السَّخَاءُ مِنْ أَخْلاَقِ الاَْنْبِيَاءِ وَهُوَ عِمَادُ الاِْيمَانِ وَلاَ يَكُونُ مُؤْمِنٌ إِلاَّ سَخِيّاً; سخاوت از اخلاق پيامبران و ستون ايمان است و هيچ مؤمنى نيست مگر اين كه صاحب سخاوت است». بى شك، سخاوت هر قدر بيشتر و در مورد مناسبت تر و بدون هيچ گونه عوض مادى و معنوى و كاملاً به صورت ابتدايى باشد پرارزش تر است. اين سخن را با حديثى از كتاب كافى از امام صادق(عليه السلام) پايان مى دهيم، فرمود: گروهى از يمن خدمت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) آمدند و ميان آنها مردى بود در مكالمه با پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) درشت گو و سرسخت تا آنجا كه رسول خدا(صلى الله عليه وآله) خشمگين شد و از شدت غضب عرق در پيشانى او آشكار گشت و چهره در هم كشيد و چشم از او برداشت و به زمين نگاه كرد. جبرئيل نازل شد و عرض كرد: پرورگارت به تو درود مى فرستد و مى گويد: اين مرد سخاوتمندى است كه پيوسته اطعام مى كند. خشم پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرو نشست سر را بلند كرد و فرمود: اگر جبرئيل از سوى خداوند متعال به من خبر نداده بود كه تو مرد سخاوتمندى هستى و پيوسته اطعام طعام مى كنى تو را طرد مى كردم تا عبرتى براى ديگران باشى. آن مرد گفت: آيا پروردگار تو سخاوت را دوست دارد؟ پيامبر فرمود: آرى. آن مرد شهادتين بر زبان جارى كرد و مسلمان شد و گفت: به خداوندى كه تو را به حق مبعوث كرده هرگز كسى را از مالم محروم نساختم.
