ریشه ها و پیامدهای چشم و همچشمی در تهیه جهیزیه

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع:

ریشه ها و پیامدهای چشم و همچشمی در تهیه جهیزیه

پژوهشگر:

کلثوم خرمروز

پشتیبان:

حوزه علیمه فاطمیه یاسوج(سلام الله علیها)

مقدمه

از جمله مقدمات شروع زندگى مشترك هر زوج جوان, تهيه ى لوازم و اسباب خانه است. اين لوازم كه شامل كليه ى اثاث مورد نياز منزل, وسايل اساسى منزل و جزييات اسباب رفاهى مى باشد, غالبا به تناسب عرف خاص هر منطقه, از حداقل ضروريات تا حد بسيار تجملى متغير است و البته هزينه و مسووليت تهيه ى اين لوازم به تبع آداب و رسوم هر منطقه به عهده ى داماد و يا عروس مى باشد .

  در عرف غالب جامعه ى ايرانى اين مسووليت به عهده ى دختر ــ و به عبارت بهتر ــ پدر دختر مى باشد و هزينه ى آن, كه مى تواند بسيار قابل ملاحظه و اغلب براى خانواده ها سنگين باشد, معمولا بر دوش خانواده ى عروس, سنگينى مى كند. جهيزيه در ذهن اكثر خانواده هاى ايرانى, مالى است كه دختر بايد تحت هر شرايطى و به هر قيمتى كه باشد, آن را تهيه نمايد و حتى در موارد استثنايى در صورتى كه به دليل عدم تمكن مالى خانواده ى دختر, داماد اين بار مالى را بپذيرد, اين مساله به دليل وجود همين ذهنيت غالب, به توافق طرفين, اغلب پنهان باقى مى ماند كه مبادا به آبرو و حيثيت اجتماعى خانواده ى عروس لطمه وارد سازد!

و اين در حالى است كه اصل جهيزيه, بر خلاف عقيده و ذهنيت عموم, حقى است براى زن كه مرد بايد عهده دار تهيه ى آن گردد و اساسا جهيزيه نوعى(دين) است بر ذمه ى مرد, كه در وظيفه اش در قبال تهيه ى تداركات زندگى مشترك مى گنجد.

با اين مقدمه در اين مقاله ما به بررسی جهیزیه در استان خودمان، وتاثیر چشم وهمچشمی در تهیه جهیزیه و آثار و پیامدهایی که ممکن است به دنبال داشته باشد، می پردازیم.

تعریف وتبیین موضوع

اثاث و لوازم لازم برای یک تازه عروس را جهیزیه می نامند و برای هر عروس تهیه مقدار مورد نیازش بلا اشکال است. اگر مقدار جهیزیه به اندازه ای جلوه کند که پسران یا دختران از ترس تهیه آن مجبوربه تعویق ازدواج بشوند، از نظراجتماعی پسندیده نیست. این خود نشان دهنده این است که نمی توان اندازه ی مشخصی را برای جهیزیه در نظرگرفت، بلکه هر کسی با توجه به شرایط و موقعیت خودش باید در فکرتهیه جهیزیه باشد.

تهیه جهیزیه نباید جنبه تفاخر داشته باشد و نباید به خاطر ناتوانی در تهیه جهیزیه ی سنگین، امورمهم تری ازچمله ازدواج به تأخیربیفتد.

پس این سؤال مطرح می شود که چرا امرازدواج که باید سبب آرامش وسکون طرفین شود، از همان روزهای اول سبب نا آرامی واضطراب زن وشوهرجوان می شود ؟ آنچه در پاسخ این سؤال می توان گفت : این است که حسابگرنبودن بسیاری ازمردم وچشم وهمچشمی های بی حاصل به این نابسامانیها منجرمی شود تا آنجا که گاهی ازدواج ومسائل جانبی آن سد راه تشکیل خانواده شده است.

اهمیت وضرورت پژوهش 

همان طورکه در تعریف جهیزیه بیان کردیم، جهیزیه عبارت است از اسباب و وسائل مورد نیاز هر زوج جوانی که در ابتدای زندگی تهیه می کنند تا با آنها یک زندگی آرام و شیرینی را شروع کنند.ولی می بینیم که امروزه جهیزیه به یک معضل تبدیل شده که علاوه بر اینکه آرامش را اززندگی جوانان گرفته، به بزرگ ترین مشکل در زندگی تبدیل شده که حتی باعث عقب افتادن وتأخیر در ازدواج شده است.

با وجودی که در اسلام به ازدواج تأکید فراوانی شده ولی تعدادی از جوانان امروز به خاطرعدم توانایی در تهیه جهیزیه قادر به ازدواج نیستند، اگر هم باشند، همان اول ازدواج مجبورند زیر بار وام های سنگین روند.

پس لازم دانستیم به بررسی علل وعوامل این موضوع بپرداریم تا شاید بتوانیم راه های مقابله با آن وآگاه کردن مردم با عواقب آن را تا جایی که در توانمان است، معرفی کنیم.

سؤال اصلی 

حهیزیه در استان ما چه جایگاهی دارد و پیامدهای چشم و همچشمی در تهیه آن چیست ؟

سؤالات فرعی

1-    جهیزیه به عهده چه کسی است و در استان ما چگونه است ؟

 2- جهیزیه چگونه تهیه می شود ؟

3-    چشم و همچشمی چه رابطه ای با جهیزیه دارد ؟

4-    چرا زندگی ساده و جهیزیه سبک امروزه کمرنگ شده ؟

5-     چه راهی براب جلوگیری از آن وجود دارد ؟

روش تحقیق

 روش تحقیق در این مقاله روش کتابخانه ای و البته میدانی است.

پیشینه ی  تحقیق

در مورد این موضوع دقیقا با این عنوان پژوهش خاصی در استان ما انجام نشده، ولی بحث جهیزیه و چگونگی تهیه آن در کتاب هایی مثل شیوه همسرداری درخانواده نمونه، همسرگزینی و همسرداری، نظام خانواده در اسلام و… بیان شده.

البته در مقالاتی هم به موضوع چشم و همچشمی و هم رابطه آن با جهیزیه بیان شده:

 جهيزيه بر عهده ى زن يا بر ذمه ى مرد نوشته معصومه سالک

چشم و همچشمی از نگاه قرآن نوشته سعید طالب پور

تعریف جهیزیه وتاریخچه آن

رسم جهیزیه نیزمانند مهریه در بسیاری از جوامع رواج داشته و دارد.

جهیزیه مبلغی پول  یا  کالا، بویژه  خانگی است که خانواده ی عروس همراه  وی به خانه ی  داماد میفرستند.جهیزیه از نظرقانونی و فقهی جزء نفقه محسوب می شود ونفقه ی زندگی زن وشوهر بر عهده ی مرد است. [1]

در عین حال پدر دختر برای رفاه بیشتر فرزند خود وسایل ضروری زندگی را تهیه کرده و همراه دختر به خانه ی شوهر می فرستد. این سنت به خودی خود مناسب و مطلوب است و پیامبر(ص)  نیز به آن عمل کرده است. درعین حال باید به توصیه هایی درمورد آن توجه کرد که جایگاه آن حفظ شود.

اول همان گونه که گذشت، جهیزیه لطف و عنایت خانواده زن است. بنابراین، مرد نباید توقعی دراین زمینه  داشته  باشد، بلکه با چشم محبت و قناعت به آن بنگرد. نباید کمیت و کیفیت جهیزیه، وسیله ای برای سرزنش  و تحقیر خانواده او قرا رگیرد.چون در برخی  خانواده ها مسئله  جهیزیه عاملی  برای اختلاف زن و شوهر در ابتدای زندگی است.

دوم که به زن برمی گردد، آن است که اعطای این وسایل از سوی والدین را بپذیرد و امری بر آنها تحمیل  نکند. به عبارت دیگر، دختر با طلب کاری و پرتوقعی والدین خود را تحت فشار قرار ندهد.

 سوم که به والدین زن باز می گردد، رعایت حدود عرف و شرع در تهیه اجناس است، به طوری که با مال حلال آنها را تهیه کنند و تجمل گرایی و رقابت و چشم و همچشمی نداشته باشند. [2]

در مورد دریافت کننده ی جهیزیه گاه با تفاوتهای فرهنگی روبرو هستیم. درحالی که در بیشتر فرهنگ ها جهیزیه به طور مستقیم دراختیار عروس و داماد قرارمی گیرد. در برخی مناطق روستایی اروپا، جهیزیه در اختیارپدر داماد قرارمی گرفت و او نیز متقابلا بخشی از زمین خود را در اختیار پسر و عروسش قرار می داد ؛ اما خود جهیزیه برای ازدواج خواهر داماد مورد استفاده قرا ر می گرفت.

در فرهنگ های اروپایی که رسم مهریه در آغاز پذیرفته نشده بود، خانواده داماد در قبال جهیزیه عروس به طور سنتی مبلغی به عروس هدیه می دادند. این مبلغ بویژه در دوره های پیشین ؛ امنیت اجتماعی زن را پس از مرگ شوهر تضمین می کرده است.  امروز در الگوی رایج ازدواج غربی که بر پایه عشق متقابل زوجین استوار است، جهیزیه اهمیت و ضرورت خود را از دست داده است. هر چند می تواند راه ازدواج را هموارتر سازد برعکس , در آن دسته از جوامع سنتی یا در حال توسعه که اهمیت خاصی برای این رسم قائلند، هرچه جهیزیه بیشتر و گران بهاتر باشد در ارتقای موقعیت دختر در میان خانواده و خوشاوندان داماد مؤثرتر است [3]

تعریف چشم وهمچشمی

  چشم و هم چشمي اصطلاحي است كه به نوع رفتار انساني در حوزه عمل اجتماعي اشاره دارد. بررسی واژگاني اين اصطلاح هر چند مي تواند بخشي از محتوا و مفاهيم آن را بازشناساند ولي تنها مؤلفه اي از مؤلفه هاي اين نابهنجاري را نشان مي دهد. به نظر مي رسد كه مؤلفه چشم در ايجاد اين پديده اجتماعي بسيار موثر است. به اين معنا كه هم در ايجاد و هم در علت و انگيزه، نقش چشم مهم ارزيابي شده است. در حقيقت اشخاصي كه گرفتار اين نابهنجاري هستند تحت تاثير بينايي قرار دارند.

  با توجه به مسأله رقابت كه در اين اصطلاح نهفته است، اشخاص براي دست يابي به اهداف رقابتي، دست به انواع و اقسام كارهايي مي زنند كه در چشم ديگري بزرگ نمايند و به نوعي خودنمايي كرده و برتري و چيرگي خويش را نشان دهند. چشم پركني و برتري جويي هدفي است كه در اين نوع رفتار مي توان شناسايي كرد.

كساني كه به اين بيماري دچار مي شوند و تحت تاثير اين پديده نابهنجار اجتماعي، عمل و رفتار و زندگي مي كنند خود تحت تاثير مواردي هستند كه به چشم مي آيد و مي كوشند تا از هم سطح هاي خويش كم تر نباشند از اين رو خود اقدام به رفتاري مي كنند كه در چشم ديگران مطرح شوند. بنابراين مؤلفه هاي اساسي چشم و هم چشمي را مي بايست در تظاهر، رقابت، احساس خودكم بيني و ارضاي آن به اشكال مادي و ظاهري و مانند آن دانست. شخص مي كوشد چيزهايي را تهيه و به نمايش گذارد كه در چشم ديگري خوب و زيبا و شگفت انگيز باشد و برتري خود را از اين طريق به رخ ديگري بكشد

جهیزیه دراسلام

تهیه جهیزیه از اموری است که به عرف هرجامعه بستگی دارد و اسلام نظر خاصی در این باب ندارد. از دیدگاه اسلام رسم جهیزیه دادن به خلاف مهریه که بسیاربه آن اهتمام شده کمتر مورد تاکید است و حداکثر به عنوان یک رسم عرفی که صرفا برای تقویت بنیه اقتصادی خانواده تازه تاسیس اجرا می شود، تجویزشده است بدون آنکه الزام و تعهدی برای خانواده عروس درپی داشته باشد.

درجریان ازدواج حضرت علی (ع)وحضرت فاطمه (س) و جهیزیه آن حضرت در روایات آمده است هنگامى که على(علیه السلام) به محضر رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) براى خواستگارى فاطمه(علیها السلام) آمد، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به او فرمود: “چه چیز صداق و مهریه قرار خواهى داد؟”

عرض کرد: “شمشیر و اسب و زره و شترى را که با آن آبیارى مى کنم. (یعنى تمام هستى مادّى ام)”

آن حضرت شمشیر و اسب را مورد احتیاج حضرت علی (ع) دانست.لذا تمام مهریه بانوى اسلام فاطمه زهرا(س)و هزینه هاى جهیزیه و عطریات او از پول فروش زره على(ع)تأمین شد.

بنابراین تمام سرمایه ی مولاى متّقیان(ع)براى مراسم ازدواج، تنها پول زرهى بود که به فرمان رسول خدا(ص) آن را فروخت و از آن «عطریات» و «لباس» و «جهیزیه» حضرت زهرا(علیها السلام)تهیه شد.[4]

قیمت این زره به روایتى، سى درهم، و به روایات دیگر 480 یا 500 درهم بود و با توجّه به این که «درهم» تقریبا نیم مثقال(حدود 2.3 گرم) نقره مسکوک است، مجموع قیمت زره و بهاى تمام وسائلى را که به عنوان جهیزیه تهیه کردند به آسانى مى توان محاسبه نمود.

از روایتى استفاده مى شود که تنها یک سوم قیمت زره براى جهیزیه مصرف شد و از آن به خوبى برمى آید که تا چه حد وسائل این زوج خوشبخت جهان بشریت ساده و بى آلایش و دور از هرگونه تشریفات بوده است.

  صورت جهیزیه بانوى اسلام و به اصطلاح، ریز اقلام آن را نیز مورخان نوشته اند که مطالعه آن انسان را با عالمى از صفا و زهد و وارستگى عجیب روبه رو مى سازد و عظمت و شکوه بى نظیر و خیره کننده اش هر انسان آزاده اى را به خضوع در برابر آن وا مى دارد.

صورت جهیزیه اى که یاران پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) با آن وجه مختصر براى یگانه دختر آن حضرت تهیه کردند به این ترتیب بود:

 1ـ یک فرش مصرى که داخل آن پشم بود.

 2ـ یک سفره چرمى.

 3ـ یک متّکاى چرمى که داخل آن لیف درخت خرما بود.

 4ـ یک عباى خیبرى.

 5ـ یک مشک آب.

6ـ چند کوزه.

7ـ چند ظرف و کاسه سفالین.

 8ـ یک ظرف براى آب و آب کشى (مطهره).

9ـ یک پرده نازک پشمى.

این بود مجموعه ی جهیزیه ی زهرا(س) طبق روایت.

هنگامى که وسائل فوق را نزد نبی اکرم (ص) آوردند، ایشان نگاهى به آن کرد و گریست. سپس سر به سوى آسمان بلند کرد و دعاى عجیبى کرد و گفت: “خداوندا به قومى که غالب ظروف آنها سفالین است، مبارک گردان!”

آنچه را که فاطمه زهرا(س) به همراه همسر خویش به عنوان نمونه و سرمشق نشان دادند، نه تنها در مقیاس امروز ساده و بى تکلّف بود، بلکه در اجتماع آن زمان نیز بسیار ساده تلقّى مى شد، تا آنجا که دنیاپرستان آن عصر که هنوز رسومات ارزشهاى جاهلى در اعماق روح و جان تاریکشان بود، زهراى عزیز را بر این زندگى ساده شوهرش سرزنش کردند.اما فاطمه (س) با این کار مى خواهد درسى بزرگ براى تمام اعصار و براى تمام نسلها به یادگار بگذارد و نشان دهد که اسلام بر محور تجمّل پرستى و رقابتهاى کمرشکن مادّى که مایه دشواری ازدواج و به تأخیر افتادن برنامه جوانان و آلودگى اجتماع مسلمین مى گردد، نیست.اساس و پایه کار، همه جا بر سهولت و سادگى اما در عین حال وارستگى، آزادگى. [5]

جهيزيه در ملل ديگر

   تهيه ى جهيزيه ميان اعراب بر اساس عرف رايج بر عهده  شوهر است. مضاف بر اين, عرف, دادن هر گونه اسباب و وسايل زندگى از طرف خانواده  دختر را امرى ناپسند شمرده و كسر شان دختر مى داند.

در مورد ساير ملل نيز دادن جهيزيه از سوى پدر عروس, ميان ملل شرقى ديده شده است اما كيفيت و ميزان آن متفاوت است. اصولا تدارك جهاز از سوى پدر دختر, در شرق ريشه ى تاريخى دارد و آن چه از تاريخ ملل شرق باستان, خصوصا ايران باستان, به دست آمده است نشان مى دهد پدر عروس ضمن دريافت هبه و شيربها از خانواده ى داماد, جهيزيه اى نيز مطابق شوون خانوادگى و اجتماعى خويش, همراه دختر به خانه ى داماد مى فرستد.

  هر چند ريشه ى قوانين ما شرع مقدس اسلام است و اين ريشه هاى تاريخى و قوانين عرفى, هيچ يك در حكم جهيزيه و نفقه مدخليت ندارد, اما مرور برخى آداب و رسوم مللى كه تهيه  جهيزيه را به عهده  خانواده ى دختر مى گذارد و بررسى آثار و پيامدهاى آن خالى از فايده نيست. مخصوصا اين كه فشارها و تبعات منفى آن ميان ملل مختلف اغلب (غير از برخى موارد خاص) مشابه است. [6] 

جهیزیه درايران

  مسووليت تهيه ى جهيزيه, با پيشينه ى تاريخى و حمايت گسترده ى عرفى در اكثر مناطق ايران متوجه عروس و خانواده  وى مى باشد, به طورى كه حتى به محض تولد دختر,بارجهيزيه بر دوش خانواده سنگينى مى كند. جهيزيه در جامعه ى فعلى ما به صورت يك طرفه شاخ و برگ برخى حمايت هاى مالى از جانب خانواده ى داماد را (كه در گذشته مرسوم بوده است) از دست داده و بر عكس به صورت طلبى از جانب خانواده ى داماد درآمده است. حتى در بعد اسلامى و توجه به سيره, مفهوم كمك به تهيه ى جهيزيه, براى برداشتن بارى از دوش مرد, يعنى جنبه ى مشاركت و لطفى از طرف خانواده عروس (شكل مطلوب), به صورت دين و مسووليتى توام با فشارهاى اقتصادى, اجتماعى و روانى براى خانواده ى دختر, تغيير ماهيت داده است و در نتيجه اغلب خانواده ها را از داشتن فرزند دختر در نوعى اضطراب و نگرانى فرو مى برد.

ابعاد مختلف اين روند وقتى بيش تر نمود پيدا مى كند كه معادلات مالى را در قوانين شرعى و اجتماعى تحت تاثير قرار دهد و به صورت منفى, اين تعادل را به ضرر زن بر هم زند.       به عنوان نمونه, زن قرار است با پشتوانه  مهريه و نفقه, حمايت اقتصادى شود, اما وقتى قوانين عرفى اين قانون را به صورت مهريه ى نسيه كه فقط در اختلافات و طلاق خود را نشان مى دهد  و نفقه، كه در اصل براى مرد وضع شده ولى قسمت قابل ملاحظه اى از آن به صورت  جهيزيه توسط زن تهيه مى شود ـ, درآورد.

 جالب است بدانيم, حتى اگر زن قبل از بردن جهيزيه به خانه شوهراز اثاث خود سياهه بردارى كند باز هم اين سياهه, به عقيده ى حقوق دانان, هر چند ((دليل مالكيت زن است اما دليل بقاى مالكيت نيست)). به صورت واضح تر حتى اگر شخص در زمان خريد, كاغذ خريد داشته و نيز شهودى هم براى اين كه اين اجناس به عنوان جهيزيه به اين خانه رفته, باشد و مرد استنكاف نمايد, تنها در صورتى مى تواند جهيزيه اش را پس بگيرد كه جهيزيه طبق فاكتورهايى كه در دست زن هست در خانه مرد موجود باشد و در اين صورت از طريق قرار تامين اموال, مى شود آن اجناس را پس گرفت.

با اين حساب با روند شتاب آلود و سير صعودى اقلام و هزينه هاى جهيزيه, به نظر مى رسد زن ايرانى, ناخواسته و ناآگاهانه خود را درگير معضلات تهيه  جهيزيه و آثار و پيامدهاى طولانى مدت بعد از آن و قوانين نه چندان آسان استرداد جهيزيه در مواقع اختلاف نموده است. شايد در مورد مرجع ضميرها, در بحث جهيزيه, افراد اين فشارها را متوجه پدر دختر بدانند و نه بر عهده ى دختر, كه در پاسخ بايد گفت: حتى در صورتى كه پدر (يك مرد) مسوول تهيه  جهيزيه  دخترش به سبب توقع عرف باشد, وضعيت بدتر شده و در اين حالت اين بار مالى تحميلى, كل خانواده  دختر را به شدت تحت تاثير قرار داده و به جاى يك نفر در واقع تمام اعضاى خانواده را درگير بحران اقتصادى و روانى خود مى كند و اگر دختر, اين مسووليت را به عهده گيرد با توجه به سايرموارد از قبيل محوريت خانواده, نقش هاى مادرى و همسرى و ساختار سنتى جامعه ما, كه هيچ گونه تاكيدى بر اشتغال زنان خصوصا از نوع سنگين آن ندارد, اين سوال هم چنان باقى مى ماند كه اين دختر از كدام منبع درآمد, اين هزينه تحميلى را بايد بپردازد؟ در حالى كه اگر اين مسووليت از اول به عهده مرد باشد بر عكس در او احساس مسووليتى كه متناسب با روحيات مردانه است ايجاد مى نمايد. كما اين كه شرع مقدس اسلام اين وظيفه را در زمره  تكاليف مرد قرار داده است و البته از كمك خانواده ى عروس در اين امر ممانعت به عمل نمىآورد.  [7]

مقدمه

جهیزیه به عنوان یکی از قدیمی ترین سنن ازدواج در ایران و بسیاری از کشورها مرسوم بوده و  از گذشته  دور  دادن  اسباب  و  ابزار زندگی به زوج ها رواج  داشته است. از مهم ترین  فواید جهیزیه باید به تأمین مالی زوج ها در آغاز زندگی مشترک اشاره کرد. زوج ها برای شروع زندگی با کمک خانواده ها تلاش می کنند، روی پای خود بایستند و آرامش نسبی پیدا کنند. در بحث آسیب شناسی جهیزیه نیز باید به نداشتن الگوی صحیح مصرف اشاره کرد؛ این واژه برای جامعه تعریف نشده است و هنوز بسیاری از خانواده ها دقیقا نمی دانند چه چیزهایی باید تهیه کنند و نیاز به تهیه چه چیزهایی نیست. [8]

جهیزیه رسم مشترک دردنیا

اگر بخواهیم جهیزیه را به عنوان یک سنت مشترک از نظر تاریخی مورد بررسی قرار دهیم باید به این نکته اشاره کنیم که این سنت کهن ریشه در فرهنگ کشورهای آفریقایی دارد که با هدف تأمین سرمایه اولیه برای کسب و  کار به داماد هدیه داده می شد و به این ترتیب داماد می توانست با استفاده از سرمایه اولیه ای که خانواده عروس در اختیار او قرار می داد، مسوولیت تأمین خواسته ها و نیازهای همسر و فرزندانش را برعهده گیرد.

حتی در قدیمی ترین گزارش موجود از گذشته های دور مانند قانون  «حمورابی» که در  قرن  هجدهم قبل از میلاد تدوین شده از جهیزیه به عنوان یکی از رسوم رایج در آن زمان نام برده شده است. تا پیش از قرن پنجم قبل از میلاد یعنی در دوران «هومریک» یونان قدیم رسم بر این بود که خانواده عروس به خانواده داماد شیربها می دادند تا این که در اواخر دوران «کلاسیک» به تدریج جهیزیه جایگزین شیربها شد.

جهیزیه یونان قدیم رسم بر این بود که خانواده عروس به خانواده داماد شیربها می دادند تا این که در اواخر دوران کلاسیک حتی در  روم باستان هم متداول بود و  به این ترتیب می توان گفت که این سنت از جمله رسومی است که نه تنها در کشورهای آسیایی، بلکه در کشورهای اروپایی هم وجود داشته است. در کشورهای اروپایی و به ویژه در کشور انگلیس جهیزیه در طبقات اشرافی به عنوان ارثیه در هنگام ازدواج از طرف پدر به فرزند دختر هدیه می شود و به این ترتیب فقط دخترانی که در زمان ازدواج  از پدرشان جهیزیه  نگرفته  باشند،  در ارث  سهیم  می شوند. البته امروزه در اغلب کشورهای در حال توسعه در اروپا و آمریکا این  رسم کهن و دیرینه به دست  فراموشی سپرده شده است و در اغلب خانواده ها عروس و داماد با هدایای نقدی که در مراسم جشن ازدواج خود از دوستان، اقوام و نزدیکانشان هدیه می گیرند، مقدمات اولیه زندگی مشترک را تأمین می کنند.

اما خانواده های سنتی همچنان به این سنت قدیمی پایبند هستند و خانواده دختر مسوولیت تهیه جهیزیه را برعهده می گیرد. البته باید به این نکته توجه داشت که در این کشورها برخلاف کشور ما جهیزیه تنها شامل ملزومات اولیه برای آغاز زندگی مشترک خواهد بود و بسیاری از کالاهای غیرضروری و لوکس تجملی که در خانواده های ایرانی بخشی از جهیزیه محسوب می شود، با استفاده از هدایایی که عروس و داماد در مراسم جشن ازدواجشان می گیرند خریداری خواهد شد.

در کشور هند تهیه کالاها و اجناس مورد نیاز و همچنین تأمین پول نقد و طلا از طرف خانواده عروس به عنوان جهیزیه نه تنها در زمان ازدواج بلکه در مناسبت های مختلف پس از ازدواج و حتی گاهی تا پایان عمر پدر و مادر برای فرزند دختر ادامه دارد، در واقع در خانواده های هندی جهیزیه به عنوان راهکاری برای گریز از فقر پسران است و حتی رسم بر این است که خانواده داماد با توجه به موقعیت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خانواده دختر در هنگام خواستگاری تقاضای خود را در خصوص جهیزیه مطرح کنند و خانواده عروس با توجه به موقعیت خود با این تقاضاها موافقت می کنند و به این ترتیب مقدار جهیزیه از قبل از برگزاری مراسم ازدواج در بین طرفین توافق می شود تا جایی که در برخی ازخانواده ها حتی یک وسیله نقلیه که گاهی یک اتومبیل آخرین مدل خارجی است و همچنین مسکن که گاهی یک ویلا در اروپاست نیز به عنوان بخشی از جهیزیه به داماد هدیه می شود.

  شاید برایتان جالب باشد بدانید که در کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز در گذشته برخلاف آنچه امروزه در این کشورها مرسوم است، موقعیت اجتماعی داماد ملاکی برای تعیین مقدار جهیزیه بود و از این رو افرادی که توانایی مالی چندان خوبی نداشتند هرگز نمی توانستند با افرادی از طبقات بالای اجتماع ازدواج کنند که امروزه هیچ اثری از این باور دیرینه در فرهنگ کشورهای اروپایی و آمریکایی یافت نمی شود، علی رغم این که این سنت در گذشته در کشورهای اروپایی بخشی از حقوق مدنی افراد محسوب می شد.

آنچه جامعه ما را از جوامع غربی متمایز می سازد این است که اگرچه امروزه در کشورهای اروپایی و آمریکایی جوانان خودشان مسوولیت تهیه لوازم ضروری برای آغاز یک زندگی مشترک را برعهده می گیرند، اما در مقابل در کشور ما جهیزیه قدم فراتر از آماده سازی لوازم ضروری و حتی غیرضروری گذاشته است، تا جایی که در بسیاری از خانواده ها حتی مارک کالاهای تهیه شده به عنوان جهیزیه نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و به این ترتیب در برخی از خانواده ها هزینه اختصاص یافته برای تهیه جهیزیه گاه به بیش از ده ها میلیون تومان افزایش یافته و خانواده ها وسایلی را در جهیزیه دختران شان تهیه می کنند که بسیاری از خانواده های قدیمی تنها با بخش کوچکی از آن سال های طولانی به زندگی مشترک خود ادامه داده اند و این در حالی است که حتی برخی از این کالاها هیچ گاه مورد استفاده قرار نخواهد گرفت و قصد خانواده عروس از خرید این کالاهای غیرضروری این بوده که به همه نشان دهند جهیزیه کامل و بی نقصی را برای فرزندشان تهیه کرده اند.

مسئول اصلی تهیه جهیزیه کیست ؟

در اسلام, رياست خانواده با شوهر بوده و از توابع اين رياست, دادن نفقه از جانب مرد به همسرش مى باشد. در ازدواج دايم, اين تكليف از قانون شرع نشات مى گيرد و ريشه ى قراردادى ندارد.[9]  بنابراين طرفين نمى توانند ضمن عقد, يا قبل و يا بعد از آن اين تكليف را از مرد ساقط كنند. در نتيجه نفقه ى زن از جمله ديون مرد به شمار مى آيد. شرح مفصل آن در كتب حقوقى و فقهى وجود دارد). اما مطلب مورد نظر ما در اين بحث, مصاديق نفقه و حدود آن مى باشد. به موجب ماده 1107 قانون مدنى نفقه عبارت است از مسكن, البسه و غذا و اثاث خانه  كه به طور متعارف با وضعيت زن متناسب باشد) بنابراين در تعريف نفقه ى زن مى توان گفت تمام وسايلى است كه زن, با توجه به درجه ى تمدن و محيط زندگى و وضع جسمى و روحى خود, بدان نيازمند است.[10] هم چنين، مرد در قبال زندگى زناشويى موظف و مكلف است تمام وسايل زندگى زن را از هر حيث, مهيا و فراهم سازد و براى زن , از اين حيث, هيچ گونه وظيفه اى در شرع مقدس اسلام تعيين نگرديده است و حتى درباره ى اثاثيه ى خانه و متاع مربوط به وسايل زندگى نيز بر عهده ى زن چيزى مقرر نشده است. [11]

) حال اگر دختر بنا بر قوانين عرف, در صورت تمكن و استطاعت مالى, اثاثيه اى را به عنوان جهاز و به قصد مشاركت و يارى شوهر با خود به خانه ى همسرش ببرد به نحوى قسمتى از نفقه به خواست دختر مهيا مى گردد كه ((شوهر هيچ گونه دخالتى از لحاظ تصرف در جهيزيه ى مزبور جز با اجازه ى زوجه نداشته و نخواهد داشت و جهاز مزبور از حقوق اختصاصى زوجه مى باشد[12]

  اما اگر زوجه به هر دليل, مثلا عدم تمكن مالى و يا عدم تمايل به اجراى اين قانون عرفى نتوانست و يا نخواست وسيله اى به عنوان جهيزيه به خانه شوهر ببرد, جايگاه اين وسايل در نفقه محفوظ است و مرد مكلف به تهيه ى آن است و ميزان آن را عرف جارى تعيين مى نمايد و كليه ى قوانين مربوط به نفقه در مورد جهيزيه به عنوان جزيى از آن جارى است, يعنى همين نفقه ى زن بر نفقه ى اقارب مقدم است [13] و در حال ورشكستگى و اعسار مرد نيز جزو ديون ممتاز است.[14]و البته در مورد حقى كه زن بر اين گونه اشيا پيدا مى كند, معيار, اراده ى شوهر و حكم عرف است. خانه و اثاث منزل را مرد به زن خود نمى بخشد بلكه فقط اجازه ى استفاده درآن را مى دهد.

  در تمام موارد فوق, نفقه ضمانت اجرايى كيفرى نيز دارد. بر اساس قانون مجازات اسلامى «هر كس با داشتن استطاعت مالى نفقه ى زن خود را در صورت تمكين ندهد, دادگاه مى تواند او را به شلاق تا 74 ضربه محكوم نمايد. [15]

چگونگی تهیه جهیزیه دراستان ما

دراستان ما درسالهای قبل، رسم جهیزیه اینگونه بود که خانواده داماد هنگام نامزدی مقداری پول به خانواده عروس تحویل می دادند، و خانواده بر اساس نیازهای زندگی عروس و داماد،  وسایل مورد نیاز زندگی آنها راتهیه می کردند. مقداری از وسایل بزرگ هم مثل یخچال، تلویزیون و.. به عهده داماد بود.

امروز این رسم با کمی تغییر در استان ما این گونه است که معمولا خانواده عروس وسایل مورد نیاز زندگی دخترشان را تهیه می کنند ؛ بعضی از خانواده ها، از خانواده ی داماد مقداری پول می گیرند، بعضی خانواده ها همان را هم نمی گیرند وجهیزیه دخترشان را خودشان تهیه می کنند. در این رسم معمولا وسایل کوچک از قبیل وسایل آشپزخانه، وسایل برقی،یک یا دو تخته قرش وچند دست رختخواب، به عهده ی خانواده عروس ومابقی یعنی یخچال، اجاق گاز، تلویزیون و فرش به عهده داماد است. ولی بعضی خانواده ها پا را فراتر نهاده و کلیه این هزینه ها به عهده خانواده عروس می ذارند.

امروز  چشم و همچشمی در استان ما هم  افزایش چشم گیری پیدا کرده  تا  اندازه ای که خیلی از وسایلی که امروز خانواده ها برای جهیزیه می خرند، اصلا مورد احتیاج یک زوج جوان نیست وحقیقتا تا چندین سال بعد از ازدواج هم مورد استفاده قرار نمی گیرند.

  چه بسا خانواده هایی که امروز برای تهیه چنین جهیزیه هایی زیر بار قرض و وام می روند و چه  فشارهای  مالی  را تحمل می کنند  تا فقط بتوانند دخترشان را به قول خودشان آبرومند به خانه بخت بفرستند غافل از اینکه، همین بدهی هایی که برای خود بوجود آورده اند خود باعث آبروریزی و شرمندگی آنها می شود.

در استان ما هم آمارها نشان داد که بیش از 80 درصد از آن ها جهیزیه را به صورت مشترک ( یعنی داماد و عروس با هم ) تهیه کرده اند وشاید 20 درصد باقی مانده، فقط برعهده خانواده دختر است .

در مورد مبلغی که خانواده ی داماد به خانواده ی عروس می دهند برای تهیه ی جهیزیه، آمارها نشان داد که فقط چند درصد با این قضیه مخالف بودند، بقیه همه موافق این قضیه بودند و رفتن این مبلغ را برداشتن باری از روی دوش خانواده عروس می دانستند.

مقدمه

از نظر روان شناسان و كساني كه در حوزه روان شناسي اجتماعي تحقيق و پژوهش مي كنند، پديده اي چون چشم و هم چشمي در ميان برخي افراد، نشانه وجود نوعي نياز براي جلب توجه اطرافيان و مورد تاييد قرار گرفتن از سوي آنهاست. بنابراين چشم و هم چشمي ارتباطي مستقيم با ميزان پذيرفته شدن افراد از سوي خود آنها دارد. بدين معني كه هرچه افراد، وضعيت ظاهري، توانايي هاي فردي و مالي خود را همان گونه كه هست، قبول داشته باشند كمتر به چشم و هم چشمي با اطرافيان خود مبادرت مي ورزند.

به اعتقاد روان پزشكان، زماني كه افراد واقعيات زندگي و توانايي هاي فردي خود را قبول داشته باشند كمتر به نظرات ديگران در مورد خود توجه مي كنند و مي خواهند اطرافيان، آنها را همان طور بپذيرند كه در واقعيت هستند. هم چنين وقتي افراد بيش از حد در پي كسب اطلاع از نظرات ديگران نسبت به خود باشند تلاش مي كنند تا همان طور كه ديگران دوست دارند در مقابل آنها ظاهر شوند و از همين طريق نظر مثبت آن ها را نسبت به خود جلب كرده و مورد تاييد آن ها واقع شوند. در اين صورت است كه اين افراد از واقعيات شخصيتي و توانايي هاي خود غافل شده و معيار خود را تاييد ديگران قرار مي دهند

ريشه يابي علل چشم و هم چشمي

چنان كه گفته شد منشأ چشم و هم چشمي را مي بايست در برخي از غرايز طبيعي و فطري بشر جست. اگرچه شخصي كه گرفتار بيماري چشم و هم چشمي مي شود و اين نابهنجاري را در خود رشد و تقويت مي كند به كژي و بيراهه مي رود. در انسان ها غريزه الگوپذيري وجود دارد. همين غريزه است كه آدمي را براي رشد و تعالي و تكامل و جامعه پذيري آماده مي كند. كودكان با تقليد، واژگان را مي آموزند و با تقليد از رفتار بزرگ ترها خود را با محيط اجتماعي هماهنگ مي كنند و با بهره گيري از آن دانش هاي نظري و تجربي منتقل مي شود و تكامل و رشد فردي و اجتماعي در جوامع انساني روز به روز فزوني مي يابد.

اما كساني كه دچار نابهنجاري رفتاري چشم و هم چشمي مي شوند از اين مسئله (الگوپذيري و تقليدكردن فطري بشري) به درستي بهره نمي گيرند و آن را در جايي نادرست هزينه و خرج مي كنند. همانند اين مسئله را قرآن درباره تقليد از باورهاي نادرست و آيين ها و اعمال و مناسك خرافي مطرح مي سازد و آن را به عنوان تقليد غيرمجاز و ناروا مورد سرزنش قرار مي دهد.

 بنابراين مي بايست به كساني كه گرفتار چشم وهم چشمي هستند آموخت به جاي آن كه در اين حوزه ها از ديگري تقليد كنند، در اموري تقليد كنند كه براي آنان مفيد و سازنده است.

عامل ديگري كه قرآن براي چشم و هم چشمي برمي شمارد، تكبر است. تكبر خصوصيت ضداخلاقي است كه در همگان به گونه اي وجود دارد. اين خصوصيت كه از آن به رذيلت اخلاقي ياد مي شود موجب مي شود تا شخص خود را برتر از ديگري بيابد. از اين رو مي كوشد تا به هر شكلي شده برتري خويش را نشان دهد و خود را فراتر و بزرگ تر و برتر از ديگري بنماياند. اين گونه است كه چيزهايي كه در خود مي يابد به رخ ديگري مي كشد و در اموري كه احساس مي كند كه از برتري برخوردار نيست تظاهر به دارايي آن مي نمايد. از اين رو مسئله چشم و هم چشمي به عنوان تظاهر براي برتري جويي مطرح مي شود و شخص مي كوشد تا با تظاهر برتري خود را نشان دهد. در داستان هاي قرآن و گزارش هاي آن به موارد بسياري در اين حوزه اشاره شده كه مي توان به داستان ابليس در خود برتربيني و بزرگ نمايي اشاره كرد. ابليس كه مامور مي شود بر انسان سجده و اطاعت وي را به عنوان خلافت الهي بپذيرد، استكبار ورزيده و به اين استدلال كه وي از آتش آفريده شده و از موجودي كه از خاك و گل لجن ساخته شده برتر مي باشد. از اين رو استكبار مي ورزد و برتري خود را به رخ همگان مي كشاند. اين در حالي است كه وي مي دانست كه آدمي برتري ديگري دارد كه به تعليم اسما و جعل آن پديد آمده است و در اين حوزه، ابليس را بر او برتري نمي باشد؛ ولي ابليس با ناديده گرفتن آن كوشيده تا با تظاهر، خود را برتر نشان دهد.[16]

تكاثرطلبي، از عوامل چشم و هم چشمي        

تفاخر از ديگر عللي است كه قرآن براي بيماري و نابهنجاري چشم و هم چشمي برمي شمارد. در سوره تكاثر به اين مسئله اشاره مي كند كه اعراب كه از هر جايي خود را دچار كمبود و حقارت احساس مي كردند براي جبران اين نقيصه به تفاخر روي مي آوردند. از اين رو با اشاره به اموري كه از نظر هر خرمندي باطل و نادرست است به ايشان يادآور مي شود كه تفاخر به اين امور چقدر پست مي باشد.

اعراب براي بيان برتري خويش و تفاخر بر ديگران به مال و منال و فرزند بسنده نمي كردند بلكه حتي به شمارش مردگان خويش در گورستان ها مي پرداختند تا فزوني نفرات خويش را به رخ ديگران بكشانند.(سوره تكاثر)

 بنابراين اين تكاثرطلبي نيز مي تواند يكي ديگر از علل و عوامل چشم و هم چشمي باشد؛ زيرا شخص با اين شيوه مي كوشد تا اموري را گرد آورد كه بتواند به رخ ديگري بكشد و خود را در حد و اندازه طرف مقابل و يا فراتر از آن بنماياند. زياده خواهي هاي آدمي در همه حوزه ها وجود دارد. بنابراين زياده خواهي، خاص چيز و يا امري نيست. از جمله زياده خواهي هاي آدمي مي توان به گردآوري مال و فرزند و اموري اشاره كرد كه به چشم مي آيد.

 حسادت هاي فردي نيز در زمينه چشم و هم چشمي مي تواند نقش داشته باشد چرا كه افراد حسود به نوعي در پي همانندسازي با ديگران هستند و تمايلي نسبت به تمايز با اطرافيان خود نداشته و مي خواهند چيزي جداي آنچه مورد تاييد ديگران است، نباشند.  [17]

حسادت و غبطه

حسادت به معناي آن است كه شخص نعمتي را در ديگري مي يابد و مي كوشد تا به نحوي آن نعمت از دست وي برود و يا به شكل نقمت و بلا درآيد. حسود آرزوي آن را ندارد كه شخص از نعمت برخوردار گردد بلكه مي خواهد تنها خود از نعمت برخوردار باشد و ديگري از آن  بهره اي نداشته باشد.

 اما در برابر حسادت امر ديگري نيز وجود دارد كه از آن به غبطه ياد مي كنند. غبطه به اين معناست كه شخص نعمتي را در ديگري مي يابد و آرزو دارد كه او نيز داراي آن شود بي آن كه خواستار زوال نعمت از ديگري و يا تبديل آن به نقمت شود. از اين رو غبطه امري مفيد و سازنده است و موجب رشد و تعالي افراد مي شود. زيرا شخص مي كوشد تا با تلاش خويش و كمك و ياري خداوند به نعمتي سازنده و مفيد دست يابد. در مسئله درس و آموزش و امور معنوي غبطه موجب مي شود تا شخص تلاش كرده و خود را به مراتب عاليتربرساند.

از اين جاست كه مسئله سبقت و پيشي گرفتن از يك ديگر در امور خير پيش مي آيد. به اين معنا كه شخص امري را خير و سازنده و مفيد و نعمتي بزرگ مي يابد و تلاش مي كند كه او نيز به آن دست يابد و يا آن را انجام دهد. اين گونه است كه مسابقه در كارهاي خير و نيكو در ميان اشخاص به عنوان رقابت سازنده و مفيد و هنجاري پسنديده خودنمايي مي كند و جامعه را به سوي تعالي و تكامل مي كشاند. قرآن دراين مسئله از مومنان خواسته است كه با استباق و پيشي گرفتن در امور خير، خود و جامعه را به سوي سعادت رهنمون سازند.(بقره آيه 148) به عبارت ديگر تنها در امور خير است كه قرآن به مسئله سبقت گيري از هم و يا به تعبيري چشم و هم چشمي مثبت و سازنده تأكيد مي كند.

به هر حال رقابت غيرسازنده ميان افراد جامعه، عامل مهمي در ايجاد چشم و هم چشمي است از اين رو مي بايست با آموزش درست و ايجاد بينش و نگرش سازنده، رقابت هاي نادرست را به شكل رقابت هاي سازنده چون مسئله غبطه تبديل و دگرگون ساخت و جامعه را از آثار زيانبار چشم و هم چشمي و صرف هزينه هاي بسيار در امور غيرمفيد رهايي بخشيد. [18]

كمبود اعتماد به نفس

  برخي از روان شناسان علاوه بر امور يادشده در خصوص علل و عوامل چشم و هم چشمي به مسئله ديگري نيز توجه داده و گفته اند خودپنداري پايه و اساس اعتماد به نفس انسان ها است بنابراين وقتي افراد در مراحل رشد خود؛ مورد تاييد واقع شدن از سوي اطرافيان را به عنوان يك نياز اصلي در خود احساس كنند در اغلب موارد شرايط وويژگي هاي فردي و اجتماعي اطرافيان را مطلوب تر از خود ارزيابي كرده و دچار كمبود اعتماد به نفس مي شوند. به اعتقاد روان شناسان اجتماعي، كمبود اعتماد به نفس نيز يكي ديگر از فاكتورهايي است كه مي تواند در افزايش چشم هم چشمي افراد تاثير به سزايي داشته باشد.

فرهنگ حاكم بر خانواده

  افزون بر عوامل يادشده، فرهنگ حاكم بر خانواده و جامعه نيز تاثير به سزايي در نوع رفتار افراد دارد؛ به گونه اي كه وقتي افراد در محيطي رشد پيدا مي كنند كه مورد اهميت و توجه كافي اعضاي خانواده خود قرار گرفته و از استقلال نسبي برخوردار هستند، به ميزان كم تري براي جلب نظر و تاييد اطرافيان خود تلاش مي كنند. در پايان يادآوري اين نكته ضروري است كه چشم و هم چشمي در ميان همگان وجود دارد و مسئله اختصاص به گروه و يا طبقه و يا جنسي خاص ندارد هر چند كه در ميان زنان مسئله چشم و هم چشمي به خاطر مسئله گرايش ذاتي زنان به تظاهر و خودنمايي بيشتر است. به اين معنا كه زنان از آنجايي كه به طور طبيعي و غريزي خواهان آن هستند كه خودنمايي كنند و تظاهر به برتري براي جلب رضايت ديگران نمايند به مسئله چشم و هم چشمي گرايش و تمايل بيش تري از مردان نشان مي دهند.

 براي رهايي از اين مشكل نيز مي بايست از همان روش هايي استفاده كرد كه در از ميان بردن تكبر و حسادت و تظاهر و تكاثر و ديگر رذايل اخلاقي استفاده مي شود. از اين رو تغيير بينش و نگرش مردم و تغيير الگوهاي رفتاري، از مهم ترين عوامل بازسازي و جلوگيري از رواج پديده چشم و هم چشمي است.[19]

رقابت سالم

از آن جايي كه از نظر قرآن، كمال مطلق در خدايي و رباني شدن انسان از طريق فعليت و ظهور بخشي به اسماء و صفات سرشته و نهفته در ذات هر انساني است، مي توان مدعي شد كه رقابت سالم و سازنده، رقابتي است كه اين هدف را تحقق بخشد.

اما بايد توجه داشت كه تحقق اين هدف يعني  رباني شدن انسان، روش ها و ابزارهاي مناسب خودش را مي طلبد و اين گونه نيست كه هدف، وسيله را توجيه كند و انسان بتواند براي دست يابي به كمال مطلوب از هر روش و ابزاري بهره گيرد.

خداوند در بيان دست يابي انسان به كمالات راه مستقيم عبوديت را با وسايلي كه ارزشي ترين آن، اخلاق خوب و نيكو است بيان مي كند. اصولا آموزه هاي وحياني اسلام و قرآن، چيزي جز بيان اصول اخلاقي نيست كه در قالب هائي چون احكام و قانون بيان مي شود تا آدمي در سايه سار آن به كمالات مطلق دست يابد. از اين رو پيامبر(ص) درباره فلسفه بعثت خود مي فرمايد: انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق؛ من براي اتمام مكارم و كرامت هاي اخلاقي برانگيخته شدم.

بنابراين، از نظر آموزه هاي وحياني قرآن و اسلام، رقابت سالم مي بايست كاملا اخلاقي و در چارچوب معيارهاي اخلاق و رفتارهاي پسنديده از نظر عقل و عقلاء و شريعت باشد و هرگونه رقابتي بيرون از اين چارچوب و معيار، به عنوان رقابتي ناسالم و نادرست شمرده خواهد شد. [20]

چشم و هم چشمي خوب و بد

بر همين اساس مي توان دانست كه چه نوع چشم و هم چشمي، سازنده و سالم خوب و كدام يك بد و نادرست است؛ زيرا چشم و هم چشمي، نوع رقابت است كه مي تواند اخلاقي و غيراخلاقي و ارزشي و ضدارزشي باشد.

از آن جايي كه از نظر اسلام، كمال مطلق، خداوند است و هر انساني بايد براي كسب آن شتاب كند و گوي سبقت را از همگان بربايد، مي توان گفت كه چشم و هم چشمي كه در اين چارچوب انجام گيرد سازنده و خوب و ارزشي و در غير اين صورت ضدارزشي و بدخواهد بود.

خداوند در بيان معيار مسابقه اخلاقي، مسابقه به هدف دست يابي به خير را مطرح مي كند و مي فرمايد: فاستبقو الخيرات؛ در كارهاي خير مسابقه دهيد [21]

خير در فرهنگ قرآني آن نعمتي است كه كمالي باشد يا انسان را به كمالي برساند. از اين رو خداوند از مردم مي خواهد تا در خيرات يعني كمال و كمال خواهي مسابقه بدهند و در فرصت كوتاه عمر، خود را به آن برسانند.

همچنين مي فرمايد: سابقوا الي مغفره من ربكم و جنه عرضها كعرض السماء و الارض؛ به سوي مغفرتي از پروردگارتان و بهشتي كه عرض و پهناي آن آسمان و زمين است، سبقت بجوييد.[22]

بنابراين، مسابقه و رقابت مي بايست با هدف تحت پوشش قرار گرفتن در سايه غفران الهي و رسيدن به بهشت باشد. اين بهشت نيز چيزي جز همان خدايي و رباني شدن نيست؛ زيرا تا انسان، خدايي نشود در بهشت رضوان در نمي آيد. بر اين اساس، مي توان گفت كه مسير رسيدن، عبوديت و بندگي است كه در سايه اخلاق تحقق مي يابد و انسان متخلق هم همان انساني است كه اخلاق الهي يافته و صفات و اسماي الهي در او پديدار شده است.

پس چشم و هم چشمي كه به معناي الگوگيري از ديگران و رقابت و مسابقه گذاشتن با آنان است، مي بايست در چارچوب معيارهاي الهي باشد تا بتوان از آن به چشم و هم چشمي خوب و ارزشي ياد كرد وگرنه از مصاديق چشم و هم چشمي بد و ضدارزشي خواهد بود.

قرآن در آياتي گزارش مي كند كه برخي از مردم، رقابت سازنده و سالمي نداشتند، چرا كه ره گم كرده بودند و چيزهايي را كمالي مي دانستند كه يا ضدكمالي بود يا ابزاري براي كمال بود و تنها در حد وسيله و ابزار، ارزش داشت ولي برخي ها بدان اصالت داده و آن را هدف مي انگاشتند.

sاز جمله اين مردمان، گروهي از بني اسرائيل بودند كه قارون را الگوي خود قرار داده و مي خواستند تا مانند او شوند و در حسرت ثروت قاروني بسر مي بردند، چرا كه ثروت را اصيل دانسته و به عنوان هدف براي خود قرار داده بودند. اينان كمال را در زندگي دنيا دانسته و ثروت را عامل سعادت خود مي دانستند. از اين رو در حسرت ثروت قاروني بودند و او را الگوي رفتاري خويش قرار مي دادند.

اينان زماني بيدار مي شوند كه خداوند، قارون را با مال و كاخ و ثروت او به زمين فرو مي برد و نيست و نابود مي كند. آن زمان است كه خود را سرزنش مي كنند كه چرا قارون را الگوي خود قرار داده و چشم و هم چشمي با قارون داشتند.

از ديگر گزارش هاي قرآن، چشم و هم چشمي دو نفر بود كه در كنار هم بوستاني داشتند و هر يك ثروت و قدرت و شمار فرزندان خود را به رخ ديگري مي كشيد و اين گونه به رقابت ناسالم ميان خود دامن مي زدند. اينان در اين رقابت ناسالم دنياطلبي، چنان گرفتار آمدند كه شبانه به بوستان مي رفتند تا به دور از چشم بينوايان ميوه ها را گرد آورند تا به بينوايي كمك نكنند. در آيات قرآني گزارش شده كه اين بوستان خراب مي شود و آنان در حسرت مال و ثروت و بوستان مي مانند.

كساني كه گرفتار بينش تنگ دنيا دوستي مي شوند و معيار كرامت و بزرگي را در مال و ثروت و نعمت مي دانند، هر گاه خود را با ديگري مقايسه مي كنند اندوهگين مي شوند و براساس همان معيارهاي باطل و نادرست خود، كاهش ثروت و نعمت را اهانت و افزايش آن را كرامتي از سوي خداوند مي دانند.

اصولا كساني كه به مقايسه زندگي خود با زندگي ديگران مي پردازند، از آن جايي كه دنيا همواره با محدوديت هايي مواجه است، گرفتار چشم و هم چشمي بد و ناپسند مي شوند و افزون بر اينكه خود را به رنج مي افكنند موجبات رنجش ديگران را نيز فراهم مي كنند.

كسي كه به مقايسه مادي زندگي خود با زندگي ديگران مي پردازد، گرفتار نوعي خودكم بيني مي شود و خود را در ميان مردم خوار و پست مي شمارد. از نظر اين دسته از افراد، اگر وضعيت مادي مطلوب شود، وضعيت اعتباري و روحي آنان نيز بهتر مي شود. زيرا ملاك و معيار كرامت و اهانت را ماديات دنيوي مي دانند، در حالي كه كرامت انسان در تقوا و كمالاتي است كه كسب مي كند و براي آن پاياني نيست، همچنانكه اهانت و خواري را مي بايست در دوري از خداوند و بي تقوايي و نقص وجودي خود دانست.[23]

آثار و پيامدهاي چشم و هم چشمي بد

چنان كه گفته شد، چشم و هم چشمي، ريشه در رقابت ناسازنده و ناسالم و الگوبرداري هاي نادرست دارد. از اين رو شخص، گرفتار بيماري هائي چون حسادت، حسرت و اندوه و افسردگي مي شود و گمان مي كند كه فقدان ثروت و كمبودهاي مادي به معناي اهانت و ذلت و خواري اوست.

وقتي ما از پديده نابهنجار چشم و هم چشمي سخن به ميان مي آوريم، منظور رقابت و مسابقه در ماديات است؛ وگرنه مسابقه در معنويات و اخلاق و اين كه هركسي در كار نيك و خير شتاب كند و در انجام آن گوي سبقت را از ديگران بربايد، بسيار كار پسنديده و اخلاقي است و خداوند در آيات زيادي آن را تشويق و ترغيب كرده و به عنوان يك ارزش معرفي نموده است.

پديده نابهنجار چشم و هم چشمي بد از جمله پديده ها و نابهنجاري هايي است كه درميان مردم و بخصوص زنان به شكل گسترده وجود دارد و بيشتر افراد دست كم در موردي و يا زماني گرفتار اين نابهنجاري اجتماعي مي شوند. مولفه هاي اساسي چشم و هم چشمي بد در تظاهر، رقابت ناسالم، احساس خودكم بيني و كمبود، در امور مادي و ارضاي آن به اشكال گوناگون يافت مي شود.

چشم و هم چشمي بد، نوعي نقص و نارسايي در شخصيت شخص و نادرستي در بينش و نگرش او است كه مي تواند منجر به بيماري خطرناك رواني چون احساس افسردگي و نوميدي و بي اعتمادي شود.

اگر چشم و هم چشمي از نوع رقابت بد و ناسالم در خانواده اي وجود داشته باشد، كودكان اين خانواده ها نيز دچار مشكلات ويژه اي مي شوند. از آنجا كه كودكان رفتار پدر و مادر را ملاك اعمال خود قرار مي دهند، پدر و مادري كه دچار چشم و هم چشمي بد و حسادت آميز و خودكم بيني باشند، سبب بروز اين پديده در كودكان خود مي شوند؛ زيرا اين پدر و مادر نمي توانند به كودك بياموزند كه قدرت واقعي، در دوست داشتن ديگران و از خود گذشتگي است، بلكه كودك از روي رفتار پدر و مادر به اين نتيجه مي رسد كه تظاهر به اموري و گردآوري ثروت و ماديات و بها دادن به آن، ملاك برتري افراد انساني است.

اين درحالي است كه والدين به عنوان الگوهاي سازنده كودك، مي بايست چشم و هم چشمي خوب را تشويق كنند و رقابت سالم را در امور معنوي و علمي بدانند؛ چرا كه امتياز واقعي انسان در اخلاق خوب و امور معنوي است كه باعث رشد و تكامل فرد مي شود.[24]

بررسي هاي علمي نشان مي دهد كه چشم و هم چشمي بد و رقابت ناسالم در برخي از موارد موجب تحريك افراد و وقوع تخلفاتي در آنها مي شود. در بسياري از موارد، وسواس، اختلاف هاي رفتاري، پرخاشگري و حتي طلاق در خانواده ها از چشم و هم چشمي هاي كوچك آغاز شده است.

روان شناسان براين باورند كه چشم و هم چشمي ها، اگر به صورت رقابت سالم در زمينه تحصيلي، حرفه و شغل باشد موجب پيشرفت انسان است، ولي بيشتر اوقات به صورت رقابت ناسالم در همه زمينه ها از قبيل خريد لوازم منزل، پوشاك، طلا و زيورآلات، انتخاب رشته تحصيلي و حتي سفرهاي خارجي و زيارتي مشاهده مي شود كه نه تنها موجب پيشرفت نمي شود، بلكه از نظر اقتصادي هم به خانواده و حتي جامعه لطمه مي زند.

فردي كه چشم و هم چشمي از نوع ناسالم دارد، به دليل احساس حقارتي كه دارد (فجر، آيه 61)، مي خواهد در انجام كار يا زمينه اي از ديگران بهتر باشد و سعي مي كند به نوعي سرپوشي بر اين احساس بگذارد، به همين خاطر خود را توانمندتر و بهتر از آنچه كه هست، قلمداد مي كند. در حالي كه انسان بايد به دنبال تأمين نيازهاي طبيعي خود باشد و در حد طبيعي هم براي تأمين آنها تلاش كند و كمال مطلق را در اين ابزارها و روش ها بجويد.

يكي از دلايل ديگري كه موجب مي شود چشم و هم چشمي بد و رقابت ناسالم در جامعه و در بين افراد شيوع پيدا كند، تسلط روحيه رقابت ناسالم در جامعه است، يعني افرادي كه از حيث امكانات مادي و معنوي دچار كمبود هستند، بدون در نظر گرفتن اوضاع اقتصادي و خانوادگي خود به دنبال نيازهاي غيرواقعي مي روند و با اعتقاد بر اين كه اگر فلان مقام يا موقعيت را داشته باشم در جامعه مقبوليت بيشتري خواهم داشت، مرتباً اتومبيل يا وسايل منزل خود را ارتقا مي دهند و در اين ميان رسانه هاي جمعي به ويژه تلويزيون و فيلمهاي سينمايي نيز به اين پديده، بيشتر دامن مي زنند تا جايي كه چشم و هم چشمي بد و تقليد از لباس شروع مي شود و به تدريج در تمام زمينه ها از قبيل مجالس ميهماني، معاشرتها و رفت و آمدها حتي در انتخاب مسكن و وسايل زندگي تأثير مي گذارد.

وقتي در يك جامعه ارزشها تغيير پيدا كنند و داشته هاي مادي جاي ارزشهاي معنوي را بگيرند، افراد براي به دست آوردن جايگاه اجتماعي مي كوشند خود را به ابزار روز مجهز سازند. آنها مي پندارند كه داشتن اين ابزار موجب مي شود سريع تر پيشرفت كنند و بيشتر ديده شوند و اين گونه سعادت و خوشبختي واقعي را تجربه كنند.[25]

 ناآگاهي، تجمل گرايي، داشتن اعتقادات ضعيف، به دنبال مد بودن، غلبه احساسات بر تعقل، تبعيت از فرهنگ هاي بيگانه بدون شناخت و ارزيابي دقيق از آن فرهنگ، عدم تشخيص نيازهاي واقعي خود، خانواده و جامعه، حاصلي جز چشم و هم چشمي بد و رقابت ناسالم در جامعه ندارد و مردم به جاي تحقق كمالات اخلاقي و معنوي به سمت ثروت هاي قاروني و الگوبرداري از آن ها مي روند و رقابت و مسابقه ناسالمي را رقم مي زنند. (همان)

بسياري از مشكلات خانواده ها به خاطر چشم و هم چشمي در خريد وسايل و لوازم خانه در طول زندگي است، بعضي از زنان به منظور تعويض وسايل خانه و به دنبال تشريفات و ظواهر زندگي به خصوص در نزديكي ايام نوروز، همسران خود را به هر زحمت و مشقتي مي اندازند تا لوازم قديمي خانه را عوض كند. اكثر زنان جامعه ما زنان قانعي هستند و در مقابله با مشكلات و مسائل سخت زندگي با شوهران خود همراهي مي كنند ولي تعدادي هم هستند كه در برابر خواست هاي خود گذشت نمي كنند، طمع و زياده خواهي در زندگي، هم براي مرد و هم براي زن در بسياري از موارد به بحران هاي جدي در زندگي هاي مشترك ختم مي شود.

درمان رقابت ناسالم و چشم و هم چشمي بد

چنان كه گفته شد، ريشه رقابت ناسالم را مي بايست در كج فهمي، عدم تشخيص حق و كمال از باطل و نقص، تغيير ارزش ها و اصول اخلاقي، جايگزين شدن ماديات به جاي معنويات، حسادت، غرور و كبر، عدم اعتماد به نفس، احساس خود كم بيني و مانند آن جست.

بنابراين، لازم است با تغيير در بينش ها و نگرش ها رفتار مردم را بهبود بخشيد و اجازه نداد كه جامعه دچار رقابت ي و رقابت سالم در معنويات و امور اخلاقي تاكيد كرد و ارزش ها را در امور خير و مناسب دانست و با بيدار كردن وجدان هاي خفته، آنان را به سمت و سوي كمال واقعي يعني خدايي شدن هدايت كرد و همه ابزارهاي مادي و دنيوي را به عنوان يك وسيله به مردمان فهماند و اجازه نداد تا ابزار به عنوان هدف و وسيله به عنوان كمال مطرح شود و ضدارزش به جاي ارزش بنشيند.

به هر حال رقابت غيرسازنده ميان افراد جامعه، عامل مهمي در ايجاد چشم و هم چشمي است از اين رو بايد با آموزش درست و ايجاد بينش و نگرش سازنده، رقابت هاي نادرست را به شكل رقابت هاي سازنده چون مسئله غبطه تبديل كرد و جامعه را از آثار زيانبار چشم و هم چشمي و صرف هزينه هاي بسيار در امور غيرمفيد رهايي بخشيد.[26]

 مقدمه

  تهیه جهیزیه یکی از مشکلات اصلی بسیاری از خانواده های ایرانی به هنگام ازدواج فرزندان است. والدینی که با شور و شوق و پس از انتخاب عروس یا داماد مناسب، فرزند خود را برای زندگی مشترک آماده کرده اند، پس از مراسم دوران نامزدی یا عقد، به تکاپوی خرید جهیزیه برای فرزند خود می افتند. این مرحله، یکی از حساس ترین مراحل دوران عقد است و توافق و تفاهم دختر و پسر و خانواده ها در این برهه بسیار کارساز است. اما به عقیده بسیاری از کارشناسان، خرید جهیزیه که باید به منزله شروع زندگی ساده زوج های جوان باشد، طی سال های اخیر به معضل و مشکل اصلی تبدیل شده است. جوانان با توقعات بی جا و تقاضای اقلام غیرضروری خانواده ها را تحت فشار می گذارند و خانواده ها نیز با دامن زدن به توقعات آن ها، جوانان را پرتوقع و بی انگیزه می کنند.

خودکم‌بینی از عواقب چشم و هم چشمی

  خودکم‌بینی یکی از عوامل چشم و هم چشمی در جامعه است، در چنین شرایطی ما خود واقعی را که خداوند به ما عطا کرده نمی‌بینیم، بلکه با تجملات ظاهری سعی در تکمیل خود داریم تا این عارضه را جبران کنیم که این امر نیز عواقبی مانند کاهش سن ازدواج و افزایش توقع زن از همسرش را به دنبال دارد.[27]

بعد از طی مراحل فوق، وقتی زوجین وارد زندگی مشترک می‌شوند این خود‌کم‌بینی و احساس نیاز دائم به مدرن کردن تجهیزات، موجب رقابت منفی می شود به طوری که زن به همسان‌سازی خانواده خود با افراد مشابه می پردازد، سپس با ایجاد چالش در خانواده طلاق عاطفی را موجب می‌شوند.

نقش محقق جهیزیه به نقش محول تبدیل شده است

  نکته دیگر اینکه امروزه نقش محقق جهیزیه به یک نقش محول تبدیل شده است به این معنا که خانواده‌ها فکر می‌کنند تهیه جهیزیه به خانواده‌ها واگذار شده و همه آنها باید به این سمت حرکت کنند. پوریانی  با بیان اینکه نقش محقق این است که افراد بر اساس تلاش و کوشش به تهیه جهیزیه بپردازد، خاطرنشان کرد: فعلا این امر اتفاقی است که در جامعه ما رخ داده، بنابراین باید تلاش کنیم تا این نقش به نقش محقق تبدیل شود تا کارکرد مثبتی برای افراد جامعه داشته باشد.[28]

ساخت خانه روی  ایی عروس روی پایه چشم و هم چشم

  آیا جهیزیه سنگین ضمانت اجرایی برای خوشبختی جوانان دارد یا نه ؟

  ما خانواده‌هایی را می‌شناسیم که با وجود جهیزیه سنگین دایم در زندگی زناشویی خود دچار کشمکش و گرفتاری‌های خانوادگی هستند، به عنوان مثال عروس خانم می‌گوید من این جهیزیه را آوردم شما چه امکاناتی فراهم کردید در صورتی که خانواده‌هایی هم هستند که با جهیزیه اندک و تلاش و کوشش یکدیگر زندگی خوبی برای هم مهیا کردند.

پوریانی با اشاره به اینکه برخی تجهیزات خانگی مانند بخارپز، مایکروفر، دارای عوارض و اثرات جانبی برای خانواده‌ها است، یادآور شد: برخی از این لوازم حتی در سال یک بار هم مورد استفاده قرار نمی گیرد ولی به دلیل چشم به هم‌چشمی خریداری می‌شوند، در معنا و مفهوم زندگی مسالمت‌آمیز که زن و شوهرها باید 50 درصد با هم تفاهم و توافق داشته باشند، جز در پاس داشت زندگی اجتماعی حاصل نمی‌شود، اگر آن معنا و مفهوم واقعی زندگی برای خانواده‌ها تفهیم شود بسیاری از مشکلات موجود حل و یا کاهش پیدا می‌کند.وی در توصیه به جوانان گفت: اگر آنها می‌خواهند با صلح و صفا و با پیروی از سیره و سنت انبیای الهی زندگی کنند، باید با یک نگاه خوش‌بینانه و با همکاری و همدلی یکدیگر زندگی موفقی را در پیش بگیرند.

 «امان قرائی مقدم»، از اساتید دانشگاه نیز می گوید: مشکلات اقتصادی جامعه، هزینه‌های زیاد آیین ازدواج، گرفتن وام و نظایر آن سبب می‌شود تا زندگی نوجوانان با تنش فکری، رفتاری، نگرانی و بدهی آغاز شود؛ که نه تنها خوب نیست، بلکه نگران‌کننده است.وی با بیان اینکه سدهای ازدواج امروز جوانان، بیشتر فرهنگی است، تصریح کرد: در این سال‌ها، سن جوانان بالاترین سن جمعیتی است که باید برای پیش‌گیری از آسیب‌‌های اجتماعی و فرهنگی، در راستای پیوند جوانان کشور، فرهنگ‌سازی شود.

الگوسازی قبل و بعد از ازدواج

این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: اگر فرهنگ و الگوسازی درست و آموزه‌های لازم مهارت‌ زندگیِ قبل و بعد از ازدواج داده نشود، افزون بر آسیب مجرد ماندن بخشی از جوانان با آسیب اجتماعی و خطرناکتر دیگری به نام جدایی(طلاق) روبه رو خواهند بود. در ده سال گذشته، باید سالی یک میلیون و نودوهشت هزار نفر از جوانان ازدواج می‌کردند، ولی کشور با چنین رخدادی مواجه نبود و هنوز خیل عظیمی از جوانان ازدواج نکرده‌اند.به گفته وی، بسیاری از اوقات اختلاف نظرها در خرید جهیزیه به اختلافات شدید خانوادگی تبدیل می شود که ناشی از نبود الگوی خرید جهیزیه است. به عبارتی جهیزیه حد معینی ندارد و هر خانواده ای برای خود الگویی دارد. هم چنین خرید جهیزیه در بسیاری از نقاط کشور ما بعهده خانواده دختر است و این فرهنگ، مشکلات بسیاری را روی دوش خانواده ها می گذارد.[29]

عدم پیروی از تعقل و تفکر، عامل رواج جهیزیه های سنگین در جامعه

پوریانی با اشاره به اینکه جهیزیه هیچ‌گونه پشتوانه شرعی و قانونی ندارد ولی مهریه دارد، اظهار کرد: تبعیت و پیروی از مد روز، چشم و هم‌چشمی‌ها، عدم پیروی از تعقل و تفکر، تبلیغات منفی تجاری ناصحیح، تنوع وسایل و جذابیت‌های آنها از جمله عوامل مهم رواج جهیزیه‌های سنگین در جامعه ما است، ولی راه صحیح این است که هر خانواده‌ای به اندازه امکانات و نیازهای خود اقدام به خرید جهیزیه کند، مثلا تهیه جهیزیه باید در جامعه دینی با منطق، عرف و آداب و رسوم دینی سنخیت داشته باشد.

چون فرزندان هیچ تلاشی برای تهیه نیازهای خود در زندگی نمی‌کنند به آسانی هم آنچه را که بدست می‌آورند از دست می‌دهند و هیچ تلاشی هم برای حفظ آن نمی‌کنند. همین امر نیز به راحتی منجر به طلاق و ازهم‌گسیختگی خانواده‌ها می‌شود و از سوی دیگر چون آمال و آرزوهای افراد تمام‌نشدنی است، با وجود داشتن همه چیز طلب بیشتری می‌کند که این امر منجر به ایجاد فشارهای روانی مضاعف بر افراد و در نهایت متلاشی شدن بنیان خانواده می‌شود. به جای فرهنگ‌سوزی، فرهنگ‌سازی کنیم

مدیر مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه ما باید به جای فرهنگ‌سوزی، فرهنگ‌سازی کنیم، یادآور شد: ما بایستی به جای فرهنگ‌های غلطی که امروزه در جامعه رواج پیدا می‌کند فرهنگ دینی خودمان را جایگزین کنیم تا خانواده‌ها با پیروی و تأسی از آموزه‌های دینی از زیر بار رفتن وام های سنگین برای تهیه جهیزیه رهایی یابند، در گذشته مهریه برابر جهیزیه بود یعنی اگر 50 هزار تومان مهر عروس می‌کردند به همان میزان خانواده عروس جهیزیه تهیه می‌کرد که این امر بسیار عاقلانه و منطقی بود ولی امروزه این دو هیچ ارتباطی به هم ندارند.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: ولی امروزه خانواده‌ها از شکل گسترده به شکل هسته‌ای تغییر پیدا کرده. در گذشته خانواده‌ها با امکانات کافی و به راحتی در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند و به این اندازه غرق در مشکلات نبودند، به هر حال هم‌اکنون شرایط تغییر کرده و این امر نیز طبیعی است و ما هم نمی‌خواهیم بگوییم که به زندگی گسترده برگردیم ولی با همین زندگی هسته‌ای و صنعتی هم زن و شوهرها می‌توانند با ایجاد یک شرایط عاقلانه زندگی خوبی برای هم مهیا کنند.

وی با تأکید بر الگوگیری از زندگی حضرت فاطمه (س) و حضرت علی (ع) یادآور شد: جهیزیه این دو انسان بزرگوار در حد نیازهای ضروری زندگی‌شان بود.اگر خانواده‌ها بتوانند با پیروی و تأسی از زندگی انبیا (ع) به تهیه جهیزیه و ازدواج ساده جوانان بپردازند؛ نقش مهمی در خوشبختی و سعادت آنها خواهند داشت، اگر چه در تاریخ گذشته ایران این‌گونه بوده ولی در دو دهه اخیر تحت تأثیر شرایط مختلف قرار گرفته و از آن حالت خارج شده است.

جوانان دم بخت قربانی‌ جهیزیه می شوند

پوریانی با اشاره به اینکه بر اساس آمارهای گردآوری شده در 10 سال گذشته حاکی از آن است که شش هزار نفر در کشور هندوستان به دلیل جهیزیه کشته شدند، تصریح کرد: این معضل دارای قربانی‌های فراوان و مختلف در جوامع دیگر است که تأخیر سن ازدواج یکی از مهم‌ترین قربانی‌های این مسئله بوده که به هیچ وجه با اندیشه‌های دینی و اسلامی ما سازگار نیست، بنابراین مسئولان باید به دنبال راهکار جدی برای حل این مشکل در جامعه باشند.

 درآمارهایی که ما دراستان خود گرفتیم، افراد خاصی که به خاطر جهیزیه، ازدواجشان عقب افتاده باشد، نود اگرهم بود، زیاد نبود ولی خانواده هایی را می شناسیم که به خاطر تهیه جهیزیه دختر خود زیربارقرض هستند وازهرفرصتی برای گرفتن وام استفاده می کنند.

نقش رسانه در تجملگرایی جامعه

وی با بیان اینکه عوامل مختلفی در تهیه جهیزیه سنگین نقش دارند و چشم و هم چشمی‌ها یکی از مهم‌ترین آنها است، خاطرنشان کرد: بعد از این عامل، رسانه ملی با ساخت فیلم‌هایی با محتوای لوکس و جذاب موجب تأثیرات منفی بر زندگی زوج‌های جوان شده است، زیرا جوانان با دیدن چنین فیلم‌هایی دچار وسوسه شدند که چرا آنها چنین زندگی نداشته باشند، در نهایت این امر موجب افزایش سن ازدواج از 18 تا20 سال به 30 تا 35 سال شده و علاوه بر موارد فوق باعث پیامدهای منفی دیگر از جمله افزایش آسیب‌های اجتماعی در جامعه می‌شود. [30]

ازآماری که ما گرفتیم تقریبا همه، یا بهتراست بگوییم بیشتر آنها همین اعتقاد یعنی تأثیرچشم وهمچشمی در تهیه جهیزیه را داشتند. واکثریت آنها معتقد بودند که جهیزیه بالا درخوشبختی هیچ تأثیری ندارد.

تقریبا بالای 80 درصد ازآمارها نشان داده که اگرجهیزیه دختری درخانواده ای کم باشد، موجب سرزنش خانواده ی شوهر قرار می گیرد وازهرفرصتی برای نیش وکنایه زدن استفاده می کنند.

تفهیم فلسفه ازدواج برای جوانان

ما باید فلسفه ازدواج را برای جوانان مشخص و اصل ازدواج را برای آنها تسهیل کنیم تا بتوانند با ازدواج به موقع و آسان زندگی مشترک خود را آغاز کنند و از بسیاری آسیب‌های اجتماعی نیز از این طریق جلوگیری کنیم.

نماینده مجلس با اشاره به راهکارهای ازدواج آسان خاطرنشان کرد: راهکار اول این است که با توجه به اینکه خداوند متعال تمام موجودات از جمله انسان را جفت قرار داده نباید نسبت به اصل ازدواج اشکال‌تراشی کرد، بلکه باید گام اول را برای زندگی مشترک برداشت و مابقی را به خداوند سپرد.

وی تصریح کرد: راهکار دوم این است که زندگی برای جوانان تفهیم شود، آنها باید بدانند زندگی به فرش، مبل و لوازم خانگی نیست بلکه زندگی به فهم و فکر، اخلاق، انسانیت و تحمل یکدیگر است که بهترین عاملش ازدواج موفق است.[31]

نتیجه گیری

« و لا تمدن عینیک الی ما متعنا به ازواجا منهم»

 ای محمد (ص) : هرگز چشم خود را به نعمت های مادی که به گروه هایی از کفار داده ایم ندوز.

قرآن در سوره حجر آیه 88 وسوره طه، آیه 131، از چشم دوختن به دنیای دنیا داران و ثروت ثروتمندان منع فرموده.

پس با توجه به آیات قرآن، و همچنین روایاتی که انسان را از بی اهمیت بودن مال دنیا و مادیات، آگاه می کنند و بیان اهمیت و ضرورت این پژوهش به این نتیجه می رسیم که امروزه جهیزیه با تأثیر عامل چشم و همچشمی در آن که مانعی برای ازدواج جوانان شده، از مصادیق همان دنیا دوستی است که باید با تقویت ایمان و یاری خداوند، سعی کنیم آن را ریشه کن کرده و به ساده زیستی که در اسلام به آن تأکید فراوانی شده، روی بیاوریم.

برای این کار بهتر است از خودمان شروع کنیم یعنی اول جهیزیه خودمان را ساده بگیریم تا دیگران ببینند، وقتی خود در عمل چنین کنیم، می توانیم درگفتار و با استفاده از احادیث، دیگران را هم قانع کنیم که این جهیزیه های سنگین هیچ لزومی ندارد زیرا در خوشبختی مؤثر نیست.پس چرا همان اول زندگی زیر بار قرض و وام برویم.

 بنابراین می توانیم با آموزش دادن و آگاه کردن مردم از راه های مختلف، مثل رسانه ها، سدی که امروز به عنوان معضلی برای ازدواج به وجود آمده را بشکنیم، تا جوانان  یک زندگی خوب و شیرین را تجربه کنند.

ومن الله التوفیق

کلثوم خرمروز

پایان

• جهت حمایت از ما لطفاً مطالب سایت را بدون ذکر منبع کپی نکنید.
• تمامی حقوق این تحقیق مربوط به نویسنده ومبلغان سایبری می باشد.هرگونه سوء استفاده وتغییر مقاله به نام شخص دیگر شرعاً وقانوناً جایز نمی باشد.

منابع ومأخذ:———————

1-  قرآن

2-  بستان نجفی، حسین، اسلام و جامعه شناسی خانواده پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چ 5، 1389

3-  سالاری فر، محمدرضا، نظام خانواده در اسلام، مرکز نشر هاجر، ویرایش جدید، چ 4، 1389

4-  مکارم شیرازی، ناصر، شیوه همسرداری در خانواده نمونه

5-  سالک، معصومه، مقاله جهیزیه برعهده ی زن یا بر ذمه ی مرد

6-  مقاله سیر صعودی جهیزیه از دیروز تا امروز

7-  کاتوزیان ناصر، حقوق مدنی خانواده، ص 187

8-  محقق، محمد باقر، حقوق مدنی زوجین، ص 357

9-  طالب پور، سعید، چشم و همچشمی از نگاه قرآن ، روزنامه کیهان، سایت http:www.maarefgran.com

10-  امیری، موسی، چشم و همچشمی خوب و بد از نگاه قرآن، 1391

منابع مطالب: