بسم الله الرحمن الرحیم
مجموعه حکمت های نهج البلاغه
حكمت61
وَ قَالَ [عليه السلام] الْمَرْأَةُ عَقْرَبٌ حُلْوَةُ
اللَّسْبَةِ .
زن
همانند عقرب است ( بدون کینه نیش میزند) ولی
نيش زن شيرين است .
حكمت 62
وَ قَالَ [عليه السلام] إِذَا حُيِّيتَ بِتَحِيَّةٍ
فَحَيِّ بِأَحْسَنَ مِنْهَا وَ إِذَا أُسْدِيَتْ إِلَيْكَ يَدٌ
فَكَافِئْهَا بِمَا يُرْبِى عَلَيْهَا وَ الْفَضْلُ مَعَ ذَلِكَ
لِلْبَادِئِ .
چون تو را ستودند ، بهتر از آنان ستايش كن ، و
چون به تو احسان كردند ، بيشتر از آن ببخش ، به هر حال پاداشِ بيشتر از
آنِ آغاز كننده است
حكمت 63
وَ قَالَ [عليه السلام] الشَّفِيعُ جَنَاحُ الطَّالِبِ.
شفاعت كننده چونان بال و پُر در خواست كننده
كننده است.
حكمت 64
وَ قَالَ [عليه السلام] أَهْلُ الدُّنْيَا كَرَكْبٍ
يُسَارُ بِهِمْ وَ هُمْ نِيَامٌ .
اهل دنيا سوارانى در خواب مانده اند كه آنان را
مى رانند.
حكمت 65
وَ قَالَ [عليه السلام] فَقْدُ الْأَحِبَّةِ غُرْبَةٌ .
از دست دادن دوستان غربت است .
حكمت 66
وَ قَالَ [عليه السلام] فَوْتُ الْحَاجَةِ أَهْوَنُ
مِنْ طَلَبِهَا إِلَى غَيْرِ أَهْلِهَا .
از دست دادن حاجت بهتر از درخواست كردن از نا اهل
است.
حكمت 67
وَ قَالَ [عليه السلام] لَا تَسْتَحِ مِنْ إِعْطَاءِ
الْقَلِيلِ فَإِنَّ الْحِرْمَانَ أَقَلُّ مِنْهُ .
از بخشش اندك شرم مدار كه محروم كردن ، از آن كمتر است.
حكمت 68
وَ قَالَ [عليه السلام] الْعَفَافُ زِينَةُ الْفَقْرِ
وَ الشُّكْرُ زِينَةُ الْغِنَى .
عفّت ورزيدن زينت فقر ، و شكر گزارى زينت بى
نيازى است.
حكمت 69
وَ قَالَ [عليه السلام] إِذَا لَمْ يَكُنْ مَا تُرِيدُ
فَلَا تُبَلْ مَا كُنْتَ .
اگر به آن چه كه مى خواستى نرسيدى ، از آنچه هستى
نگران مباش.
حكمت 70
وَ قَالَ [عليه السلام] لَا تَرَى الْجَاهِلَ إِلَّا
مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً .
نادان را يا تُندرو و يا كُند رو مى بيني.
حكمت 71
وَ قَالَ [عليه السلام] إِذَا تَمَّ الْعَقْلُ نَقَصَ
الْكَلَامُ .
چون عقل كامل گردد ، سخن اندك شود .
حكمت 72
وَ قَالَ [عليه السلام] الدَّهْرُ يُخْلِقُ
الْأَبْدَانَ وَ يُجَدِّدُ الْآمَالَ وَ يُقَرِّبُ الْمَنِيَّةَ وَ
يُبَاعِدُ الْأُمْنِيَّةَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ نَصِبَ وَ مَنْ فَاتَهُ
تَعِبَ.
دنيا بدن ها را فرسوده و آرزوها را تازه مى كند ،
مرگ را نزديك و خواسته ها را دور و دراز مى سازد ، كسى كه به آن دست
يافت خسته مى شود ، و آن كه به دنيا نرسيد رنج مى برد.
حكمت 73
وَ قَالَ [عليه السلام] مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ
إِمَاماً فَلْيَبْدَأْ بِتَعْلِيمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِيمِ غَيْرِهِ
وَ لْيَكُنْ تَأْدِيبُهُ بِسِيرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِيبِهِ بِلِسَانِهِ
وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلَالِ مِنْ
مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ .
كسى كه خود را رهبر مردم قرار داد ،بايد پيش از
آن كه به تعليم ديگران پردازد ، خود را بسازد ، و پيش از آن كه به
گفتار تربيت كند ، با كردار تعليم دهد ، زيرا آن كس كه خود را تعليم
دهد و ادب كند سزاوار تر به تعظيم است از آن كه ديگرى را تعليم دهد و
ادب بياموزد.
حكمت 74
وَ قَالَ [عليه السلام] نَفَسُ الْمَرْءِ خُطَاهُ إِلَى
أَجَلِهِ .
انسان با نَفَسى كه مى كشد ، قدمى به سوى مرگ مى
رود .
حكمت 75
وَ قَالَ [عليه السلام] كُلُّ مَعْدُودٍ مُنْقَضٍ وَ
كُلُّ مُتَوَقَّعٍ آتٍ .
هر چيز كه شمردنى است پايان مى پذيرد ، و هر چه
را كه انتظار مى كشيدى ، خواهد رسيد.
حكمت 76
وَ قَالَ [عليه السلام] إِنَّ الْأُمُورَ إِذَا
اشْتَبَهَتْ اعْتُبِرَ آخِرُهَا بِأَوَّلِهَا .
و درود خدا بر او ، فرمود : حوادث اگر همانند يكديگر
بودند ، آخرين را با آغازين مقايسه و ارزيابى مى كنند
حكمت 77
وَ مِنْ خَبَرِ ضِرَارِ بْنِ حَمْزَةَ الضَّبَائِيِّ
عِنْدَ دُخُولِهِ عَلَى مُعَاوِيَةَ وَ مَسْأَلَتِهِ لَهُ عَنْ أَمِيرِ
الْمُؤْمِنِينَ ع وَ قَالَ فَأَشْهَدُ لَقَدْ رَأَيْتُهُ فِى بَعْضِ
مَوَاقِفِهِ وَ قَدْ أَرْخَى اللَّيْلُ سُدُولَهُ وَ هُوَ قَائِمٌ فِى
مِحْرَابِهِ قَابِضٌ عَلَى لِحْيَتِهِ يَتَمَلْمَلُ تَمَلْمُلَ
السَّلِيمِ وَ يَبْكِى بُكَاءَ الْحَزِينِ وَ يَقُولُ يَا دُنْيَا يَا
دُنْيَا إِلَيْكِ عَنِّى أَ بِى تَعَرَّضْتِ أَمْ إِلَيَّ تَشَوَّقْتِ
لَا حَانَ حِينُكِ هَيْهَاتَ غُرِّى غَيْرِى لَا حَاجَةَ لِى فِيكِ
قَدْ طَلَّقْتُكِ َلَاثاً لَا رَجْعَةَ فِيهَا فَعَيْشُكِ قَصِيرٌ وَ
خَطَرُكِ يَسِيرٌ وَ أَمَلُكِ حَقِيرٌ آهِ مِنْ قِلَّةِ الزَّادِ وَ
طُولِ الطَّرِيقِ وَ بُعْدِ السَّفَرِ وَ عَظِيمِ الْمَوْرِدِ .
(ضرار بن ضمرة (15) ضبايى از ياران امام به شام
رفت بر معاويه وارد شد . معاويه از او خواست از حالات امام بگويد ، گفت
على [عليه السلام] را در حالى ديدم كه شب ، پرده هاى خود را افكنده بود
، و او در محراب ايستاده ، محاسن را به دست گرفته ، چون مار گزيده ، به
خود مى پيچيد ، و محزون مى گريست و مى گفت : اى دنيا !!! اى دنياى
حرام ! از من دور شو ، آيا براى من خود نمايى مى كنى ؟ يا شيفتة من شده
اى تا روزى در دل من جاى گيرى ؟ هرگز مباد! غير مرا بفريب ، كه مرا در
تو هيچ نيازى نيست ، تو را سه طلاقه كرده ام ، تا بازگشتى نباشد ،
دوران زندگانى تو كوتاه ، ارزش تو اندك و آرزوى تو پُست است . آه از
توشة اندك ، و درازى راه ، و دورى منزل ، و عظمت روز قيامت !
حكمت 78
وَ مِنْ كَلَامٍ لَهُ [عليه السلام] لِلسَّائِلِ
الشَّامِيِّ لَمَّا سَأَلَهُ أَ كَانَ مَسِيرُنَا إِلَى الشَّامِ
بِقَضَاءٍ مِنَ اللَّهِ وَ قَدَرٍ بَعْدَ كَلَامٍ طَوِيلٍ هَذَا
مُخْتَارُهُ وَيْحَكَ لَعَلَّكَ ظَنَنْتَ قَضَاءً لَازِماً وَ قَدَراً حَاتِماً
لَوْ كَانَ ذَلِكَ كَذَلِكَ لَبَطَلَ الثَّوَابُ وَ الْعِقَابُ وَ
سَقَطَ الْوَعْدُ وَ الْوَعِيدُ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَمَرَ
عِبَادَهُ تَخْيِيراً وَ نَهَاهُمْ تَحْذِيراً وَ كَلَّفَ يَسِيراً وَ
لَمْ يُكَلِّفْ عَسِيراً وَ أَعْطَى عَلَى الْقَلِيلِ كَثِيراً وَ لَمْ
يُعْصَ مَغْلُوباً وَ لَمْ يُطَعْ مُكْرِهاً وَ لَمْ يُرْسِلِ
الْأَنْبِيَاءَ لَعِباً وَ لَمْ يُنْزِلِ الْكُتُبَ لِلْعِبَادِ
عَبَثاً وَ لَا خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَيْنَهُمَا
بَاطِلًا ذلِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُوا فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا
مِنَ النَّارِ (16)
و در جواب مرد شامى فرمود : ( مرد شامى پرسيد آيا رفتن
ما به شام ، به قضا و قدر الهى است ؟ امام با كلمات طولانى پاسخ او را
داد ، كه برخى از آن را برگزيديم.)
واى بر او ! شايد قضاء لازم ، و قَدُر حُتمى را گمان كرده اى ؟ اگر
چنين بود ، پاداش و كيفر ، بشارت و تهديد الهى ، بيهوده بود ! خداوند
سبحان ! بندگان خود را فرمان داد در حالى كه اختيار دارند ، و نهى
فرمود تا بترسند ، احكام آسانى را واجب كرد ، و چيز دشوارى را تكليف
نفرمود ، و پاداش اعمال اندك را فراوان قرار داد با نافرمانى بندگان
مغلوب نخواهد شد ، و با اكراه و اجبار اطاعت نمى شود ، و پيامبران را
به شوخى نفرستاد ، و فرو فرستادن كُتُب آسمانى براى بندگان بيهوده نبود
.(17) و آسمان و زمين و آنچه را در ميانشان است بى هدف نيافريد.
حكمت 79
وَ قَالَ [عليه السلام] خُذِ الْحِكْمَةَ أَنَّى
كَانَتْ فَإِنَّ الْحِكْمَةَ تَكُونُ فِى صَدْرِ الْمُنَافِقِ
فَتَلَجْلَجُ فِى صَدْرِهِ حَتَّى تَخْرُجَ فَتَسْكُنَ إِلَى
صَوَاحِبِهَا فِى صَدْرِ الْمُؤْمِنِ .
حكمت را هر كجا كه باشد ، فراگير ، گاهى حكمت در
سينه منافق است بى تابى كند تا بيرون آمده و با همدمانش در سينة مؤمن
آرام گيرد.
حكمت 80
وَ قَالَ [عليه السلام] الْحِكْمَةُ ضَالَّةُ
الْمُؤْمِنِ فَخُذِ الْحِكْمَةَ وَ لَوْ مِنْ أَهْلِ النِّفَاقِ .
حكمت ،گمشدة مؤمن است ، حكمت را فراگير هر چند از
منافقان باشد.
حكمت 81
وَ قَالَ [عليه السلام] قِيمَةُ كُلِّ امْرِئٍ مَا
يُحْسِنُهُ
قال الرضى و هى الكلمة التى لا تصاب لها قيمة و لا توزن بها حكمة و لا
تقرن إليها كلمة .
ارزش هر كس به مقدار دانايى و تخصّص اوست .
( سید رضی (ره) میفرمایند:اين از كلماتى است كه قيمتى براى آن تصور نمى
شود ، و هيچ حكمتى هم سنگ آن نبوده و هيچ سخنى والايى آن را ندارد).
حكمت 82
وَ قَالَ [عليه السلام] أُوصِيكُمْ بِخَمْسٍ لَوْ
ضَرَبْتُمْ إِلَيْهَا آبَاطَ الْإِبِلِ لَكَانَتْ لِذَلِكَ أَهْلًا لَا
يَرْجُوَنَّ أَحَدٌ مِنْكُمْ إِلَّا رَبَّهُ وَ لَا يَخَافَنَّ إِلَّا
ذَنْبَهُ وَ لَا يَسْتَحِيَنَّ أَحَدٌ مِنْكُمْ إِذَا سُئِلَ عَمَّا
لَا يَعْلَمُ أَنْ يَقُولَ لَا أَعْلَمُ وَ لَا يَسْتَحِيَنَّ أَحَدٌ
إِذَا لَمْ يَعْلَمِ الشَّيْءَ أَنْ يَتَعَلَّمَهُ وَ عَلَيْكُمْ
بِالصَّبْرِ فَإِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الْإِيمَانِ كَالرَّأْسِ مِنَ
الْجَسَدِ وَ لَا خَيْرَ فِى جَسَدٍ لَا رَأْسَ مَعَهُ وَ لَا فِى
إِيمَانٍ لَا صَبْرَ مَعَهُ .
شما را به پنج چيز سفارش مى كنم كه اگر براى آن
ها شتران را پر شتاب برانيد و رنج سفر را تحمل كنيد سزاوار است : كسى
از شما جز به پروردگار خود اميدوار نباشد، و جز از گناه خود نترسد، و
اگر از يكى سؤال كردند و نمى داند ، شرم نكند و بگويد نمى دانم ، و كسى
در آموختن آنچه نمى داند شرم نكند و بر شما باد به شكيبايى كه شكيبايى
، ايمان را چون سر است بر بدن و ايمان بدون شكيبايى چونان بدن بى سر ،
ارزشى ندارد.
حكمت 83
وَ قَالَ [عليه السلام] لِرَجُلٍ أَفْرَطَ فِى
الثَّنَاءِ عَلَيْهِ وَ كَانَ لَهُ مُتَّهِماً أَنَا دُونَ مَا تَقُولُ
وَ فَوْقَ مَا فِى نَفْسِكَ .
و درود خدا بر او ، : (به شخصى كه در ستايش امام افراط
كرد ، و آنچه در دل داشت نگفت).
فرمود : من كمتر از آنم كه بر زبان آوردى ، و برتر از آنم كه در دل
داري.
حكمت 84
وَ قَالَ [عليه السلام] بَقِيَّةُ السَّيْفِ أَبْقَى
عَدَداً وَ أَكْثَرُ وَلَداً .
و درود خدا بر او ، فرمود : باقيماندگان شمشير و جنگ ،
شماره شان با دوام تر ، و فرزندانشان بيشتر است .
حكمت 85
وَ قَالَ [عليه السلام] مَنْ تَرَكَ قَوْلَ لَا أَدْرِى
أُصِيبَتْ مَقَاتِلُهُ .
كسى كه از گفتن “نمى دانم” روى گردان است ، به
هلاكت و نابودى مى رسد.
حكمت 86
وَ قَالَ [عليه السلام] رَأْيُ الشَّيْخِ أَحَبُّ
إِلَيَّ مِنْ جَلَدِ الْغُلَامِ وَ رُوِيَ مِنْ مَشْهَدِ الْغُلَامِ .
انديشه پير در نزد من از تلاش جوان خوشايندتر است.
(و نقل شده كه تجربة پيران از آمادگى رزمى جوانان برتر است .)
حكمت 87
وَ قَالَ [عليه السلام] عَجِبْتُ لِمَنْ يَقْنَطُ وَ
مَعَهُ الِاسْتِغْفَارُ .
در شگفتم از كسى كه مى تواند استغفار كند و نا
اميد است.
حكمت 88
وَ حَكَى عَنْهُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ
الْبَاقِرُ [عليه السلام] أَنَّهُ
قَالَ كَانَ فِى الْأَرْضِ أَمَانَانِ مِنْ عَذَابِ اللَّهِ وَ قَدْ
رُفِعَ أَحَدُهُمَا فَدُونَكُمُ الْآخَرَ فَتَمَسَّكُوا بِهِ أَمَّا
الْأَمَانُ الَّذِى رُفِعَ فَهُوَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) وَ أَمَّا
الْأَمَانُ الْبَاقِى فَالِاسْتِغْفَارُ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ ما
كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ
مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ .(19)
قال الرضى و هذا من محاسن الاستخراج و لطائف الاستنباط .
(امام باقر [عليه السلام] از حضرت امير المؤمنين
[عليه السلام] نقل فرمود :
دو چيز در زمين ماية امان از عذاب خدا بود : يكى از آن دو برداشته شد ،
پس ديگرى را دريابيد و بدان چنگ زنيد ، اما امانى كه برداشته شد رسول
خدا (ص) بود و امان باقيمانده ، استغفار كردن است كه خداى بزرگ به رسول
خدا فرمود :
” خدا آنان را عذاب نمى كند در حالى كه تو در ميان آنانى ، و عذابشان
نمى كند تا آن هنگام كه استغفار مى كنند.”
(اين يك نمونه از بهترين استفاده ها و لطيف ترين استنباط ها از آيات
قرآن است.)
حكمت 89
وَ قَالَ [عليه السلام] مَنْ أَصْلَحَ مَا بَيْنَهُ وَ
بَيْنَ اللَّهِ أَصْلَحَ اللَّهُ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ النَّاسِ وَ
مَنْ أَصْلَحَ أَمْرَ آخِرَتِهِ أَصْلَحَ اللَّهُ لَهُ أَمْرَ
دُنْيَاهُ وَ مَنْ كَانَ لَهُ مِنْ نَفْسِهِ وَاعِظٌ كَانَ عَلَيْهِ
مِنَ اللَّهِ حَافِظٌ .
كسى كه ميان خود و خدا را اصلاح كند ، خداوند
ميان او و مردم را اصلاح خواهد كرد، و كسى كه امور آخرت را اصلاح كند ،
خدا امور دنياى او را اصلاح خواهد كرد ، و كسى كه از درون جان واعظى
دارد ، خدا را بر او حافظى است .
حكمت 90
وَ قَالَ [عليه السلام] الْفَقِيهُ كُلُّ الْفَقِيهِ
مَنْ لَمْ يُقَنِّطِ النَّاسَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ لَمْ
يُؤْيِسْهُمْ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ وَ لَمْ يُؤْمِنْهُمْ مِنْ مَكْرِ
اللَّهِ .
فقيه كامل كسى است كه مردم را از آمرزش خدا مأيوس
، و از مهربانى او نوميد نكند و از عذاب ناگهانى خدا ايمن نسازد.
منبع:http://www.s-a-khatami.com/
