شبهات نهج البلاغه و پاسخ به آن:
1.متون نهج البلاغه درسالیان بعدازامام علی علیه السلام ساخته وپرداخته شده وبه ایشان نسبت داده شده است و(سید مرتضی)،برادرسیدرضی که خودراگردآورنده این اثرمی خواند،سازنده آنهاست.
2.دربعضی ازخطبه های نهج البلاغه،نسبت به بعضی ازصحابه-خصوصا شیخین-بااشاره ویاکنایه تعریض صورت گرفته واهانت شده است.این سخنان با مقام امام علی علیه السلام،خلق وخوی وبزرگواری وی تناسب ندارد.
3-کلمه وصی و وصایت در نهج البلاغه بسیار تکرار شده است،در حالی که این کلمه در آن روز آشنای مسلمانان نبوده است،بلکه در سال های پس از آن شناخته شده است.
4- طولانی بودن بعضی از خطبه ها؛ مثل خطبه«قاصعه» و «اشباح» و برخی نامه ها؛مثل عهد نامه مالک اشتر،برخلاف روش سخنوری صحابه و تابعین می باشد.
5-وجود سجع و موازنه و آرایش های لفظی و معنوی که در عصر امام علیه السلام نا آشنا بود و در دوران عباسی رواج پیدا کرد.
پاسخ اجمالی به شبهات:
- شبهه ی انتساب گرد آوری نهج البلاغه به سید مرتضی چنان بی دلیل و سست است که ارزش پاسخ گویی نیز ندارد.
در بسیاری از کتاب های رجال و تراجم شیعه، زندگانی سید مرتضی و سید رضی آمده است.آنان سید رضی را گرد آورنده نهج البلاغه خوانده اند.
2.در باب مذمت صحابه و ابوبکر و عمر، اشاره ی معترضین به خطبه ی سوم نهج البلاغه است که در مصادر قدیمی تر از نهج البلاغه نیز موجود است.شیخ صدوق در دو کتاب معانی الاخبار و علل الشرایع ، این خطبه را نقل کرده است. او استاد با واسطه ی سید رضی می باشد.چون سید رضی شاگرد شیخ مفید و او شاگرد شیخ صدوق می باشد. شیخ مفید که استاد سید رضی است ، نیز این خطبه را در کتاب ارشاد آورده است.
ابن ابی الحدید از استاد خود ابو جعفر نقل می کند: من این خطبه را در کتاب هایی دیده ام که 200 سال قبل از تولد سید رضی نوشته شده بودند.تعریض صحابه نسبت به یکدیگر ، و حتی گفتار های تند صحابه علیه یکدیگر و حتی لعن ومقاتله را نمی توان انکار کرد.
گفتار امام علی علیه السلام از نمونه ای ساده ی تعریض به صحابه است.
3شهرت امام علی علیه السلام به( وصی ) به سبب احادیث پیامبر(ص) بوده است، که از ابتدای بعثت، امام علی علیه السلام را به عنوان وصیّ خود معرفی کردند.
این لقب آن چنان مشهور بود که یکی از مخالفین امام علی (ع) در جنگ جمل این گونه رجز می خواند:
نحن بنو ضبّة اعداء علی ذاک الذی یعرف قدماً بالوصی
ما قبیله ی بنو ضبه دشمن علی هستیم. همویی که از دیر باز با عنوان(وصی) شناخته می شده است.
4بلندی و کوتاهی گفتار و نوشتار ، به جایگاه کلام بستگی دارد، بنا براین نمی توان بدون شناخت مقتضیات حال و مقال، به نکته گیری از آن پرداخت؛ چون تنها اصل و قاعده در بلاغت (تناسب ) می باشد که گاهی اقتضای سخنرانی و نامه بلند و گاه کوتاه را دارد. نمونه ی مشخص آن ، عهد نامه ی بلند مالک اشتر است .این عهد نامه در بیان دستور العمل حکومتی به والی مصر است و لازم نیست در یک جلسه نوشته یا خوانده شود. این متن آن قدر زیبا و جذاب است که انسان در پایان خواندن آن آرزو می کند(کاش مقداری طولانی تر بود.)
5.سجع و آرایش های دیر لفظی از دوران قبل از اسلام در میان عرب طرفدار داشته است. آیات قرآن کریم برای اثبات این مطلب کافی است.
امام علی علیه السلام به این گونه سخن گفتن شهره بود. هم چنان که پس از خطبه ی زیبای حضرت زینب (س) در دربار ابن زیاد ، او گفت: سخن به سجع می گوید . پدر ش نیز این گونه سخن می گفت.
گفتنی است، اگر کسی بخواهد سخنی را جعل کند باید به گونه ای باشد که با سخن آن دوره مشتبه شود. بنابراین حتی جعل سخنان مسجع، حاکی از وجود این گونه سخن گفتن در زمان پیامبر(ص) و صحابه می باشد.
