امیر المومنین حیدر

امیر در لغت

امیر در لغت به معنی فرمانده است، بعد از اسلام کسانی را که از سوی رسول خدا – صلی الله علیه و آله – و خلفاء به فرماندهی مأموریتهای جنگی منصوب می‌شدند امیر می‌گفتند، عبدالله‌بن‌ جحش پسر عمه پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله ـ که در سال دوم هجری مأمور کسب اطلاعات از کافران مکه شد نخستین کسی بود که امیر نامیده شد.

لقب امیرالمؤمنین

اما لقب امیرالمؤمنین به معنی خلیفه و فرمانده کل قوای اسلام از عهد عمربن خطاب باب شد و او به اشارت دو تن از صحابه خطاب امیرالمؤمنین را برای مقام خلافت برگزید. سیوطی در تاریخ الخلفاء و ابن خلدون در تاریخش به این مطلب اشاره کرده‌اند که: عنوان امیرالمؤمنین در عهد خلفای اولیه و بنی امیه و بنی عباس تا سقوط خلافت بغداد بالاترین القاب ویژه خلیفه یا مدعیان خلافت بوده است.

لقب اختصاصی امام علی علیه السلام روایات شیعه دلالت دارد بر اینکه لقب «امیرالمومنین» مخصوص علی بن ابیطالب علیه السلام است و بر هیچ کس جز او اطلاق نمی‌شود. این لقب حتی بر سایر ائمه و امام زمان علیه السلام نیز نباید اطلاق شود. خود رسول خدا صلّی الله و علیه و آله و سلّم این لقب را به امام علی داد و اولین کسانی که موظف شدند علی علیه السلام را با این لقب خطاب کنند، ابوبکر و عمر بودند.

لقب امیرالمومنین در روایات

اما به اعتقاد شیعه امامیه، امیرالمؤمنین عنوانی است که خدای تعالی به علی‌بن ابی‌طالب علیه السلام داده است. و هیچ کس چه قبل از او و چه بعد از او برازنده این لقب نیست.

در حدیث آمده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله به اصحاب خود فرمود: بر علی با عنوان امیرالمؤمنین سلام کنید و در حدیث دیگر است که خدا علی علیه السلام را امیرالمؤمنین نامیده است و روا نیست کسی به این نام خوانده شود،

حتی قائم آل محمد عجل الله تعالی فرجه الشریف را امیرالمؤمنین نمی‌گویند و به او بقیه‌الله خطاب می‌کنند.

امام محمد باقر علیه السلام فرموده است: خداوند علی ـ علیه السلام ـ را امیرالمؤمنین گفته‌ است.

حضرت امام صادق (علیه السلام) فرمودند: خداوند تنها علی علیه السلام را به لقب امیرالمومنین نامیده است. نه قبل او کسی به این لقب نامیده شده و نه پس از او.

امام رضا علیه السلام فرموده است: چون حضرت توشه علم به مؤمنان می‌بخشید امیرالمؤمنین نام گرفت.

در فرهنگ تشیع، نه تنها خلفای دیگر بلکه دیگر ائمه نیز به این لقب خوانده نمی شوند :
« بعد از شهادت امیرالمومنین(علیه السلام) شخصی به امام حسن مجتبی (علیه السلام) گفت :
” السلام علیک یا امیر المومنین” حضرت فرمود : این لقب خاص پدر ما علی (علیه السلام) است.

راوی دیگری آمد خدمت امام جعفر صادق (علیه السلام) و گفت : “السلام علیک یا امیر المومنین”.
فرمود: “ذاکَ جَدُّنا علی بنُ اَبی طالب” گفت: آقا شما امیرالمومنین نیستید؟ فرمود:
در معنا هستم، ولی “امیرالمومنین” لقب خاص جد ما علی بن ابی طالب است.

حافظ ابونعیم اصفهانی از انس بن مالک روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره علی علیه السلام فرمودند: او امیرالمؤمنین و فرمانده مأموران مجاهد و خاتم اوصیاست.

ابن مردویه اصفهانی آورده است که جبرئیل در محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله علی علیه السلام را امیر المؤمنین خواند.

ابوالعلاء حسن بن عطار از ابن‌عباس روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله به ام سلمه فرمود: ای ام‌سلمه شاهد باش و بشنو، این علی بن ابی‌طالب ـ علیه السلام ـ است که امیرالمؤمنین و سید مسلمانان و نهان خانه اسرار و جایگاه علم من است.

درنتیجه عنوان امیرالمؤمنین نزد شیعه امامیه، اختصاص به علی بن ابی‌طالب علیه السلام دارد. و امروزه این نام در نزد شیعیان فقط به حضرت علی(ع) اختصاصی دارد و فرد دیگری را با این عنوان نمی شناسند.

هفتاد هزار سال پیش از خلقت آدم

عبدالله بن عباس می گوید:

« روزی با رسول خدا در یکی از کوچه های مدینه می رفتیم که علی ابن ابی طالب از راه رسید و به رسول خدا این گونه سلام کرد:

«السلام علیک یا رسول الله و رحمه الله و برکاته»

پیامبر نیز در پاسخ فرمود:« و علیک السلام یا امیرالمومنین »

از لقبی که رسول خدا به علی بن ابی طالب داد، تعجب کردم و به پیامبر گفتم:

« ای رسول خدا، آنچه درباره پسرعمویم، علی، گفتی، از روی محبت و دوستی شخصی با او بود یا لقبی از ناحیه خداوند؟»

رسول خدا فرمود:« نه، به خدا سوگند، آنچه درباره علی گفتم، با چشم خودم دیده‌ام.»
پرسیدم:« ای رسول خدا چه دیدید؟»

پیامبر فرمود:

«در شب معراج به هر دری از درهای بهشت نظر می‌کردم، روی آن نوشته شده بود:

علی بن ابیطالب از هفتاد هزار سال پیش از خلقت آدم امیرالمؤمنین بوده است. »

(بحارالانوار، ج ۳۷، ص ۳۳۹، حدیث ۸۱)

قالَ اَمیرَالْمُؤْمِنینَ (علیه السلام) اَنَا اَمیرُ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَهٍ مِمَّنْ مَضى وَ مِمَّنْ بَقِىَ وَ اُیِّدْتُ بِرُوحِ الْعَظَمَهِ وَ اِنَّما اَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبیدِ اللّه‏ِ تَعالى لاتُسَمُّونا اَرْبابا وَ قُولُوا فى فَضْلِنا ما شِئْتُمْ فَاِنَّکُمْ لَنْ تَبْلُغُوا منْ فَضْلِنا کُنْهَ ما جَعَلَهُ اللّه‏ُ لَنا وَ لا مِعْشارَ الْعَشْرِ لاِنّا ایاتُ اللّه‏ِ وَ دَلائِلُهُ وَ حُجَجُ اللّه‏ِ وَ خُلَفاؤُهُ وَ اُمَناءُهُ وَ اَئِمَّتُهُ وَ وَجْهُ اللّه‏ِ وَ عَیْنُ‏اللّه‏ِ وَ لِسانُ اللّه‏ِ بِنا یُعَذِّبُ اللّه‏ِ عِبادَهُ وَ بِنا یُثیبُ، وَ مِنْ بَیْنِ خَلْقِهِ طَهَّرَنا وَ اخْتارَنا وَ اصْطَفانا وَ لَوْ قالَ قائِلٌ لِمَ وَ کَیْفَ وَ فیمَ لَکَفَرَ وَ اَشْرَکَ لاِنَّهُ لایُسْئَلُ عَمّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُونَ.

 امام علی (علیه السلام) فرمودند: من امیر و فرمانرواى هر مرد و زن مؤمن از گذشتگان و آیندگانم و با روح عظمت تأیید شده‏ام. من بنده‏اى از بندگان خداوندم. ما را رب ننامید و هر چه مى ‏خواهید در فضایل ما بگویید؛ چرا که به کُنه آنچه که خداوند براى ما قرار داده، حتى به یک دهم از یک دهم آن نخواهید رسید؛ زیرا ما نشانه‏ ها و راهنمایان و حجّت‏ها و جانشینان و امانتداران و امامان از طرف خدا هستیم. و نیز ما وجه و چشم و زبان خداییم. خداوند بندگانش را به واسطه‏ ى ما عذاب و پاداش مى‏ دهد و از میان خلقش تنها ما را پاک نمود و برگزید و اختیار فرمود. و اگر کسى چون و چرا کند همانا کافر و مشرک است؛ زیرا خداوند درباره‏ى آنچه مى‏ کند، پاسخگو نیست. در حالى که بندگان مورد سؤال و بازخواست قرار مى‏ گیرند.

علی (علیه السلام) امیر شماست

حذیفه از نبی مکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده که حضرت فرمود :

اگر مردم می‌دانستند که علی (علیه السلام) از چه زمانی لقب امیرالمؤمنین (علیه السلام) را گرفته است، فضائل او را انکار نمی‌کردند؛ او امیرالمؤمنین (علیه السلام) نامیده شد، وقتی که حضرت آدم (علیه السلام) بین روح و جسد بود، یعنی هنوز روح در او دمیده نشده بود. هنگامی که خداوند به فرزندان آدم گفت: آیا من پروردگار شما نیستم؟ ملائکه گفتند: بله، خداوند گفت: پس من پروردگار شمایم و محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) نبی شما و علی (علیه السلام) امیر شماست.

خداوند علی علیه السلام در آسمان امیرالمومنین نهاده است

عبدالله بن عباس میگوید: نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله نشسته بودیم که علی بن ابیطالب وارد شد و به رسول خدا سلام کرد. رسول خدا در پاسخ سلام او فرمود: و علیک السلام یا امیرالمومنین و رحمه الله و برکاته (و بر تو سلام و رحمت و برکات الهی باد، ای امیرالمومنین)؛ حضرت علی علیه السلام گفت: در حالیکه تو زنده هستی به من امیرالمومنین میگویید؟

پیامبر فرمود: آری،در حال حیات من نیز ای علی تو امیرالمومنین هستی. دیروز در حالیکه من و جبرئیل با هم سخن می گفتیم تو بر ما گذشتی و سلام نکردی .جبرئیل گفت: چرا امیرالمومنین بر ما گذشت و سلام نکرد؟ به خدا سوگند اگر سلام کرده بود، ما خوشحال می شدیم و پاسخش را می دادیم.

علی علیه السلام گفت: ای رسول خدا دیروز تو را با دحیه کلبی دیدم خلوت کرده ای و سخن میگوئید، نخواستم سخن شما را قطع کنم. پیامبر فرمود: او دحیه نبود او جبرئیل بود و من به جبرئیل گفتم: چگونه علی را امیرالمومنین نامیدی؟

جبرئیل گفت: خداوند در جنگ بدر به من وحی فرستاد که بر محمّد فرود بیایم و به او فرمان دهم که به علی بن ابیطالب امیرالمومنین فرمان دهد میان دو صف لشگر حاضر شود و قدرت نمایی کند که خداوند او را در آسمان امیرالمومنین نهاده است. آنگاه رسول خدا ادامه داد: تو ای علی، امیرالمومنین در آسمان و زمین هستی جز کافر بعد از من کسی بر تو پیشی می گیرد و جز کافر پس از من از تو جدا نمی شود و آسمانیان تو را امیرالمومنین می نامند.

امیر بودن علی از ناحیه خداوند

 خداوند علی را امیرالمومنین نامیده است حضرت علی علیه السلام می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: در شب معراج که مرا به آسمان بردند در مقام قاب قوسین (به قدر دو کمان یا نزدیکتر) که قرار گرفتم، خداوند به من وحی فرستاد و آنگاه فرمود: ای محمّد، علی بن ابی طالب را با عنوان امیرالمومنین بخوان، من هیچکس را قبل از او به این نام ننامیدم و هیچکس را نیز بعد از او به آن نام نخواهم نامید.

رسول خدا صلی الله علیه و آله بر فراز منبر در ضمن گفتاری به مردم فرمود: ای مردم، خداوند مرا به عنوان رسول و فرستاده اش به سوی شما برانگیخت و به من فرمان داده که علی را به عنوان امیر بر شما بگمارم، پس هر کس که من پیامبر اویم علی امیر اوست. امیر بودن علی از ناحیه خداوند است. خداوند به من فرمان داده که این خبر را به شما اعلام کنم تا او را اطاعت و هر گاه شما را فرمان داد، گوش دهید. آگاه باشید هیچکدام از شما بر علی، امیر نیست نه در زمان حیات من و نه پس از مرگ من. خداوند علی را امیر شما قرار داد و او را امیرالمومنین نامیده است و پیش از او و پس از او هیچکس را امیرالمومنین ننامیده و نخواهد نامید.